مترجم ترکی دیوان حافظ: شناخت شعر فارسی برای درک شعر ترکی عثمانی ضروری است

حجابی قرلانغیچ ، در واپسین نشست علمی یادروز حافظ که شامگاه چهارشنبه به‌صورت مجازی برگزار شد، به بررسی حافظ‌شناسی در دوره جمهوری ترکیه پرداخت و حافظ شیرازی را یکی از شعرای معروف در ادبیات ترکی معرفی کرد.

وی بیان داشت حافظ در کنار سعدی، مولانا، جامی، خاقانی و نظامی در میان ترک‌زبانان از شهرت ویژه‌ای برخوردار است.

از شعر حافظ در مدارس ترکیه استفاده می‌شد

معاون دانشگاه آنکارا با بیان اینکه در دوره عثمانی در مدارس برای تدریس ادبیات و شناخت مسائل مختلف زبان، آرایه‌های ادبی و علم عروض از اشعار حافظ استفاده می‌کردند، افزود: از همین‌رو برای درک هرچه بیشتر اشعار اقدام به شرح‌نویسی‌های گوناگونی شد و ترجمه‌هایی از اشعار حافظ پدید آمد.

قرلانغیچ اظهار داشت: در دوره جمهوری نیز این روند ادامه یافت اما با توجه به اینکه ادبیات ترکی در این زمان وارد عصر جدیدی شده بود، توجه به غرب و فرانسه در آن بیشتر دیده می‌شد، در عین حال قشر روشنفکر همچنان از شعر فارسی استقبال می‌کردند و حتی گاه بازتاب شعر شاعرانی همچون سعدی، مولانا و حافظ در مقاله‌ها و روزنامه‌ها به چشم می‌خورد.

به گفته وی، با توجه به تغییری که در دوره جمهوری شکل گرفته بود، تعداد اندکی به اصل شعر فارسی توجه داشتند و همین امر سبب شد تا ترجمه‌هایی از اشعار فارسی به ویژه دیوان حافظ، کتاب بوستان و گلستان سعدی و مثنوی مولانا صورت گیرد.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آنکارا با اشاره به اینکه نخستین بار استاد "عبدالباقی" به ترجمه دیوان حافظ در ترکیه مبادرت کرد، اظهار داشت: این ترجمه در سال ۱۹۴۴ میلادی برای نخستین بار به چاپ رسید، اما بیشتر علمی بود و ذوق و سلیقه اشعار حافظ را مستقیماً منعکس نمی‌کرد.

۴۰ رساله درباره حافظ در ترکیه نگاشته شده است

قرلانغیچ، درباره جایگاه حافظ در دانشگاه‌های ترکیه نیز بیان کرد: امروزه در دانشگاه‌ها در قالب مقاله‌ها و رساله‌هایی در مقطع فوق لیسانس و دکتری، درباره رموز، استعارات و مضمون‌سازی شعر به حافظ پرداخته می‌شود و طبق آمار بایگانی سازمان آموزش عالی ترکیه، ۴۰رساله درباره این شاعر به ثبت رسیده است.

این استاد دانشگاه آنکارا در باره ترجم خود از اشعار حافظ گفت: ترجمه‌ای از غزل‌های حافظ ارائه کرده‌ام؛ به‌گونه‌ای که بیت اول غزل حافظ به فارسی چاپ شده و ترجمه آن زیر مطلع غزل آورده شده است.

وی اظهار داشت: شعر حافظ افزون بر ادبیات کلاسیک در رشته‌های عرفانی و محافل مختلف، بررسی می‌شود و در سال‌های اخیر نیز در انجمن مولاناپژوهی، اشعار حافظ را با شرح سودی قرائت می‌کنند.

حافظ در میان شاعران کلاسیک ترک جایگاه مهمی دارد

عدنان قره اسماعیل آغلو نیز در این نشست به بررسی جایگاه حافظ شیرازی در فرهنگ و ادب آسیای صغیر پرداخت.

وی، که استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قریق قلعه ترکیه است، در این زمینه گفت: خواجه حافظ، لسان‌الغیب شیرازی در میان شاعران کلاسیک ترک از جایگاه مهمی برخوردار است.

اسماعیل آغلو، تاریخ ادبیات ایران و ترکیه را دارای وجوهی مشترک دانست و توضیح داد: هم در خراسان بزرگ و هم در ماوراءالنهر، شاعران به زبان‌های مختلفی از جمله فارسی، عربی و ترکی شعر می‌سرودند و کتاب می‌نوشتند و چون همه به دین اسلام روی آورده بودند، افکار و مضامین مشترک میان آنها بروز پیدا می‌کرد؛،از همین‌رو بسیار دیده شده که مضامین رایج در این 2 منطقه تا سرزمین آسیای صغیر می‌رسید و مقبول مردم این خطه بود.

او بیان کرد: مردم آسیای صغیر، به‌ ویژه طلاب، دانش‌آموزان، علما و دانشمندان با حافظ آشنا بودند و در دروسشان کتاب گلستان و حافظ نیز بوده است، همچنین در میان مجالس عرفانی، پس از مثنوی معنوی، دیوان حافظ قرائت می‌شده است.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قریق قلعه-ترکیه ادامه داد: این سه کتاب امروزه نیز همچنان در میان ترک‌زبانان و مردم آسیای صغیر رواج دارد و به نوعی اساس فکری مردم این سرزمین شده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این علاقه تا جایی است که بسیاری از شاعران ترک‌زبان هم‌ عصر حافظ اشعار وی را حفظ و یا به زبان ترکی ترجمه می‌کردند و به‌نوعی اشعار حافظ برایشان الگوی مهمی به‌شمار می‌رفت.

اسماعیل آغلو، استفاده بسیار از دیوان حافظ را در مدارس دلیل ایجاد شرح دیوان حافظ به زبان ترکی دانست و گفت: شرح نخستین از مصلح‌الدین مصطفی سروری عالم عثمانی (متوفی ۹۶۹)، شرح دوم از مولانا شمعی (متوفی ۱۰۱۱)، شرح سودی (متوفی۱۰۰۹) و شرح محمد وهبی(متوفی ۱۲۴۴) که 2 شرح آخر بسیار مورد توجه و اقبال قرار گرفته است.

شعرای ترک‌زبان، از بسیاری از اشعار حافظ الگوبرداری کرده‌اند

وی، با بیان اینکه شعرای ترک‌زبان بسیاری از اشعار حافظ الگوبرداری کرده‌اند، افزود: آنان هم به زبان فارسی و هم ترکی اشعاری را سروده‌اند، ازجمله "فضولی بغدادی" که در ایران نیز شهرتی دارد و دیوانش را نظیر حافظ با یک بیت عربی آغاز کرده است.

حافظ در دفترهای شعری امرسون حضور دارد

در ادامه این نشست، روشنک اکرمی، دانش‌آموخته دانشگاه تگزاس به حضور حافظ در دفترهای شعر رالف والدو امرسون اشاره کرد.

رالف والدو امرسون، فیلسوف و نویسنده آمریکایی بود. او را پدیدآورنده مکتب تعالی‌گرایی آمریکا می‌دانند.

وی، امرسون را پس از گوته از مشهورترین علاقه‌مندان به حافظ دانست و گفت: امرسون از سال ۱۸۴۶ در دفاتر شعرش بیش از ۱۳۰ غزل حافظ را ترجمه کرده است.

اکرمی بیان داشت: توجه‌ صرف به نسخه‌های پایانی ترجمه‌های امرسون از حافظ به معنی نادیده گرفتن حضور حافظ در دفاتر شعری‌ است که به اشعار خود امرسون تعلق دارند، چراکه بسیاری از خطوطی که امرسون از حافظ ترجمه می‌کند در نسخه‌های پایانی حذف شده یا کوتاه و ناگذاری شده‌اند.

وی اظهار داشت: در بیشتر موارد، جایگیری این ترجمه‌ها در بین اشعاری که به خود امرسون تعلق دارند به نوعی روابط معناداری ایجاد کرده که می‌تواند موضوع بسیار جذابی برای تحقیقات باشد، بدین ترتیب که این دفاتر هم به ما این فرصت را می‌دهند تا تصمیم‌های او را به عنوان یک شاعرـ مترجم بررسی کنیم که به قصد گرفتن الهام به ترجمه اشعار حافظ روی‌آورده است و هم اینکه حرکت ذهنی امرسون را دنبال کنیم که چطور از یک مفهوم به مفهوم دیگر انتقال می‌یافته یا اینکه چطور اندیشه‌اش با اندیشه حافظ تلفیق پیدا می‌کرده است.

اکرمی بیان کرد: از راه مطالعه تکوینی دفاتر امرسون درمی‌یابیم که حافظ برای وی کیمیاگری است که هرچیزی را به زیبایی بیان می‌کند و حضور حافظ در دفاتر امرسون محدود به اشعار و اندیشه او نیست، بلکه تصویرگر مفاهیم و ارزش‌هایی است که ورای زمان و مکان و ملیت در هم‌نشینی این 2 شاعر جان می‌گیرند.

نشست‌های علمی و تخصصی یادروز حافظ، به همت مرکز حافظ‌شناسی، کرسی پژوهشی حافظ و همکاری اعضای ستاد یادروز حافظ امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا به‌صورت مجازی برگزار شد و مورد توجه و استقبال مخاطبان گسترده‌ای در داخل و خارج از کشور قرار گرفت.

بیستم مهرماه در تقویم رسمی کشور به عنوان گرامیداشت یاد روز حافظ نامگذاری شده است.

خواجه شمس‌الدین محمد، ملقب به خواجه حافظ شیرازی و مشهور به لسان‌الغیب در سال ۷۲۶ هجری قمری در شیراز تولد یافت.
این شاعر نامی در دوران جوانی بر بسیاری از علوم مذهبی و ادبی روزگار خود تسلط یافت و به یکی از مشاهیر علم و ادب دیار خود تبدل شد. وی در این دوره افزون بر اندوخته عمیق علمی و ادبی، قرآن را نیز کامل از حفظ داشت و از این رو تخلص "حافظ" بر خود نهاد.
حافظ که در مجامع بین‌المللی نیز شناخته شده است جز ۲ سفر کوتاه به یزد و جزیره هرمز، هرگز از شیراز خارج نشد. این غزلسرای شهیر در شعر وامدار شاعران پیش از خود، به ویژه شیخ اجل سعدی است.
این شاعر بلند آوازه در سال ۷۹۱ هجری قمری در شیراز چشم از جهان فرو بست.