توقف تعهدات داوطلبانه در برجام بهترین راه مقابله با مکانیزم ماشه است

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ۱۴ تشکل دانشجویی استان یزد در نامه‌ای به مجمع نمایندگان این استان با تأکید براینکه فعال شدن مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم ها، به معنی پایان برجام برای ایران نیست، اعلام کردند که بهترین راهکار برای مقابله با اقدام آمریکا در گام اول، توقف تعهدات داوطلبانه ایران در حوزه نظارت‌ها و دسترسی به تأسیسات هسته‌ای کشور است.

در این نامه آمده است:

در ایامی که افکار عمومی و نخبگان کشور درگیر مسائل حاشیه ای، چون اعدام نوید افکاری و ماجرای آقای پناهیان هستند و بسیاری از نمایندگان مجلس در اندیشه انتخابات ریاست جمهوری دست به عصا شده اند، در صحنه سیاست خارجی کشورمان اتفاقی در حال رقم خوردن است. اتفاقی که ما را در نقطه‌ای قرار می‌دهد که از نظر تحریمی به شرایطی بدتر از سال ۹۲ و از نظر هسته‌ای به شرایطی بدتر از سال ۸۲ بازخواهیم گشت. اتفاقی که به نظر بسیاری از تحلیلگران تبعاتش می‌تواند بسیار سنگین‌تر از اعتراضات آبان ۹۸ و دی ماه ۹۶ باشد. اما این اتفاق مهم چیست؟

بگذارید کمی به گذشته رجوع کنیم؛ آمریکا برای مهار جمهوری اسلامی و پروژه فشار حداکثری ماه هاست در تلاش است تا مانع از انقضای تحریم تسلیحاتی ایران شود. مطابق بند ۵ ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که برجام به عنوان سند پیوست آن صادر شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات متعارف از سایر کشور‌ها منع شد. این بند از قطعنامه ۲۲۳۱ در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷مهر ۹۹) منقضی می‌شود و از این تاریخ به بعد ممنوعیت فروش تسلیحات متعارف به ایران برداشته خواهد شد.

با نزدیک شدن به ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ و همچنین نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، فشار‌ها جهت تمدید تحریم تسلیحاتی افزایش یافت. چند هفته پیش آمریکا قطعنامه‌ای پیشنهادی برای این امر آماده کرد که در شورای امنیت سازمان ملل با رای مخالف چین و روسیه و همچنین ۱۱ رای ممتنع و تنها دو رای موافق آمریکا و دومینیکن با شکست مواجه شد. پس از شکست آمریکا در رای گیری، نماینده آمریکا در سازمان ملل اعلام کرد: «در روز‌های آتی وعده خود برای استفاده از مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها (مکانیسم ماشه) برای احیای تحریم‌ها علیه ایران را پی خواهیم گرفت.»

مکانیسم ماشه چیست؟

منظور از مکانیسم ماشه همان «ساز و کار حل اختلافات» در بند‌های ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آن‌ها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرف‌های برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شده‌اند. از آنجا که رجوع به این دو بند می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند.

طبق این دو بند، در صورتی که کشور‌های طرف برجام، ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشور‌های طرف برجام) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.

پروسه بازگشت تحریم‌های ۳۰ شهریور کلید خواهد خورد

برخی از تحلیلگران خارجی و داخلی و البته عده‌ای از نمایندگان مجلس معتقدند آمریکا به دلیل خروج از برجام نمی‌تواند مکانسیم ماشه را فعال کند. اما آمریکا با استناد به بند ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱ مدعی است می‌تواند از مکانیسم ماشه مندرج در بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ جهت تمدید تحریم تسلیحاتی و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران استفاده کند. آمریکا ادعا میکند به استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ رسما اعلامیه و طرح شکایت خود را به شورای امنیت ارائه داده است. اگرهیچ یک از اعضای یا رئیس دوره‌ای شورای امنیت پیش نویس قطعنامه‌ای را برای رای گیری ارائه نکند، براساس بند ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱، از شب سی امین روز اعلامیه آمریکا بدون هیچگونه رای گیری تمامی تحریم‌های قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران بصورت خودکار بازخواهند گشت. اگر هم هر یک از اعضا قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها ارائه دهد با وتو آمریکا روبرو خواهد شد و در این صورت هم تحریم‌ها برخواهند گشت.

به هرحال با شرایط موجود، اگر ایران واکنش درخوری انجام ندهد، کشور‌های دیگر نیز قطعا هزینه‌ای برای ایران پرداخت نخواهند کرد و ۳۰ شهریور روزی خواهد بود که پروسه بازگشت تحریم‌ها علیه ایران کلید خواهد خورد.

اقدامات صوری منتظران بایدن

برخلاف بعضی از تصورات، فعال سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمها، به معنای پایان برجام برای ایران نیست. بلکه تعهدات طرف‌های مقابل، چون آمریکا و سازمان ملل ملغی خواهد شد، اما تعهدات ایران ذیل برجام تا زمان اعلام خروج رسمی توسط دولت ایران باقی خواهد ماند. با این شرایط برخی از دولت مردان و نمایندگان مجلس معتقدند که ما برای اعتماد سازی در میان افکار بین الملل، حتی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، باز هم باید به برجام پایبند بمانیم و در عوض به صورت ناملموس و نرم تعهدات خود را کاهش داده و به آن‌ها عمل نکنیم؛ شبیه به کاری که خلافش را اروپایی‌ها انجام داده و می‌دهند، یعنی از برجام خارج نشده اند، اما به تعهداتشان نیز عمل نمی‌کنند. در پاسخ باید بگوییم که ما با دولتی سروکار داریم که عملا از پی

گیری چنین رویکردی نیز عاجز است و این امر از عملکرد چند ساله اخیرش خصوصا پس از خروج آمریکا از برجام و ترور سردار سلیمانی مشخص است. به عبارت دیگر پس از خروج آمریکا از برجام و ترور سردار سلیمانی فشار افکار بین الملل به میزان زیادی از جمهوری اسلامی برداشته شد و فرصت برای خروج از برجام و پایان دادن به تعهدات یک طرفه مهیا بود، اما دولت با همین استدلال و انجام چند اقدام صوری از برجام خارج نشد و حالا با گذشت زمان کار برای ما سخت‌تر شده است. البته از دولتی که منتظر برگزاری انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا و روی کار آمدن جو بایدن و دموکرات هاست نمی‌توان توقع خروج از برجام و حتی کاهش تعهدات را هم داشت؛ بنابراین با این سیاست دولت روز ۳۰ شهریور روزی خواهد بود که در آن کلید بازگشت همه تحریم‌های گذشته علیه ایران خورده خواهد شد و همه قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران مجددا اعمال خواهد گردید. علاوه بر این براساس قطعنامه‌ای که کشور‌های اروپایی طرف برجام در آژانس بین المللی انرژی اتمی تصویب کرده اند، ایران متهم نیز شناخته خواهد شد و عملا حاصل سال‌ها مذاکره، می‌شود پذیرش تحریم و محدودیت‌های هسته ای. یعنی به معنای واقعی کلمه نه دیگر چرخ زندگی مردم خواهد چرخید نه چرخ سانتریفیوژها. البته در این نچرخیدن چرخ زندگی مردم و نچرخیدن چرخ سانتریفیوژها، تنها دولت مقصر نیست. نمایندگانی که این روز‌ها دغدغه پیگیری چنین خیانت‌هایی که به کشور می‌شود را ندارند و برای مقابله با آن تلاش نمی‌کنند نیز مقصر خواهند بود. این حجم از گستاخی آمریکا به این دلیل است که آن‌ها نه تنها از دولت، که گویا از مجلس ایران هم مطمئن شده اند و یقین دارند که مجلس ایران هم مثل دولتش در مقابل اقداماتشان واکنشی نشان نخواهد داد.

بهترین راهکار مقابله با مکانیزم ماشه

با توجه به شرایط مذکور فعال شدن مکانیسم ماشه در ۳۰ شهریور، مهمترین ابزار بازدارنده در برابر اقدامات آمریکا و تغییر در محاسبات ترامپ، اقدام متقابل هم سطح و تهدید معتبر توسط ایران است. یکی از اصلی‌ترین تعهدات ایران ذیل برجام که برای طرف‌های آمریکایی و اروپایی به شدت مهم است و ایران در گام‌های کاهش تعهدات حاضر به تعلیق آن نشد، مساله تعهدات ایران در حوزه نظارت‌ها و بازرسی‌های داوطلبانه و بی سابقه است. متاسفانه اخیرا طی سفر گروسی مدیرکل آژانس، ایران توافق کرد که اجازه دسترسی و بازرسی از دو مکان دیگر را هم به بازرسان آژانس بدهد که خود پالس ضعف و انفعال دیگری به طرف مقابل بود؛ لذا بهترین راهکار برای مقابله با اقدام امریکا در گام اول این است که، ایران باید بصورت معتبر و حقوقی اعلام کند در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تمامی تعهدات داوطلبانه خود در حوزه نظارت‌ها و دسترسی‌ها و همچنین اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف نموده و تمامی بازرسان آژانس را اخراج و دوربین‌های نظارتی آژانس را جمع آوری خواهد کرد. درگام بعدی نیز براساس بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ ایران رسما به توافق خسارت بار برجام خاتمه دهد و جلوی تداوم این معامله یک طرفه را بگیرد. البته این اقدام باید سال‌های گذشته انجام می‌شد که با بی توجهی و بی عملی نمایندگان گذشته مدام به تعویق افتاد؛ اکنون نیز به تاخیر انداختن خروج از برجام و معلق کردن آن به اجرای مکانیزم ماشه اشتباهی بزرگ است؛ لذا بهتر است پیش از این که سیلی اول را از آمریکایی‌ها بخوریم دست به کار شده و در همین چند روز باقی ماند به آمریکا و هم پیمانانش سیلی محکمی به جبران تمام سیلی‌های چند سال گذشته بزنیم.

اگر دست به کار نشویم چه خواهد شد؟

برخی می‌گویند ما چهل سال است تحریم هستیم؛ در این چند سال گذشته هم تحریم بوده ایم و قاعدتا با بازگشت تحریم‌ها اتفاق خاصی نخواهد افتاد. این حرف در ظاهر درست است، اما اگر کمی تامل کنیم به عمق تاثیرات بازگشت تحریم‌ها پی خواهیم برد. تاثیر اول بر روی جو روانی جامعه و افکار عمومی ما خواهد بود. در حال حاضر جنگ، جنگ اراده‌ها است و دشمن مدام می‌کوشد با فشار روانی به جامعه، اراده‌های ما را خرد کند. این کار را نیز در چند سال گذشته با تاثیر بر فضای اقتصاد ما و بالا و پایین کردن نبض اقتصاد کشور انجام داده است. اقدامی که ماحصل آن گرانی و تورم، افزایش فاصله طبقاتی، فساد و تبعیض بوده است. نتیجه این وضعیت نیز چیزی نخواهد بود جز ایجاد اعتراض، اغتشاش و نهایتا بر هم خوردن امنیت جامعه. بحث دیگر گستاخ شدن دشمن است؛ طی چند مدت اخیر سخت‌ترین بازرسی‌ها روی مراکز هسته‌ای ما به انجام رسیده به گونه‌ای که به گفته رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی بیش ۹۲ درصد مجموع بازرسی‌هایی که در سطح دنیا انجام می‌شود متعلق به ایران است و فقط ۸ درصد آن در سایر کشور‌های دنیا انجام می‌گردد؛ بدتر از آن احتمالاتی است که اخیرا مبنی بر تلاش بازرسان آژانس جهت بازرسی از مراکز نظامی ما مطرح شده است. اتفاقی که اگر رخ داده باشد یا قرار باشد رخ بدهد به معنای از دست رفتن آخرین مولفه‌های قدرت ما خواهد بود. این در حالی است که رهبر انقلاب صریحا در بیانات خود با طرح بحث بازرسی از مراکز نظامی کشور شدیدا مخالفت کرده است. نکته آخر هم این که فی الحال برجام مانند استخوانی در گلوی اقتصاد کشور ما است؛ استخوانی که هرگاه آمریکا می‌خواهد با ما سازش کند کمی آن را بالا می‌آورد تا دردش اندکی آرام شود، اما تا می‌آییم نفسی بکشیم آن را محکم فشار می‌دهد و راه تنفسمان را می‌بندد. اگر می‌خواهیم اقتصادمان را نجات دهیم باید یک بار برای همیشه به دست خودمان این استخوان را از گلویمان بیرون بیاوریم؛ آن موقع است که فرصت برای تنفس اقتصاد در فضایی مستقل با تکیه بر توان داخل فراهم خواهد شد.
برادران عزیز؛ نمایندگان محترم؛ بدانید که سکوت شما به معنی همراهی شماست و در صورت ورود هرگونه ضرر به منافع این خاک، نام شما هم مانند بانیان تصویب ۲۰ دقیقه‌ای برجام در صفحه سیاه تاریخ ایران ثبت خواهد شد و اگر چناچه در این چند روز باقیمانده قدمی در راستای تغییر رویکرد و عملکرد دولت بردارید قطعا نام و یاد شما در حافظه تاریخی ملت قهرمان ایران ماندگار خواهد شد.

قرارگاه شهید احمدی روشن بسیج دانشجویی یزد
شورای تبیین مواضع بسیج دانشجویی استان یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه یزد
انجمن اسلامی مستقل دانشگاه یزد
جامعه اسلامی دانشگاه یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه فرهنگیان یزد
مجمع دانشجویان عدالتخواه دانشگاه فرهنگیان یزد
جامعه اسلامی دانشگاه فرهنگیان یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه علم و هنر یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه پیام نور یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه فنی شهید صدوقی یزد
بسیج دانشجویی دانشگاه فنی امام علی یزد