سرنگونی هواپیمای اوکراینی؛ شکایت از خامنه‌ای و سپاه

یک دفتر حقوقی مستقر در واشنگتن با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده که به وکالت از طرف تعدادی از بستگان قربانیان پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین که تابعیت آمریکایی داشتند شکایتی علیه حکومت جمهوری اسلامی به رهبری علی خامنه‌ای و سپاه پاسداران به فرماندهی حسین سلامی ثبت کرده است.

بر پایه این بیانیه که جمعه ۱۶ اکتبر (۲۵ مهر) صادر شده، شکایت بازماندگان قربانیان در دادگاه فدرال حوزه واشنگتن دی‌سی به ثبت رسیده و شاکیان امیدوارند "این پرونده قدمی تاثیرگذار در جهت دادخواهی و پاسخگویی عوامل و آمرین این جنایت باشد".

هواپیمای مسافربری اوکراینی بامداد ۱۸ دی ماه ۹۸ اندکی پس از برخاستن از فرودگاه تهران به دلیل اصابت دو موشک پدافند هوایی سپاه پاسداران سرنگون شد و تمام ۱۷۶ سرنشین آن جان باختند.

هواپیمای مسافربری به عنوان سپر دفاعی؟

سرنگونی هواپیمای اوکراینی چند ساعت پس از آن رخ داد که نیروهای سپاه پاسداران به تلافی کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده وقت نیروی قدس سپاه در حمله پهپادی نیروهای آمریکایی، تعدادی موشک به سمت دو پایگاه نیروهای آمریکایی و متحدانش در عراق پرتاب کردند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، با یک تاخیر سه روزه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی مسئولیت این خطای فاجعه‌بار را بر عهده گرفت و گفت مامور سامانه پدافند هوایی سپاه هواپیمای مسافربری اوکراینی را "اشتباها موشک کروز تشخیص داده" و به سمت آن شلیک کرده است.

یکی از مهم‌ترین اتهام‌هایی که متوجه ایران است دادن اجازه پرواز به هواپیماهای مسافربری، به رغم اعلام آماده باش به خاطر نگرانی از حمله تلافی‌جویانه ایالات متحده است. جمهوری اسلامی متهم می‌شود که از هواپیماهای مسافربری به عنوان سپر انسانی برای جلوگیری از حمله احتمالی آمریکا سوءاستفاده کرده است.

دفتر حقوقی هریسچی در واشنگتن در بیانیه خود تاکید کرده که بستگان شماری از قربانیان به خاطر "عدم حفظ امنیت جان مسافرین در شرایط جنگی، و هم چنین مخفی کردن شواهد کلیدی، نابود کردن بقایای حادثه در محل تصادف، و در جهت روشن‌سازی زوایای مخفی این حادثه" شکایت کرده‌اند.

قطعه‌ای از هواپیمای مسافربری اوکراینی که بر اثر اصابت دو موشک پدافند سپاه پاسداران سرنگون شد

در این بیانیه آمده است: «متاسفانه خانواده‌های قربانیان نه تنها کوچکترین اعتمادی به بررسی صحیح این حادثه توسط عاملین آن ندارند، بلکه هیچ اعتمادی هم به قوه قضاییه ایران برای اجرای عدالت ندارند.»

این شکایت یکی از تلاش‌های بین‌المللی بازماندگان قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی است که تا کنون در دستگاه قضائی کشورهای خارجی دنبال می‌شود.

تقاضای غرامت ۱/۱ میلیارد دلاری در دادگاه کانادا

بهمن ماه سال پیش و درست یک ماه پس از این واقعه، یک تیم حقوقی در کانادا از جانب شماری از بازماندگان قربانیان این حادثه شکایتی به دادگاه ارائه کردند و خواستار دریافت یک و نیم میلیارد دلار کانادا (معادل حدود ۱/۱ میلیارد دلار آمریکا) غرامت شدند.

سرپرستی این تیم را مارک آرنولد، وکیل مشهور کانادایی بر عهده دارد که پیش از این نیز موفق شده بود در پرونده دیگری حکم محکومیت جمهوری اسلامی و توقیف دو ساختمان متعلق به آن را از دادگاه بگیرد.

دولت کانادا ماه گذشته به طور رسمی به مقام‌های ایران اطلاع داد که تا کنون و در ارتباط با سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی دو شکایت جمعی علیه جمهوری اسلامی و برخی مقام‌های ارشد آن در دادگاه‌های این کشور به جریان افتاده است.

دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی در گزارشی که سی‌ام بهمن منتشر شد اعلام کرد از سرنشینان هواپیمای سرنگون شده اوکراینی ۱۴۶ نفر گذرنامه ایرانی و پنج نفر گذرنامه کانادایی داشته‌اند و اغلب دیگر قربانیان شهروند اوکراین بوده‌اند.

این در حالی است که ۵۲ مسافر این هواپیما شهروندان دو تابعیتی ایرانی کانادایی و برخی ایرانی‌تبار و شهروندان کشورهای مانند بریتانیا و سوئد بوده‌اند.

تمرکز ایران بر مذاکره با اوکراین

ظاهرا جمهوری اسلامی، که تابعیت دوگانه را به رسمیت نمی‌شناسد، تلاش می‌کند مذاکرات درباره پرداخت غرامت را با تمرکز بر گفت‌وگو با مقام‌های اوکراینی پیش ببرد.

خبرگزاری ایسنا روز گذشته (شنبه ۲۶ مهر) گزارش داد که دور اول مذاکرات هیئت‌های ایران و اوکراین نهم و دهم مرداد ماه به سرپرستی محسن بهاروند، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزیر خارجه و همتای اوکراینی او برگزار شد و دور دوم قرار است روزهای ۲۸ تا ۳۰ مهر در تهران برگزار شود.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

بهاروند می‌گوید در این دور از مذاکرات سه جلسه فنی برگزار می‌شود که یکی از آنها "در مورد مسائل حقوقی درباره میزان غرامت افراد و هواپیما" است. در این میان مذاکراتی نیز میان مقام‌های ایرانی و اوکراینی در اوکراین انجام شده است.

به گزارش ایسنا، منوچهر مرادی سفیر ایران در کی‌یف پس از این مذاکرات به خبرگزاری رسمی اوکراین گفته است: «پرداخت غرامت مثل بقیه موضوعات حادثه یک چارچوب حقوقی و بین‌المللی دارد. ما در مذاکرات و مصاحبه‌هایی که بعدا انجام شده اعلام کردیم که آماده پرداخت غرامت بر اساس قواعد بین‌المللی و تعهدات ایران در کنوانسیون‌هایی که در آن‌ها عضو است هستیم. این نکته به این معنی است که ما هر فرمولی را برای پرداخت غرامت نخواهیم پذیرفت و این یک نکته مهم است.»

به این ترتیب ظاهرا جمهوری اسلامی می‌کوشد پیشاپیش رای احتمالی دادگاه‌هایی در کانادا و آمریکا بی‌اعتبار جلوه دهد، اما تجربه سالیان گذشته نشان می‌دهد که این تلاش‌ها اغلب ناکام می‌ماند. در همین حال بسیاری از بازماندگان قربانیان هواپیمای سرنگون شده اوکراینی بارها تاکید کرده‌اند که دادخواهی و پاسحگویی آمران و عاملان این حادثه برای آنها بیش از دریافت غرامت اهمیت دارد.

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  ژوئیه سال ۲۰۱۴

  بوئینگ ۷۷۷ خطوط هوایی مالزی ، در حالی که از آمستردام راهی کوالالامپور بود، در جنوب شرق اوکراین مورد اصابت موشک‌ قرار گرفت. تمامی ۲۸۹ سرنشین پرواز MH17 کشته شدند. تحقیقات بین‌المللی می‌گویند، موشک شلیک شده به هواپیما روسی بوده است. دادگاه رسیدگی به این پرونده از ماه مارس ۲۰۲۰ در هلند جریان خواهد یافت. اوکراین می‌گوید هواپیما هدف موشک جدایی‌طلبان قرار گرفته است.

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  اکتبر سال ۲۰۰۱

  با اصابت موشک، یک توپولوف ۱۵۴ در ارتفاع ۱۱ کیلومتری دریای سیاه در حالی که ارتش اوکراین در شبه جزیره‌ کریمه مشغول تمرین نظامی بود، منفجر شد. تمامی ۷۸ سرنشین هواپیما کشته شدند.

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  اکتبر ۱۹۹۸

  شورشیان توتسی یک بوئینگ ۷۲۷ خطوط هوایی "کنگو ایرویز" را بر فراز جمهوری دموکراتیک کنگو سرنگون کردند. ۴۱ سرنشین هواپیما جان باختند. (تصویر شورشیان توتسی را نشان می‌دهد)

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  سپتامبر ۱۹۹۳

  یک هواپیمای مسافربری خطوط هوایی گرجستان در نزدیکی باند فرودگاه مورد اصابت یک موشک قرار گرفت که از داخل اراضی جمهوری آبخازیا که درآن زمان بر سر مالکیت آن درگیری وجود داشت، شلیک شده بود. تنها ۲۴ تن از ۱۳۲ سرنشین هواپیما زنده ماندند. یک روز پیش از این حادثه، شورشیان یک هواپیمای دیگر را بر فراز دریای سیاه سرنگون کرده بودند: با ۲۷ کشته. (تصویر هواپیمایی از خطوط هوایی گرجستان را نشان می‌دهد)

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  ژوئیه ۱۹۸۸ (۱۲ تیر ۱۳۶۷)

  پرواز مسافربری ۶۵۵ ایران‌ایر از تهران به مقصد دبی، بر فراز خلیج فارس، با شلیک موشک توسط ناو جنگی یو‌اس‌اس وینسنس آمریکا، بر فراز خلیج فارس سرنگون شد. تمامی ۲۹۰ سرنشین هواپیما جان باختند. آمریکا اعلام کرد که این ناو هواپیمای مسافربری ایران را هواپیمای جنگی تشخیص داده و به اشتباه آن را سرنگون کرده است. (تصویر از سی‌ان‌ان در فرودگاه دبی/ کودکی که بستگان خود را در این پرواز از دست داد)

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  سپتامبر ۱۹۸۳

  یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ کره‌ جنوبی به دلیل آنچه نیروی هوایی شوروی سابق در آن زمان آنرا تجاوز به حریم هوایی خود خواند، توسط یک جت جنگنده بر فراز دریای ژاپن سرنگون شد. تمامی ۲۶۹ سرنشین هواپیما جان باختند.

• به اشتباه یا به عمد؟ تاریخچه‌ای از هواپیماهای مسافربری سرنگون شده

  ژوئن ۱۹۸۰

  یک هواپیمای مک دانل داگلاس دی سی – ۹ متعلق به ایتالیا در شمال سیسیل در دریا سرنگون شد. همه ۸۱ سرنشین هواپیما جان باختند. در آن زمان در منطقه رزمایشی توسط ناتو در حال انجام بود. مقامات ایتالیایی در ابتدا از یک سانحه سخن گفتند. اما بعدا در جنوب ایتالیا لاشه‌ هواپیمای شکاری لیبی پیدا شد. احتمال می‌رود این هواپیما در حین تن‌به‌تن هوایی میان فرانسه، لیبی و جت‌های آمریکایی، هدف موشک قرار گرفته باشد.