خاطرات تکراری قالیباف از 'نان نسیه'؛ سفره‌‌ها در ایران چقدر کوچک‌تر شده است؟

خاطرات تکراری قالیباف از 'نان نسیه'؛ سفره‌‌ها در ایران چقدر کوچک‌تر شده است؟
بی بی سی فارسی
خاطرات تکراری قالیباف از 'نان نسیه'؛ سفره‌‌ها در ایران چقدر کوچک‌تر شده است؟
  • آرش حسن‌نیا
  • روزنامه‌نگار
۹ ساعت پیش

منبع تصویر، TASNIM

محمد باقر قالیباف، پنج‌شنبه گذشته در نخستین گفت‌وگویی تلویزیونی خود پس از ریاست بر مجلس شورای اسلامی آنجا که بحث به نابسامانی اقتصادی و مشکلات معیشتی رسید از تجربه خود از"گله‌مندی مردم از گرانی‌ها" در یکی از بازدیدهایش گفت. اینکه روی شیشه یک نانوایی دست نوشته‌ای دیده که روی آن نوشته بود "نان نسیه داده نمی‌شود."

آقای قالیباف توضیح داد که از آن نوشته تعجب کرده که چگونه ممکن است افرادی حتی نان را به نسیه می‌خرند و خلاصه در گفت‌وگویش با نانوا معلوم شده است که کارگران روزمزدی در آن محله زندگی می‌کنند که کار خود را از دست داده‌اند یا چند روزی از کار باز می‌مانند و به همین دلیل حتی توان خرید نان نقد را ندارند و مجبور به خریدن نسیه نان هستند.

خاطره‌ای از ۹ سال قبل

روایت این خاطره از زبان محمد باقر قالیباف با انتشار گزارش‌هایی از سوی برخی رسانه‌ها همراه شد که با سراغ گرفتن از نانوایی‌هایی در استان‌ها و شهرهای مختلف ایران از سیستان و بلوچستان گرفته تا حتی محله‌هایی در پایتخت و شهرستان‌های اطراف تهران را در بر می‌گرفت، از نانواهایی که دفترهای نسیه بری برای نان دارند که ماه به ماه حساب‌هایشان را پرداخت می‌کنند یا هر از گاهی نیکوکاری پیدا می‌شود که حساب‌های دفتری این نانوایی‌ها را تسویه می‌کنند.

  • قیمت مرغ در ایران؛ یک شهر و چند نرخ
  • تحریم سر سفره؛ آبگوشت و پلو مرغ در ایران چقدر گران شده است؟

اینکه بالا گرفتن دوباره نرخ تورم در سال گذشته و افزایش کم سابقه نرخ تورم غذایی در ماه‌های اخیر سبد هزینه خانوارهای ایرانی تحت تاثیر شدید قرار داده است موضوع انکارناپذیری است که در ادامه این گزارش به بررسی چند و چون خواهیم پرداخت اما موضوع خرید نسیه نان به خودی خود موضوع جدیدی نیست که محمدباقر قالیباف در جدیدترین گفت‌وگوی تلویزیونی خود ناباورانه از آن سخن گفته است.

آقای قالیباف در کسوت شهردار تهران در خردادماه سال ۹۴ از شناسایی ۲۰۰ هزار خانوار تهرانی خبر داده بود که به گفته او "به نان شب خود محتاجند."

منبع تصویر، Getty Images

اما خاطره شوکه شدن شهردار تهران از نوشته پشت شیشه نانوایی سابقه‌ای طولانی دارد، آقای قالیباف این خاطره را نخستین بار سال ٩٠ در افتتاحیه جشنواره اوقات فراغت محلات شهر تهران، زمانی که او شهردار و محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهوری بود، تعریف کرد.

ماجرا از زبان آقای قالیباف از این قرار بود که "در یکی از مناطق تهران كه برای بازدید رفته بودم، پشت شیشه نانوا نوشته شده بود: نان نسیه داده نمی‌شود."

"من به‌عنوان شهردار شوكه شدم كه مگر كسی هم هست كه نان نسیه بگیرد، بعد از تحقیق كه انجام دادم، دیدم افرادی هستند كه پول خرید نان در حد ضروریات خود را هم ندارند."

روایت‌هایی آشنا از نان نسیه

موضوع خرید نسیه نان اما در رسانه‌های نیز سابقه‌ای طولانی دارد، روزنامه "شهروند" در گزارشی میدانی که در آذرماه سال ۹۳ یعنی شش سال قبل منتشر شد، روایت‌هایی از برخی مناطق تهران از جمله محله‌هایی در مناطق ۱۷ و ۱۸ شهرداری پایتخت ارایه می‌کند که برخی خانوارها نان را نسیه به خانه می‌برند.

داستان نان نسیه‌ای در سال‌های بعد در دیگر رسانه‌ها از جمله در قانون در بهار۹۴ و روزنامه شرق در پاییز ۹۵ و با روایت‌هایی کم و بیش مشابه از دیگر استان‌های ایران بازنشر شده است و از قضا خاطره آقای قالیباف پای ثابت این گزارش‌هاست، هرچند که تکرار این روایت‌ها چیزی از تاسف‌بار بودن اوضاع معیشتی خانوارهایی که حتی مجبور به خرید نسیه نان هستند کم نمی‌کند.

سهمی که آب می‌رود

اما بررسی آمار و ارقام مربوط به بودجه خانوار و سهم نان از سبد هزینه خانوار چه می‌گوید؟

بررسی بودجه خانوارهای شهری ایران در سال ۹۸ نشان می‌دهد که ۲۵درصد از کل هزینه‌های یک خانوار شهری در سال گذشته یعنی ۱۱ میلیون و ۷۵۳ هزار تومان به هزینه‌های "خوراکی و دخانی" اختصاص داشت که نسبت به سهم این هزینه‌ها از کل هزینه‌های خالص یک خانوار شهری در سال ۹۷، یک واحد درصد کمتر بود.

هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای شهری در سال ۹۸ در مقایسه با سال قبل از آن ۲۴/۴ درصد افزایش داشت.

اما ترکیب هزینه‌های خانوارهای روستایی در سال ۹۸ با ترکیب سبد هزینه خانوارهای شهری تفاوت‌هایی اساسی داشت، خانوارهای روستایی سهم بزرگتری از درآمدهای خود را صرف هزینه‌های خوراکی و دخانی کردند.

پارسال به طور متوسط هر خانوار روستایی، ۳۹ درصد از کل هزینه‌های سالانه خود را صرف تامین هزینه‌های خوراکی و دخانی کرد به طوری که این خانوارها بیش از ۱۰ میلیون و ۲۶۶ هزار تومان را صرف این هزینه‌ها در سال ۹۸ کردند.

هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای روستایی در سال ۹۷ سهمی ۳۷ درصدی از کل هزینه‌های سالانه این خانوارها داشت و این نشان می‌دهد که سهم این هزینه‌ها از کل سبد هزینه خانوار روستایی افزایش داشته است، میانگین هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای روستایی از سال ۹۷ تا ۹۸ رشدی ۲۷.۹ درصدی را تجربه کرد.

در جدول شماره یک هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای شهری و روستایی در دوره زمانی ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ به تفکیک ارقام جاری و ارقان ثابت به قیمت‌های سال پایه ۹۵ مشاهده می‌شود. این اعداد و ارقام نشان می‌دهند که رقم هزینه سالانه خوراکی و دخانی خانوارهای شهری و روستایی ایران به قیمت ثابت در سال ۹۸ حتی از کل هزینه‌ سالانه‌ای که خانوارها برای خورد و خوراک خود در سال ۹۴ کنار گذاشته‌اند، کمتر بوده است.

به یک معنا خانوارهای ایرانی در سال‌های اخیر با توجه به افزایش هزینه سبد خوراکی، به اجبار کمتر مصرف کرده‌ و سفره‌ای کوچک‌تر پیش روی خود گسترده‌اند.

هزینه بیشتر، نان کمتر

گروه "آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن" در سال ۹۸ برای خانوارهای شهری با سهم ۱۹ درصدی پس از هزینه‌های مربوط به خرید "گوشت" در جایگاه دوم سبد هزینه خوراکی و دخانی قرار داشت اما برای خانوارهای روستایی با سهم ۲۲ درصدی به طور مشترک و هم‌پای گوشت جایگاه نخست هزینه‌های خوراکی و دخانی این خانوارها را به خود اختصاص داد.

بر پایه گزارش مرکز آمار ایران از بودجه خانوارهای ایرانی در سال ۹۸ هر خانوار شهری پارسال به طور میانگین هر ماه بیش از ۱۸۶ هزار تومان برای خرید "آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن" هزینه کرده است.

ین رقم حدود ۱۸ درصد بیش از هزینه میانگین خانوارهای شهری برای خرید این اقلام در سال ۹۷ است، اما مرکز آمار ایران تورم سالانه شاخص بهای گروه "نان وغلات" در سال ۹۸ را ۳۴.۵ درصد اعلام کرده است که نشان می‌دهد حتی افزایش ۱۸ درصدی سهم هزینه‌‌های این گروه منجر به ثابت ماندن میزان مصرف این اقلام نشده برای خانوارهای شهری نشده است و آنها در سال ۹۸ به میزان ۱۶.۵ درصد مصرف اقلام این گروه کالایی را کاهش داده‌اند.

اما در سال ۹۸ به طور میانگین ۲۲ درصد از کل هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای روستایی هزینه‌های مربوط به تامین "آرد، رشته، غلات، نان و فرآورده‌های آن" را شامل می‌شد. یعنی هر خانوار روستایی ماهانه بیش از ۱۸۸ هزار تومان برای خرید این اقلام هزینه کرده است که ۱۴ درصد بیشتر از هزینه این خانوارها برای تامین همین اقلام در سال ۹۷ بود.

تورم شاخص بهای گروه کالایی "نان و غلات" برای خانوارهای روستایی در سال ۹۸ به ۳۰.۵ درصد رسید و با این حساب افزایش هزینه ۱۴ درصدی هزینه خرید این گروه کالایی فقط بخشی از تورم این اقلام را جبران کرده است و در نهایت خانوارهای روستایی مجبور شده‌اند در سال ۹۸ در مقایسه با سال قبل از آن به طور میانگین ۱۶.۵ درصد از مصرف نان، آرد، رشته و غلات خود را کاهش دهند.

نان به نرخ جان

افزایش قیمت شاخص بهای این گروه در ماه‌های گذشته از سال ۹۹ نیز ادامه یافت، هرچند که افزایش شاخص بهای این گروه بیش از آنکه به افزایش قیمت نان مربوط باشد به رشد بی سابقه قیمت انواع برنج و ماکارونی و تا حدودی شیرینی ارتباط دارد که کالاهای جانشین نان به حساب می‌آیند و افزایش قیمت برنج و ماکارونی چاره‌ای به جز مصرف بیشتر نان پیش پای خانوارها نمی‌گذارد.

منبع تصویر، Getty Images

در گزارش مرکز آمار ایران از تورم آبان ماه ۹۹، تورم نقطه به نقطه زیرگروه "نان و غلات" ۵۹.۴ درصد اعلام شد، تورم میانگین ۱۲ ماهه این زیر گروه در همان گزارش ۳۷.۳ درصد ثبت شد که از جمله بالاترین نرخ‌های تورم در مقایسه با دیگر زیرگرو‌ه‌های درج شده در این گزارش به حساب می‌آمد.

همین طور بررسی تغییرات شاخص بهای این زیرگروه نشان می‌دهد که تورم زیر گروه "نان و غلات" در ۹ ماهه سال ۹۹ بیش از ۴۸ درصد بوده است و از ابتدای سال تا آبان ۹۹ به طور میانگین شاخص بهای نان و غلات تقریبا ۱.۵ برابر شده است.

اهمیت تورم "خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات" از این روست که هزینه‌های این گروه سهم بزرگتری از سبد هزینه خانوارهای کم درآمد را به خود اختصاص می‌دهد و ضریب اهمیت شاخص بهای این گروه در محاسبه نرخ تورم به تفکیک دهک‌های درآمدی ضریب بزرگتری در محاسبه تورم دهک‌های درآمدی پایین‌تر است.

منبع تصویر، Getty Images

به طور میانگین گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در محاسبه نرخ تورم ضریب اهمیتی حدود ۲۷ درصدی دارند که این ضریب برای دهک اول درآمدی (کم درآمدترین‌ها) حدود ۴۲ درصد و برای دهک دهم درآمدی (پردرآمدترین‌ها) ۱۷درصد است.

از سویی دیگر میانگین ضریب اهمیت زیر گروه "نان و غلات" در میان زیرگروه‌های تشکیل دهنده خوراکی‌ها با سهم ۶.۷ درصدی بیشترین اثر را در محاسبه نرخ تورم این گروه دارد.

ضریب اهمیت زیر گروه نان و غلات نیز به تفکیک دهک‌های درآمدی نشان می‌دهد که تغییرات قیمت این گروه آثار بزرگتری بر سبد هزینه خانوارهای کم درآمد تر برجا‌ می‌گذارد. در حالیکه ضریب اهمیت شاخص بهای نان و غلات در گزارش آبان ۹۹ برای بالاترین دهک درآمدی فقط ۳.۸۷ درصد بوده است، ضریب اهمیت این گروه برای پایین‌ترین دهک درآمدی تا بیش از ۱۳ درصد محاسبه شده است.

دفتر بیمه نشد دفتر نسیه

با این حساب طبیعی است که افزایش قیمت نان، برنج و دیگر کالاهای دربرگیرنده این گروه کالایی سبد هزینه خانوارهای کم‌درآمد را با تلاطم بیشتری روبرو سازد.

در عین حال تجربه دوباره نرخ‌ تورمی بالا از سال ۹۸ به این سو قدرت خرید گروه‌های درآمدی پایین با درآمدهای ثابت را نازل کرده و توان آنها برای جبران این کاهش خرید را از بین برده است به این وضعیت باید آثار ناشی از بحران فراگیری بیماری کووید-۱۹ را نیز افزود که از قضا کارگران روزمزد یا کسب و کارهای غیر رسمی فاقد پوشش بیمه را بیش از هر گروهی درگیر خود کرده است، مضاف بر اینکه بهره‌مندی از برنامه‌های حمایتی فارغ از کافی با موثر بودن آنها تنها بر پایه داشتن حق بیمه و قرار گرفتن زیر پوشش نظام تامین اجتماعی میسر است که برای این کسب و کارهای موقتی و روزمزدی موضوعیت ندارد.

هادی ابوی، دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران چندی پیش نسبت به "وضعیت معیشتی نگران کننده ۵ تا ۶ میلیون کارگر بدون بیمه" هشدار داده بود که بحران کرونا کار آنها را نابود یا دست‌کم متاثر کرده اما آنها حتی نمی‌توانند در فهرست دریافت بیمه بیکاری یا دیگر حمایت‌های معمول کارگران دارای حق بیمه قرار گیرند.

اینها همان‌هایی هستند که اگرچه نامشان در دفتر و لیست بیمه‌شدگان هیچ سازمان بیمه‌گری ثبت و ضبط نشده اما نام‌هایشان در دفتر حساب و کتاب نانوایی‌ها جا خوش کرده است همان‌جا که نان هم نسیه است.

منبع خبر: بی بی سی فارسی

اخبار مرتبط: خاطرات تکراری قالیباف از 'نان نسیه'؛ سفره‌‌ها در ایران چقدر کوچک‌تر شده است؟