نفسِ تنگ کویر در مرزهای شرقی/ کانون‌های فرسایش بادی به ۳۵ رسید

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: تاخت‌وتاز ۲۰ سال خشک‌سالی در خراسان جنوبی اثرات نامطلوبی بر کویر این منطقه و خصوصاً محیط‌زیست این استان بر جا گذاشته است. کاهش منابع آبی، از بین رفتن قنوات و مرگ تدریجی چاه‌های آب ازجمله این اثرات است که خود منجر به پدیده‌ای عذاب‌آور برای مردم این منطقه شده است.

هرچند در یک سال اخیر افزایش بارندگی‌ها تا حدی میزان رطوبت خاک استان را افزایش داده و منجر به کاهش تولید ریزگرد شده است ولی مدت‌ها طول می‌کشد تا اثرات ۲۰ سال خشک‌سالی و افزایش کانون‌های بحرانی فرسایش خاک از بین برود.

روزهای بحرانی

گفتنی است که موضوع پدیده گردوغبار از سال‌های گذشته در خراسان جنوبی مطرح بوده است به‌طوری‌که مهدی الله‌پور معاون فنی حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی در ۱۰ مردادماه ۹۵ در جلسه شورای برنامه‌ریزی شهرستان بیرجند بیان‌کرده بود: وضعیت ریزگردها در خراسان‌جنوبی از سال ۹۰ تاکنون روزبه‌روز بحرانی‌تر شده و هرسال نسبت به سال قبل روزهایی که شاهد ریزگردها هستیم بیشتر شده است.

همچنین در ۲۰ اردیبهشت ۹۸ رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در بیرجند بیان کرد که امسال مجلس هزار میلیارد تومان با اولویت استان‌های جنوب شرق کشور برای مقابله با ریزگردها و گردوغبار تصویب کرد.

عیسی کلانتری با بیان اینکه ۳۰۰ میلیارد تومان برای جلوگیری از ریزگردها و گردوغبار در جنوب شرق ایران اختصاص می‌یابد، افزود: این بودجه به استان‌های خراسان جنوبی، منطقه جازموریان، سیستان و بلوچستان و بخش‌هایی از استان کرمان تعلق خواهد گرفت.

همچنین در تاریخ پنج آبان ماه سال جاری نیز برخی از رسانه‌های خراسان جنوبی اعلام کردند که در اولین برآورد ملی زیان‌های اقتصادی ریزگردها، بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار، خسارت سالانه گردوغبار به خراسان جنوبی ۵۰۵ میلیارد تومان اعلام شد.

افزایش کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد

علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تعداد کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در خراسانی‌جنوبی از ۲۸ کانون به ۳۵ کانون افزایش یافته که یک هشدار مهم محسوب می‌شود.

ریشه اصلی تولید ریزگردها در خراسان‌جنوبی خشکسالی‌های اخیر، مجاورت با کویرها و تغییر کاربری برخی از اراضی به ویژه اراضی کشاورزی است وی با اشاره به اینکه در سال گذشته ۸۴ میلیارد تومان اعتبار برای مقابله با ریزگردها از دو محل به منابع طبیعی خراسان‌جنوبی اختصاص یافت، بیان‌کرد: با توجه به این اعتبار تاکنون ۴۵ هزار هکتار عملیات نهال‌کاری در خراسان‌جنوبی صورت گرفته که در ماه‌های آینده ادامه خواهد یافت.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌جنوبی ادامه‌داد: اگر اعتبارات مقابله با ریزگردها برای سال ۱۴۰۰ نیز اختصاص یابند، می‌توان قدم‌های مؤثری برای مقابله با ریزگردها برداشت.

نصرآبادی گفت: ریشه اصلی تولید ریزگردها در خراسان‌جنوبی خشکسالی‌های اخیر، مجاورت با کویرها و تغییر کاربری برخی از اراضی به ویژه اراضی کشاورزی است.

۱۸ روز غبار آلود

علیرضا خندان‌رو، مدیرکل هواشناسی خراسان‌جنوبی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: از ابتدای سال ۹۹ تا کنون تعداد روزهایی که مردم خراسان‌جنوبی با پدیده گرد و غبار رو به رو بوده‌اند ۱۸ روز بوده است.

وی با اشاره به اینکه بارندگی‌های یک سال اخیر مقداری روزهای گرد و غبار خیز در استان را کاهش داده است، بیان‌کرد: این آمار در مدت مشابه در سال گذشته ۳۵ روز و در بلند مدت ۵۳ روز بوده است.

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه بر اساس نظر و گفته کارشناسان منشأ ریزگردهای خراسان جنوبی داخلی است، ادامه داد: خراسان جنوبی به‌واسطه هم‌جواری با استان سیستان و بلوچستان تحت تأثیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان نیز قرار دارد.

خندان‌رو گفت: یکی از اقدامات ما در حوزه ریزگردها نصب ایستگاه پایش گردوغبار در شهرستان طبس در دو ماه گذشته است که برای آن ۲۵۰ میلیون تومان هزینه کرده‌ایم.

افزایش بادهای ۱۲۰ روزه به ۱۷۰ روز

مدیرکل مدیریت بحران خراسان جنوبی هم در گفتگو با رسانه‌ها گفته بود: بادهای ۱۲۰ روزه از اواسط خردادماه تا پایان شهریورماه هر سال میهمان خراسان‌جنوبی هستند.

ابوالحسن میرجلیلی با اعلام اینکه مدت زمان وزش این بادها در چند سال اخیر از ۱۲۰ به ۱۷۰ روز افزایش یافته است، بیان داشت: با توجه به خشکسالی‌های اخیر وزش بادهای ۱۲۰ روزه با ریزگردها و گرد و خاک شدید همراه شده و اگر پوشش گیاهی و سنگ فرش طبیعی استان تخریب شود، این پدیده‌ها شدت بیشتری خواهد داشت.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی افزود: بافت خاک خراسان‌جنوبی به‌دنبال خشکسالی‌های پی در پی سست شده و با اندک وزش باد از هم جدا می‌شود.

خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان بیشترین استان‌های تحت تأثیر فرسایش بادی در کشور هستند حسن اکبری مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان‌جنوبی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: متأسفانه در کل کشور روند فرسایش خاک صعودی بوده و یک رشد ۵۰ درصدی داشته است که همین روند را در خراسان‌جنوبی نیز می‌توان دید.

وی بیان‌کرد: علت فرسایش خاک را باید در خشکسالی‌های اخیر، تخریب پوشش گیاهی، چرای بی رویه دام، تغییر کاربری‌ها، گردشگری غیر اصولی و تخریب زمین‌های کشاورزی جست‌وجو کرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان‌جنوبی با بیان اینکه فرسایش خاک به دنبال خود فرسایش بادی و تولید ریزگرد و همچنین پدیده گرد و غبار را به همراه دارد، گفت: خراسان‌جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان بیشترین استان‌های تحت تأثیر فرسایش بادی در کشور هستند.

یک سوم اراضی خراسان‌جنوبی تحت تأثیر فرسایش بادی

اکبری اظهار کرد: حدود یک سوم از اراضی خراسان‌جنوبی تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد که از این میزان بالغ بر دو میلیون هکتار در وضعیت بحرانی قرار دارد.

وی با اشاره به کاهش میزان رطوبت خاک در خراسان‌جنوبی و افت سفره‌های آبی به علت برداشت بی رویه از آن بیان‌کرد: متأسفانه ما با برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی هم سهم آب آیندگان را مصرف می‌کنیم و هم به فرسایش خاک و تولید ریزگرد کمک می‌کنیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان‌جنوبی ادامه‌داد: وقتی با پدیده‌ای چون ریزگرد رو به رو هستیم که در پاره‌ای مناطق به وضعیت و شرایط بحرانی رسیده است کار مقابله با آن نیز دشوار و حتی می‌توان گفت حکم مُسکن را دارد.

مهمترین اقدام حفظ پوشش گیاهی

اکبری با بیان اینکه هر چند در مناطق سکونتگاهی راهی جر راهکارهای مقابله‌ای نداریم، افزود: در سایر موارد بهترین، تأثیرگذارترین و مهمترین کار در حوزه ریزگردها حفظ پوشش گیاهی موجود و اقدامات پیشگیرانه است.

وی بیان‌کرد: ما به هیچ وجه نباید اجازه تخریب و آسیب رسیدن به پوشش گیاهی خراسان‌جنوبی را بدهیم و در این زمینه نیازمند مراقبت‌های ویژه هستیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان‌جنوبی گفت: اعتبار در حوزه مقابله با ریزگردها که از سازمان محیط زیست و کارگروه مقابله با ریزگردها به این امر در خراسان‌جنوبی اختصاص یافت ۴۵ میلیارد تومان بود که بیشتر آن در اختیار منابع طبیعی استان قرار گرفت و هفت میلیارد تومان آن به محیط زیست اختصاص یافت.

لزوم مدیریت دخالت انسان در طبیعت

اکبری با بیان اینکه بیشتر این اعتبار صرف نهال کاری و ایجاد پوشش گیاهی شد، بیان‌کرد: اگر دغدغه تولید ریزگردها را داریم باید میزان دخالت انسان در طبیعت را مدیریت کنیم چرا تنها با این راهکار به نتیجه مطلوب و مد نظر خواهیم رسید.

با توجه به آنچه مطرح شد در تولید ریزگردها همه از اعم دامداران با چرای بی رویه دام‌ها، کشاورزان با استفاده بیش از اندازه از سفره‌های آب زیر زمینی، گردشگران با گردشگری غیر اصولی و بسیاری دیگر از مردم با تخریب پوشش گیاهی مقصر هستند.

طبیعی است نمی‌توان از یک طرف در راستای مقابله با ریزگردها اقدام به نهال‌کاری و درخت‌کاری داشته باشیم و از طرف دیگر همچنان تخریب پوشش گیاهی به واسطه عدم آگاهی‌های لازم افزایش داشته باشد و یا دامدار ما همچنان چرای رویه دام خود را ادامه دهد.

پس لازم است بعد از تخصیص اعتبارات در حوزه مقابله با ریزگردها علاوه بر نهال کاری‌های جدید به مردم نسبت به حفظ پوشش گیاهی فعلی، راهکارهای گردشگری موافق با اصول زیست محیطی، میزان اصولی برداشت آب از سفرهای آب زیر زمینی و … آگاهی‌های لازم داده شود.

یادمان نرود پوشش گیاهی یک منطقه شاید به راحتی و با یک سهل انگاری ساده از بین برود ولی رویش دوباره نهال و درخت و رشد آن سال‌های متمادی طول می‌کشد.