موانع تولید در عصر پاندمی

روزنامه دنیای اقتصاد ۲۳مهر یادداشتی به قلم مجتبی پالوج عضو هیات علمی و معاون موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد منتشر کرد در گزیده‌ای از آن می خوانیم: بخش کشاورزی کشور در ابعاد تولید، با فرض شرایط ثابت در حوزه‌های مختلف کمتر تحت‌تاثیر کرونا قرار گرفته است. هر چند کرونا دسترسی به نهاده‌ها را دشوار کرد اما شواهد و قرائن حاکی از افزایش تولید سال‌جاری نسبت به سال قبل است. اطلاعات و برآوردهای رسمی توسط مراجع ذی‌ربط در کشور و در بخش کشاورزی حاکی از این مساله است. کما اینکه تمامی گزارش‌های ماهانه سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد در ۱۰ ماه اخیر که جهان با کرونا مواجه است، حاکی از افزایش تولید در سال‌جاری نسبت به سال قبل است اما تردیدی نیست به‌دلیل واهمه‌ای که وجود دارد، کشورهای مختلف به‌دنبال ذخیره‌سازی و افزایش راهبردی هستند که تجارت محصولات و دسترسی به بازار  راتحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

واقعیت این است که غذای کافی در جهان وجود دارد، اما کرونا به‌صورت پیچیده‌ در عرضه و تقاضا اختلال ایجاد می‌کند. تولید کشاورزی مطلوب و عرضه محصولات غذایی بالا بوده وذخایر غلات نیز در سطح بالایی است. محدودیت جابه‌جایی افراد در مرزها و قرنطینه، منجر به کمبود نیروی کار برای بخش‌های کشاورزی شده است. مثلا ممنوعیت‌ها در اتحادیه اروپا و منطقه شینگن، موجب شد نیروی کار میوه‌چینی و سبزیجات کاهش یابد. کمبود نیروی کار موجب اختلال در سیستم بازارها می‌شود.

براساس پیش‌بینی شهریور فائو، تولید جهانی غلات در ۲۰۲۰ به ۲۷۶۵ میلیون تن می‌رسد که ۵۸ میلیون تن بیشتر از میزان تولید سال ۲۰۱۹ است و مصرف به ۲۷۴۶ میلیون تن رسیده که ۱/ ۶۳ میلیون تن بیشتر از میزان سال قبل است. دلیل عمده رشد مصرف، افزایش استفاده از غلات دانه درشت به ویژه ذرت به‌عنوان خوراک دام است. ذخایر جهانی غلات به ۵/ ۸۹۵ میلیون تن می‌رسد که ۶/ ۱۴ میلیون تن بیشتر است. در این بین ذخایر گندم ۷/ ۵ میلیون تن بیشتر از سال گذشته خواهد بود. انتظار می‌رود تجارت جهانی غلات به حدود ۴/ ۴۴۱ میلیون تن برسد که ۳/ ۶ میلیون تن بیشتر از سال گذشته است.

 تجربیات جهانی برای کاهش تاثیرات منفی این بحران بر زنجیره تولید و مصرف

هنوز تجربیات ‌ جهانی منتشر نشده یا در دسترس نیست. در بسیاری از کشورها، تدابیر اتخاذ شده برای مهار گسترش ویروس، عرضه محصولات غذایی کشاورزی را به بازارها و مصرف‌کنندگان مختل کرده است. به‌دلیل اعمال محدودیت‌ها در جابه‌جایی نیروی کار و کالا، کشاورزان با مشکلاتی در تامین نهاده‌ها روبه‌رو هستند. برای مثال، در چین تولید سموم دفع آفات به شدت کاهش یافت. دسترسی کم و با قیمت‌های بالای نهاده‌ها بر عملکرد و تولید محصولات در آینده اثر خواهد داشت. بنابراین باید تدابیر لازم اندیشیده شود. شیوع ویروس کرونا پدیده انسانی، اجتماعی، اقتصادی و توسعه‌ای است که در صورت نبود یک سیستم مدیریت هوشمند و روزآمد هزینه‌های فراوانی تحمیل نموده که در کوتاه‌مدت و میان‌مدت آن هزینه‌ها قابل جبران نیست. بنابراین ضرورت دارد به منظور مدیریت آن، همکاری و تعامل کشورها بیشتر شده و دولت با جامعه محلی، نهادهای مدنی، بخش‌خصوصی در قالب حکمرانی خوب به این بلیه توجه کند.

 توصیه سیاستی به سیاست‌گذار جهت تسهیل تجارت در زنجیره تولید تا مصرف و کاهش مخاطرات انسانی ممکن!

نکته مهم در خصوص با کرونا، نگاه واقع‌بینانه و به‌دور از بزرگ نمایی یک رویداد و پدیده است. به‌عنوان مثال: ویروس کووید-۱۹ با شروع سال میلادی ۲۰۲۰ و در زمستان ۱۳۹۸ در کشورهای مختلف شیوع پیدا کرد، سازمان ملل متحد (UN) و سازمان جهانی تجارت (WTO) همزمان و به‌صورت جدی و آشکار نسبت به وقوع قحطی در جهان هشدار دادند. نکته جالب‌توجه اینکه نهادهای بین‌المللی در ۱۵ فروردین ۱۳۹۹ این هشدار را دادند و اعلام کردند ظرف ماه‌های آینده جهان را قحطی خواهد گرفت! اما اکنون بیش از ۶ ماه از آن تاریخ می‌گذرد و چنین اتفاقی نیفتاد. آن نهادها اعلام کردند فعالیت در همه بخش‌ها به‌ویژه کشاورزی و صنایع غذایی متوقف شده است. این نوع نگاه موجب آشفتگی و بی‌نظمی در جریان عادی زندگی مردم در جهان خواهد شد کما اینکه دولت‌ها را وادار به واکنش و عمل در راستای چنین رویدادی خواهد کرد و آن هم بدون تردید افزایش ذخایر است و این مساله است که موجب بحران غذایی می‌شود، دسترسی‌ها را محدود و به کمیابی دامن می‌زند و ما حصل کمیابی‌ها افزایش قیمت این محصولات است. درحالی‌که شواهد و قراین و روندها و فرآیندها حاکی از افزایش قیمت و استمرار تولید است چنین تحلیل‌هایی موجب التهاب در بازار جهانی می‌شود. وقتی به آمار پیش‌بینی‌های فائو حتی حدود ۱۰ ماهه مصادف با بروز کرونا نگاه می‌کنیم شاهد حفظ و استمرار و افزایش تولید هستیم. آخرین پیش‌بینی تولیدات که در گزارش ماه گذشته فائو رسما منتشر شد حاکی از حفظ و افزایش تولید غلات به‌عنوان مهم‌ترین منابع در جهان است و اثر ویروس کرونا در این زمینه حداقل ممکن است. در داخل نیز پیش‌بینی‌ها حاکی از تحقق اهداف برنامه‌ای و افزایش تولید است، منتهی موضوع افزایش قیمت مقوله‌ای متفاوت‌تر است که به شرایط اقتصاد کلان مربوط است. مشکلات در زنجیره ارزش و تعلیق قانون تمرکز وظایف بخش کشاورزی در وزارت جهادکشاورزی به همراه کاهش ارزش پول ملی، مشکلات ارزی و عدم درایت در تامین نهاده تولید را نباید با اثر ویروس کرونا مرتبط دانست.