'روز پرزیدنت تاجیکستان' چه روزی است؟

'روز پرزیدنت تاجیکستان' چه روزی است؟

• عبدالقیوم قیومزاد
• روزنامه‌نگار، تاجیکستان

۵ ساعت پیشتوضیح تصویر،

قصر ارباب شهر خُجَند

۱۶ نوامبر سال ۱۹۹۲ در قصر ارباب شهر خُجَند در شمال تاجیکستان، اجلاسیه شورای عالی این کشور برگزار شد. این اجلاسیه از هر لحاظ فوق‌العاده بود و در شرایطی برگزار می‌شد که در جنوب تاجیکستان آتش جنگ داخلی زبانه می‌زد. نمایندگان مردم با هدف پایان دادن به جنگ گرد هم آمده بودند، اما اجلاسیه ناکام ماند و جنگ داخلی پنج سال دیگر ادامه داشت. دلیل اصلی ادامه جنگ در تاجیکستان تازه‌استقلال مداخله کشورهای خارجی در امور داخلی آن ارزیابی می‌شود.

نمایندگان مجلس تاجیکستان در استان کولاب را (که اکنون بخشی از استان ختلان در جنوب این کشور است) هواپیمای وزارت دفاع ازبکستان از شهر ترمذ کشور همسایه به خجند منتقل کرد. شاهدان عینی می‌گویند که شخص رستم احمدف، وزیر وقت دفاع ازبکستان از نمایندگان کولاب در شهر ترمذ استقبال کرده بود.

حبیب‌الله تبرف، یکی از نمایندگان پارلمان از استان کولاب که رهبری این هیئت را به عهده داشت، در گفتگویی که سال‌ها پیش با او داشتم، پشتیبانی دولت وقت ازبکستان از 'فرونتِ خلقی ' (جبهه خلق)، یکی از دو طرف جنگ داخلی تاجیکستان را تأیید کرد. این در حالی است که مقام‌های ازبکستان مداخله در جنگ داخلی ۱۹۹۲-۹۷ تاجیکستان و حمایت از یک طرف درگیری‌ها و همین‌طور تأثیرگذاری بر کار اجلاسیه شانزدهم در شهر خجند را تاکنون رسماَ‍ به عهده نگرفته‌اند.

حبیب‌‌الله تبرف در آن مصاحبه، خاطراتش را چنین به یاد آورده بود: "در شهر ترمذ معاون استانداری یا یکی از مسئولان استانداری ترمذ بود که ما را پیشواز گرفت (به استقبال آمد). تا شامگاه آن‌جا ماندیم. حوالی شامگاه بود که گفتند هواپیمای وزیر دفاع ازبکستان آمده است و شما را به خجند می‌بَرَد. ما رفتیم و سوار هواپیما شدیم. این وقت بود که وزیر آمد. احمدف نام داشت. به ما سلام گفت و از قول اسلام کریم‌اف (رئیس‌جمهور وقت ازبکستان) برای ما خیلی سخن‌های نیک گفت. سپس من نیز در جواب او سخن گفتم و منت‌داری نمودم. در این وقت به وزیر خبر دادند که سنگک صفرف (رئیس 'جبهه خلقی ') آمده است. وزیر از ما عذر خواست و گفت که به پیشواز آقای سنگک می‌رود. تخمینأ پس از ۱۵-۲۰ دقیقه همراه با سنگک نزد ما آمدند. وزیر با دستش به سوی من اشاره کرده گفت که همه گپ‌ها را به اینها گفته‌ام. بعد سنگک درباره جنگ‌ها بسیار صحبت کرد. وی در فرآورد (پایان) سخنش تأکید و تهدید کرد که اگر در همین سفر مسئله را در لنین‌آباد (خجند) حل نکرده برگردید، بدانید که یک نفر از شما زنده نخواهد ماند. به طرف من برگشت و گفت که 'آقای حبیب‌الله، گپ مرا فهمیدی؟! ' من گفتم که فهمیدم، مسئله را حل می‌کنیم. گفتم اگر وظیفه ما همین است، چرا حل نکنیم. با همین، سنگک رفت و ما را با هواپیما بردند به خجند."

توضیح تصویر،

ولادیمیر کواچکف

سنگک صفرف، یک زندانی سابق با ۲۳ سال سابقه محکومیت، اکنون در رأس 'جبهه خلقی ' قرار داشت؛ تشکلی سیاسی- نظامی که به تأیید سرهنگ ولادیمیر کواچکف از اداره اطلاعات ستاد کل نیروهای مسلح روسیه، افسران این اداره 'جبهه خلقی ' را برای از بین بردن 'حکومت آشتی ملی ' تاجیکستان سازمان داده بودند. در حکومت آشتی ملی نمایندگان از همه احزاب سیاسی موجود، از جمله حزب نهضت اسلامی عضویت داشتند. سرویس‌های ویژه روسیه و ازبکستان سنگک صفرف - کسی را که به جرم آدم‌کشی به ۲۳ سال زنددان محکوم شده بود - برای مقابله با این حکومت ملی و دموکراتیک، فرد مناسبی تشخیص دادند.

توضیح تصویر،

سنگک صفرف

کمک دولت ازبکستان در تهیه وسایل حمل و نقل برای نمایندگان پارلمان از استان کولاب خلاصه نمی‌شد. ما خبرنگاران آن روزگار، شاهد عینی حضور سربازان و افسران ازبکستان و خودروهای زرهی آنها در اطراف قصر ارباب خجند بودیم. نه تنها ساختمان در احاطه آنها بود، بلکه راه‌های ورودی و خروجی قصر ارباب هم تحت مراقبت سربازان ازبک بود که گویی امنیت اجلاسیه به دوش همان‌ها بود. ورود و خروج نمایندگان مجلس، اعضای دیوان وزیران (کابینه)، روزنامه‌نگاران، اعضای جامعه مدنی که به این نشست دعوت شده بودند، تخت نظارت این نیروها صورت می‌گرفت. همین نیروهای بیگانه بودند هر روز شناسنامه و کیف و جیب‌های شرکت‌کنندگان اجلاس را بازرسی می‌کردند.

کاملأ مشهود بود که ازبکستان و روسیه می‌کوشدند مدیریت امور تاجیکستان را در دست نیروهایی قرار دهند که دم از استقلال نزنند و از آنها حرف‌شنوی داشته باشند.

تا آغاز کار اجلاسیه ریاست دولت را اکبرشاه اسکندرف، رئیس شورای عالی تاجیکستان به دوش داشت و سرپرست یا قایم‌مقام ریاست جمهوری هم بود. اما در همان لحظه‌های آغازین، نمایندگان از استان کولاب به او حمله‌ور شدند و وادارش کردند که از کرسی ریاست پایین بیاید.

بیشتر بخوانید:

• تاجیکستان؛ ناکامی نادر دولت در ارعاب رسانه‌ها
• رقیبان انتخاباتی رحمان که خواهان پیروزی‌اش هستند
• تاجیکستان؛ ناکامی نادر دولت در ارعاب رسانه‌ها

در صحبتی که سال‌ها بعد با اکبرشاه اسکندرف داشتم، او گفت که در واقع، ساز این اجلاس در دست دو کشور ذی‌نفع، روسیه و ازبکستان بود. او گفت اسلام کریم‌اف، رئیس‌جمهور وقت ازبکستان نماینده‌ای را پیشش فرستاده بود:

"برای من شرط و شروط گذاشتند و گفتند اگر این شرط‌ها را قبول کنید، شما به عنوان تنها مقامی که بنا به قانون انتخاب شده‌، می‌توانید در آینده نیز روی کار بمانید، ولی حتمأ باید این شرط‌ها را قبول کنید. من در همان دوره برایشان گفتم که این شرط‌هایی که پیش گذاشته‌اید، به معنای ازسرگیری جنگ است و من نمی‌توانم آنها را بپذیرم. هدف من از آمدن به این‌جا پیشگیری کردن از جنگ است. گفتند که شما دیگر در این‌جا کار نمی‌کنید. باور کنید من آن زمان منظور آنها را بخوبی نگرفتم. دیرتر در مطبوعات خواندم که کسانی به ترمذ رفته و چه دیدارهایی برگزار کرده‌اند و چه چیزهایی گفته‌اند ."

دیرتر، پس از آنکه در اجلاسیه خجند دولتی نو به رهبری امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور کنونی تشکیل شد، شرط‌ و شروط اسلام کریم‌اف عملأ پیاده شد. در همین راستا شورای عالی تاجیکستان از ازبکستان خواست که برای آرام کردن اوضاع به تاجیکستان نیرو بفرستد. همین‌ طور هم شد. یکی دیگر از شرط‌هایی که دولت ازبکستان برای مسئولان جدید تاجیکستان گذاشت، این بود که علیه رهبران اپوزیسیون تاجیک پرونده‌های جنایی باز شود و خود آنها 'دشمنان خلق ' اعلام شوند و فعالیت احزاب و جنبش‌های ملی و مذهبی و دموکراتیک قطع شود. دولت نو، همه این شرط‌ها را اجرا کرد. در سال ۱۹۹۳ فعالیت حزب دموکرات، حزب نهضت اسلامی و جنیش‌های مردمی رستاخیز و لعل بدخشان ممنوع اعلام شد.

منبع تصویر، asiaplustj

توضیح تصویر،

امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان

هنوز کار اجلاسیه خجند به فرجام نرسیده بود که لشکر ۲۰۱ ارتش روسیه و نیروهای مرزبانی آن کشور وارد میدان جنگ شدند و به سرکوب یکی از دو طرف جنگ پرداختند. همین دخالت و نبردهای متعاقب آن باعث فرار صدها هزار تن از مردم تاجیکستان به رهبری مخالفین به آن سوی آمو شد.

دولت‌های وقت ازبکستان و روسیه انتظار نداشتند یا پیش‌بینی نکرده بودند که آوارگان تاجیکستانی در افغانستان بسیج می‌شوند و دست به مقاومت می‌زنند و اینکه ایران و پاکستان به رهبری نیروهای اپوزیسیون تاجیک پناه و اجازه فعالیت می‌دهند.

بدین گونه، اجلاسیه شانزدهم پارلمان تاجیکستان نه تنها راه را برای مداخلات روسیه و ازبکستان در امور تاجیکستان هموار کرد، بلکه پای افغانستان و به‌ویژه ایران را هم به ماجرا کشید. از این‌جاست که سال‌هاست دولت امامعلی رحمان و دستگاه‌های ایدئولوژیک آن اپوزیسیون تاجیک را به وابستگی به "خواجه خارجی"، یعنی ایران متهم می‌کنند. این در حالی است که اندک تاجیکی ایران و ایرانی را خارجی و بیگانه می‌داند.

و اما برگزاری اجلاسیه شانزدهم در خجند و انتخاب یک فرد بخصوص به مقام رهبری، نتیجه دخالت مستقیم دولت‌های بیگانه روسیه و ازبکستان بود. همان فرد بخصوص امروز هم بر سر قدرت باقی است.

روز ۱۶ نوامبر را به افتخار رسیدن او به قدرت "روز پرزیدنت تاجیکستان" اعلام کرده‌اند و هر سال از آن تجلیل می‌کنند.