کشمکش های درون دولت روحانی بر سر مدیریت بازار ارز

 کشمکش‌های درون دولت روحانی بر سر مدیریت بازار ارز

شایعه استعفای عبدالناصر همتی از ریاست کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی، که جمعه و شنبه در محافل اقتصادی تهران بر سر زبان‌ها افتاده بود، یکشنبه با قاطعیت تکذیب شد. به رغم این تکذیب، انتشار خبر کناره‌گیری مهم‌ترین مقام پولی ایران نمی‌تواند بی‌اهمیت تلقی شود، حتی اگر شایعه بودن آن به اثبات برسد.

سیاست «سنتی» تثبیت بازار ارز

در واقع نشانه‌های زیادی از وجود دودستگی یا حتی چنددستگی در دستگاه اجرایی جمهوری اسلامی بر سر مدیریت بازار ارز خبر می‌دهد. به بیان دیگر همزمان با تنش‌های شدید بازار ارز، که نرخ برابری پول ملی ایران را در برابر ارزهای خارجی به پایین‌ترین سطح در تاریخ معاصر کاهش داده، تنش‌هایی به همان اندازه شدید در درون هیئت حاکمه جمهوری اسلامی بر سر چگونگی مدیریت این بحران و مهار آن جریان دارد.

تنش میان سکانداران جمهوری اسلامی بر سر بازار ارز پیرامون یک پرسش اساسی دور می‌زند: برای جلوگیری از فروریزی باز هم بیشتر پول ملی ایران در شرایط کنونی کشور چه باید کرد؟

در سه دهه گذشته، از پایان جنگ با عراق به این سو، پاسخ «سنتی» جمهوری اسلامی به این پرسش را می‌توان در چند کلمه خلاصه کرد: تزریق دلارهای نفتی به بازار به منظور تثبیت مصنوعی نرخ ارز. توضیح اینکه در پی استقرار نظام جمهوری اسلامی، پابه‌پای فروریزی اقتصاد ایران و نرخ بالای تورم، پول ملی ایران نیز دچار فرسایش شد و ارزش آن در برابر ارزهای مهم جهانی و منطقه‌ای رو به کاهش گذاشت.

در دهه اول جمهوری اسلامی، با توجه به پیامدهای انقلاب و جنگ، دولت جمهوری اسلامی دامنه مانور چندانی نداشت. ولی از دهه دوم استقرار نظام تازه، بانک مرکزی با تکیه بر دلارهای نفتی به تزریق سیستماتیک ارز به بازار روی آورد تا ریال را، که به دلایل گوناگون به ویژه تورم تضعیف شده بود، به گونه‌ای مصنوعی سر پا نگهدارد.

با اجرای این سیاست، نرخ ارز تنها به اراده بانک مرکزی، و بدون ارتباط با واقعیت‌های اقتصادی، تثبیت می‌شد تا کالاهای وارداتی ارزان تمام شوند و جلوی افزایش باز هم بیشتر نرخ تورم گرفته شود. به این ترتیب طی یک دوران بسیار طولانی، بخش مهمی از درآمدهای ارزی ایران با هدف تثبیت مصنوعی ریال در چاه ویل بازار ارز سرازیر شدند، و حتی طی چند ماه و گاه چند سال جلوی نوسانات شدید بازار ارز را گرفتند.

خواهیم دید که این «ارز مداخله‌ای» بخش بسیار مهمی از درآمدهای ارزی کشور را به باد فنا داد و یا در واقع به جیب گشاد کسانی ریخت که با استفاده از ارزی که به طور مصنوعی ارزان نگه داشته شده، میلیاردها دلار از ثروت ملت ایران را به خارج از کشور منتقل کردند.

ولی سیاست تزریق ارز نمی‌توانست دائمی باشد و برای بازار ارز آسودگی ابدی به ارمغان بیاورد. واقعیت‌های اقتصادی (ریزش قیمت نفت و تنگناهای ارزی) یا عوامل ژئوپولیتیک (تنش در روابط خارجی و تحریم) دیر یا زود این بازی را در هم می‌ریختند.

در این شرایط بانک مرکزی توانایی‌های لازم را برای مداخله در بازار ارز از دست می‌داد، فنر ارز یکباره رها می‌شد و نرخ دلار بعد از مدتی تأخیر با جهش‌هایی ناگهانی و اغلب غافلگیر کننده، قیمت واقعی خود را به دست می‌آورد. این جهش‌ها، با وارد آوردن شوک‌هایی ویرانگر بر اقتصاد ملی، تاریخ نظام پولی ایران را در چند دهه گذشته رقم زده‌اند.
فریدون خاوند/ رادیو فردا
 
فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران