بادگیرهای لافت درگیر مدیریت دوگانه

روستای لافت در ساحل شمالی جزیره قشم و در ۲ کیلومتری بندر پهل نزدیک ترین نقطه جزیره قشم به سرزمین اصلی است. قسمت قدیمی روستا شامل هسته اولیه در بخش مرکزی ساخت و سازهای فعلی بوده و در حد فاصل دریا و تپه‌های اطراف چاه‌های آب شکل گرفته‌است.
این بافت به صورت یکپارچه و به طول تقریبی یک کیلومتر و عرض متوسط ۱۷۰ متر در چند راستای اصلی به موازات امتداد ساحل واقع است و دارای چهار محله به مرکزیت چهار مسجد است که تمام خانه‌ها حیاط مرکزی و بادگیر دارند.

بادگیر از مظاهر و سمبل‌های تمدن ایرانی در ساختمان­های مناطق گرم و مرطوب ایران است که جریان باد را به داخل خود می‌کشد و با تشت‌های آبی که درون یا زیر آن تعبیه شده، هوا را خنک و سبک کرده و آن را به داخل هدایت می‌کند که در تعدیل دما نقش مؤثری دارد، از طرف دیگر هم با شکل گرفتن مکش در آن،هوای گرم و آلودگی به بیرون از خانه هدایت می‌شود.

بادگیرها در شکل و اندازه‌های مختلفی ساخته می‌شدند که این عناصر در سیمای روستای لافت نقطه اوج خط آسمان قلمداد می‌شود و تخریب این عنصر و حذف آن از سیمای این روستا، باعث از بین رفتن بناهای تاریخی، نابودی این سرمایه ملی و نامتقارن شدن بناهای این روستا می‌شود.

در لافت بیشتر بادگیرهای ۲ طرفه بدون تزیین و ساده ساخته شده‌اند، بادگیرهای ۴ طرفه ۱ دهانه نیز تزیینات اندکی دارند و بادگیرهای ۴ طرفه­ ۳ و ۴ دهانه بیشترین تزیینات به‌کار رفته را دارند. شکل و تزیینات بادگیرها، براساس درجه اجتماعی و توانایی مالی صاحب خانه ساخته می‌شد.

هدف اصلی معماری لافت مقابله با شرایط طاقت فرسای اقلیمی و نیز حفظ ارزش‌های مذهبی خانواده است. ترکیب اتاق‌ها و راهروها و ارتباط آن‌ها با حیاط، تحت تاثیر معماری نواحی مرکزی و حاشیه کویری ایران است.

کوچه های منحصر به فرد و بناهای تاریخی لافت در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

بندر تاریخی لافت به عنوان اولین اکوموزه ایران، با داشتن بسیاری از جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری همچون جنگل‌های حَرّا، کارگاه‌های سنتی ساخت لنج، چاه های تلا، قلعه تاریخی، بافت قدیمی و بادگیرهای زیبا به عنوان مجموعه‌ای از میراث فرهنگی در جزیره قشم به حساب می آید و وقتی از بلندای این روستا به دریا می‌نگریم، بافت تاریخی و بادگیرهای قدیمی آن در کنار اسکله و لنج‌های صیادی، منظره زیبایی را رقم می‌زند.

مرمت بناهای تاریخی لافت باعث آبادانی این روستا می‌شود

یکی از مسوولین محلی لافت به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به ثبت ملی بناهای تاریخی لافت، تاکنون اقدامات کافی در خصوص مرمت بناهای تاریخی انجام نشده  است.

وی افزود: بادگیرها مهمترین عنصر معماری بومی در جزیره قشم‌ محسوب می‌شوند و آبادانی روستا در گروی مرمت و بازسازی این بناهای تاریخی است.

این عضو شورای روستا تصریح کرد: مرمت و ساماندهی بادگیرها علاوه بر حفظ عناصر میراث‌فرهنگی و تاریخی، به جذب گردشگر و همچنین به خاطر استفاده کنونی می‌تواند در کمک رسانی به جامعه محلی کمک کند.

دوگانگی مدیریتی بادگیرهای لافت را از بین می‌برد

سرپرست میراث فرهنگی و گردشگری سازمان منطقه آزاد در خصوص تفویض وزیر میراث فرهنگی گفت: در سال ۱۳۹۸ از سوی وزارت میراث فرهنگی، کلیه امور این اداره به سازمان منطقه آزاد قشم تفویض اختیار شد اما این امر اجرا نمی‌شود و دوگانگی به وجود آمده فقط از بین رفتن بافت قدیمی و بادگیرهای لافت را در پی دارد.

علیرضا امری کاظمی افزود: اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری استان اقدام به فعالیت در حوزه منطقه آزاد قشم به ویژه در بندر تاریخی لافت کرده و این دوگانگی مدیریتی، سردرگمی ساکنان روستا و نارضایتی را به موجود آورده است.

وی تصریح کرد: به علت این دوگانگی، مدیریت درستی در این روستا شکل نگرفته که این امر باعث شده برخی افراد به تخریب و ساخت و ساز غیر مجاز در بافت روستا اقدام کرده‌اند.

سرپرست میراث فرهنگی قشم افزود: این امر نیز باعث افزایش ارتفاع در محدوده بافت قدیم و آسیب به نمای سنتی لافت شده است.

وی ادامه داد: سازمان منطقه آزاد از طریق مدیریت حقوقی، اقدام لازم و قضایی را برای جلوگیری از ساخت و سازها به عمل آورده اما به دلیل دوگانگی مدیریت، نظارت نیز تحت تاثیر قرار گرفته است.

امری کاظمی اظهار کرد: ضمن اینکه پیگیری قضایی به طور معمول زمانبر است و در موارد مختلف حکم قضایی نوشداروی پس از مرگ سهراب است.

وی افزود: مدیریت اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان بر بافت تاریخی بندر لافت به دلیل فاصله زیاد و نبود نماینده این اداره ممکن نیست و با بودجه کمی که برای این امر اختصاص یافته، به جز موارد معدود، تعمیر و مرمت همه بناهای تاریخی و همچنین بادگیر آن‌ها را نمی‌تواند پوشش دهد.

سرپرست میراث فرهنگی قشم در خصوص اقدامات سازمان منطقه آزاد قشم ادامه داد: این سازمان در چند سال اخیر به رنگ آمیزی جداول، درب و پنجره و المان‌های فلزی و تهیه و اجرای مرمت دیوارهای بافت قدیم اقدام کرده است.

وی بدون اشاره به حجم اعتبار هزینه شده در روستای لافت توسط سازمان منطقه آزاد قشم تصریح کرد: دیوار چینی با سنگ مالون در بلوار ساحلی، سنگ‌فرش اطراف کتابخانه، تعمیر جداول معابر عمومی، نورپردازی اماکن تاریخی و اصلاح چراغ‌های روشنایی از دیگر اقدامات این سازمان در این روستا است.

امری کاظمی افزود: تعمیر لنج بوم با همکاری دهیاری روستا، ایجاد کمپ پارک در محدوده روستای لافت، تعمیر سرویس بهداشتی و ساخت ۱۰ چشمه حمام جهت استفاده گردشگران، تهیه و نصب مبلمان شهری در مسیر گردشگران نیز از جمله فعالیت‌های سازمان منطقه آزاد قشم در این منطقه است.

وی افزود: سازمان منطقه آزاد قشم همچنین با خرید، تعمیر و ساماندهی یک خانه‌ی دارای بادگیر، موزه‌ی مردم شناسی را در روستای مذکور ایجاد کرد و  در تعمیر و ساماندهی یکی از موزه‌های شخصی نیز همکاری داشت.

سرپرست میراث فرهنگی قشم با اعلام اینکه افزون بر ۱۷۰ بادگیر تاریخی در بندر لافت وجود دارد تصریح کرد: هم اکنون نیز قرارداد خدمات مشاوره به منظور تهیه طرح ساماندهی و مرمت مقبره سیدان و خانه فرهنگ بندر تاریخی لافت منعقد شده است.

وی با اشاره به اقدام نکردن سازمان منطقه آزاد قشم به تعمیر بادگیرها، افزود: به دلیل دوگانگی مدیریتی در این بندر تاریخی، نمی‌توان طرحی جامع اجرا کرد.

امری کاظمی خاطرنشان کرد: با توجه به تفویض اختیار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری، این نیاز احساس می‍شود که نظارت و بازسازی بندر لافت و سایر امور این منطقه به سازمان منطقه آزاد قشم واگذار شود.

وی در پایان تاکید کرد: ساماندهی و تعمیر بادگیرها و بافت قدیمی بندر تاریخی لافت به دلیل ثبت در فهرست آثار ملی، به بودجه ملی نیاز دارد که این بودجه هم اکنون در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان است.

به دنبال همکاری و تعامل با سازمان منطقه آزاد قشم هستیم

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان گفت: این اداره کل به دنبال جذب حداکثری توان و بودجه برای حفظ آثار تاریخی استان است و در این راستا سازمان منطقه آزاد قشم را همکار دانسته و به دنبال تعامل و همکاری برای توسعه هرچه بیشتر و حفظ و مرمت آثار تاریخی است.

رضا برومند افزود: جزیره قشم و روستای تاریخی لافت از زیر مجموعه های استان هرمزگان است و نظارت، توسعه و خدمت رسانی به این منطقه‌ها جزو وظایف اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان به شمار می‌رود.

وی تصریح کرد: نمی‌توان به صرف حضور اداره میراث فرهنگی در سازمان منطقه آزاد قشم، ارایه خدمات به روستای لافت و سایر نقاط جزیره قشم را حذف کرد، بلکه باید با تعامل و همکاری خدمات بهتری ارایه شود.

مدیر کل میراث فرهنگی هرمزگان در پایان ادامه داد: میزان اعتبار و تعداد بادگیرهای مرمت شده در روستای لافت در مراجعه به پورتال سازمان مشهود است.

با مراجعه به پورتال اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان مشخص شد در سال ۱۳۹۷ تعداد ۱۲ بادگیر و سه خانه تاریخی در روستای لافت با اعتبار ۷۴۰ میلیون ریال مرمت و بازسازی شده است. امسال نیز تعداد پنج بادگیر با اعتبار ۲ میلیارد ریال در این روستای تاریخی مرمت می‌شود.

به نظر می رسد مرمت بادگیرها و نگهداری از سایر بناهای تاریخی لافت شتاب لازم را ندارد و اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان اعتبار کافی برای مرمت آن را در اختیار ندارد. به طوری که در سه سال منتهی به سال جاری تنها ۱۰ درصد از ۱۷۰ بادگیرهای لافت مرمت شده یا می‌شود. از دیگر سو میزان بودجه و خدمات سازمان منطقه آزاد قشم در لافت نیز اعلام نشده است که بتوان برآرودی از توان این سازمان در مرمت بادگیرهای لافت تخمین زد. این دوگانگی به وجود آمده در مرمت، نگهداری، حفظ و حراست از بادگیرها و بافت قدیمی باعث تاخیر در بازسازی بناهای تاریخی این روستا می‌شود. با توجه به آب و هوای جزیره قشم که شرجی آن زیاد و در فصل تابستان با گرمای زیاد همراه است، سرعت فرسودگی و تخریب بناهای تاریخی لافت بسیار بیشتر از سرعت اقدامات این ۲ دستگاه است.

از این رو لازم است مسوولان متولی امر، با ارجحیت دادن به منافع ملی در برابر منافع سازمانی، و همچنین با رویکرد همکاری و همدلی، حل تداخلات مدیریتی را به زمان دیگری موکول کنند و هر چه سریع‌تر نسبت به مرمت آثار ملی و تاریخی این جزیره اقدام و از دوگانگی مدیریتی در راستای جذب بیشتر اعتبار استفاده کنند.

امید است با مرمت به موقع این آثار ارزشمند ملی، آبادانی و رونق گردشگری در این روستا و جزیره قشم ایجاد شود.