قنات ها قلب تپنده کویر/ شاهکار مهندسی سازه آبی در زیر خاک

قنات ها یکی از شاهکار های مهندسی نیاکان و قدیمی ترین سازه های آبی است.

به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، قنات سرمایه عظیم و گران بهایی نهفته در دل زمین  بوده که در طول  نسل ها به وجود آمده است.

در واقع قنات از دیرینه ترین صنایع و یکی از شاهکار های مهندسی نیاکان ما به عنوان قدیمی ترین سازه های آبی و مهم ترین منابع آب محسوب می شود که تاثیرات فرهنگی و اجتماعی فراوانی در حوزه بهره دهی خود داشته است.

قنات که به وسیله مقنیان ایرانی اختراع شده است هزاران سال قدمت دارد که از چند هزار سال متجاوز بوده و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد.

این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده بعد ها از ایران به بسیاری از کشور های جهان انتقال یافت و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته است.

قنات همان گوهر دیروز و فراموش شده امروز است

جعفر جوادی مدیر آب و خاک امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی می‌گوید: در حال حاضر  بالغ بر شش هزار و ۸۸۰ قنات فعال در سطح خراسان رضوی در حال بهره برداری است و طرح مطالعات قنوات بصورت سالیانه و مستمر در استان در حال اجرا بوده تا آخرین وضعیت قنوات بررسی شود.
بیشتربخوانید

• ثبت جهانی قنات قصبه گناباد، باعث افزایش سفر گردشگران خارجی به این شهر شد

او می افزاید: از نظر تعداد قنوات بیشترین تعداد قنات در سبزوار با بالغ بر هزار رشته قنات فعال وجود دارد و از نظر قدمت و شهرت مشهورترین آن‌ها قنات قصبه گناباد است.

مدیر آب و خاک امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه قنوات در واقع منبع تامین پایدار آب و متعادل کننده سفره آب زیر زمینی و میراث گران بهای ایران است، ادامه می دهد: بالغ بر ۱۶ درصد قنات‌های کشور در خراسان رضوی واقع شده  و تامین کننده آب شرب کشاورزی و دام خصوصا در بخش‌های مرکزی و جنوبی استان است.

جوادی  بیان می کند: تعداد ۶هزار و ۸۸۰ رشته قنات استان با حدود ۵۰۰ میلیون متر استحصال آب است و ۴۴۰ میلیون متر مکعب آب سهم بخش کشاورزی حدود ۱۱.۳ درصد آب کشاورزی استان را تامین می کند.

او تصریح می کند: برای حفظ و احیا قنوات استان راهکارهای ذیل را می توان نام برد:

بازنگری در قوانین و دستور العمل های مرتبط با حفر چاها در حریم قنوات

تفکیک قنوات کوهستانی و دشتی و اعمال مدیریت متناسب

توجه هرچه بیشتر به حریم کیفی و کمی قنوات

حرکت به سمت بهره گیری از فن آوریهای نوین در احیا و مرمت قنوات

کنترل توسعه بهره برداری از رود خانه ها در سر شاخه ها

افزایش مشارکت مردمی با واگذاری و دخالت مستقیم مالکین و بهره برداران در احیا ،مرمت و مدیریت قنوات

مهار سیلاب های فعلی و شناسایی حوزه بالا دست قنوات

بیشتربخوانید

• شوری آب‌های زیر زمینی دشت کاشمر دو برابر شده است
• آب در خراسان رضوی نیازمند نقشه راهبردی و تبیین استراتژی مشخص است
• نقش کشاورزان در مدیریت منابع آب بسیار موثر اس

  حجم قنوات در طول چند سال گذشته کاهش داشته است   محمود ارجمند شریف مدیر مطالعات منابع آب اداره آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: بر اساس نتایج آمار برداری علی رغم افزایش میزان بارندگی‌ها در سطح استان در دو سال گذشته، تعداد و حجم قنوات در آمار برداری سراسری سال ۹۹-۹۷ به ترتیب ۲.۸۱ درصد و ۱۸.۵ درصد نسبت ده سال گذشته کاهش داشته است.

او در پاسخ به این سوال که چه تعداد قنات در چند سال گذشته احیا شده است؟ می‌افزاید: با توجه به روند کاهشی تعداد و حجم قنوات، در مجموع استان قناتی احیا نشده است و مدیریت آب قنوات در مزارع بر عهده سازمان جهاد کشاورزی بوده و شرکت آب منطقه‌ای در این زمینه اقدامی انجام نداده است.   مدیر مطالعات منابع آب اداره آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه می دهد: جلوگیری از حفر بی رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق، نظارت بر برداشت از منابع آب زیر زمینی، انجام پروژه‌های تغذیه مصنوعی، حفاظت از قنوات در مقابل سیلاب‌ها و جلوگیری از ورود شن‌های روان، ایجاد آب انبار در پایین دست قنوات به منظور ذخیره سازی آب قنوات وب هبود بهینه سازی مصرف آب از توصیه‌های ما به کشاورزانی که از آب قنات استفاده می‌کنند است تا علاوه بر جلوگیری از خشک شدن قنات باعث افزایش ذخیره آب قنوات شود.

قنات، حماسه ای خاموش در دل کویر

قنات قصبه گناباد یکی از عجایب تمدن کهن بشری محسوب می شود و شیوه راز آلود حفر این قنات بسیار درخور توجه بوده است؛ قدمت این قنات به ورود آریایی ها به سرزمین ایران باز می گردد، این اثر یکی از شاهکارهای آبی جهان است.

قنات قصبه گناباد حماسه ای خاموش در دل کویر است که شگفتی های آن در زیر زمین از چشم ها پنهان مانده و مانند قلبی تپنده است که جریان بی وقفه آب در رگ های زمین باعث شده شکوه و حیات را به  بیابان خشک ببخشد.

رسول صنوبری مدیر پایگاه میراث جهانی قنات قصبه گناباد با بیان اینکه آب دهی قنات ۱۵۰ لیتر بر ثانیه می‌باشد، می گوید: قنات قصبه ۸۰۰ تا هزار هکتار از اراضی کشاورزی گناباد را آبیاری کرده و زیر پوشش خودش قرار داده است که علاوه بر محصولاتی نظیر زعفران، جو، گندم اخیرا پرورش گل محمدی نیز شروع شده است.

او می‌افزاید: راز ماندگاری قنات‌ها مردمی بودن آنهاست که به صورت شرکت تعاونی اداره می‌شود؛ که متاسفانه در ۵ دهه اخیر مردم وظایف خود را به اداره جات مربوطه سپردن که این خود باعث شده قنات‌های زیادی را از دست بدهیم.   مدیر پایگاه میراث جهانی قنات قصبه گناباد ادامه می دهد: طبق آخرین آمار گناباد ۷۲۰ قنات دارد که ۳۴۰ قنات آن‌ها زنده هستند که عدم مشارکت مالکین در نگهداری و حفظ قنات مهم‌ترین مشکل قنات‌های گناباد است.

صنوبری با اشاره به اینکه قنات رهن گناباد ثبت ملی شده است و تمام مالکین این قنات محرم امسال به دلیل شیوع بیماری کرونا تمام نذر خود را برای مرمت و لایه روبی قنات رهن اهدا کرده اند، بیان می کند: پیرترین مقنی ایران غلام رضا نبی پور بوده که بعد از فوت خانه ی این مقنی به میراث فرهنگی اهدا شد و ما در تلاشیم برای اولین بار موزه مقنی در خانه نبی پور احداث کنیم.

او تصریح می کند: اگر شغل مقنی گری حفظ نشود قنات ها در ایران به مرور زمان از بین خواهند رفت.

قنات‌ها تاریخ استفاده طولانی داشته و مورخان قنات سازی را فناوری ملی ایرانیان باستان در آبرسانی به کشت زار‌ها و شهر‌ها می‌دانند. ایرانیان با ساختن قنات به دو هدف می‌رسیدند. یکی روان ساختن آب‌های زیر زمینی به روی زمین و بی نیاز شدن از بالا کشیدن آب و صرفه جویی در نیروی انسانی و هدف دوم جلوگیری از تبخیر و هدر رفتن آب بوده است.   ما برای حفظ این سرمایه عظیم که نیاکان ما برای نسل‌های بعد خودشان به جا گذاشته اند تمام تلاش خود را انجام داده و با جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز که باعث افت شدید آب‌های زیر زمینی شده و شیره جان زمین را می‌مکندباعث زنده نگهداشتن قلب تپنده زمین باشیم تا ضربان این قلب سالیان سال همچنان مرتب و منظم در حال تپیدن باقی بماند.   انتهای پیام//ح.ص   گزارشگر:حامدصبور