نقد حدیث‌پژوهی مسلمانان و غربی‌ها در «بازآزمایی دقت روش نقد حدیث»

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب معرفی کتاب «بازآزمایی دقت روش نقد حدیث» نوشته قمرالدین امین در ۵۱۳ صفحه به تاریخ آوریل ۲۰۰۹ توسط انتشارات حکمت در جاکارتا منتشر شده است. این کتاب علیرغم کیفیت بالای علمی هنوز به فارسی ترجمه نشده است.

مسئله علمی مطرح شده توسط قمرالدین امین در اثر خود تحت عنوان «بازآزمایی دقت روش نقد حدیث» بررسی موضوع قابلیت اطمینان نقل‌های احادیث پیامبر از جنبه ارزش تاریخی و روش‌های تعیین آن ارزش است. برخلاف اکثر دانشمندان مسلمان، امین در بحث خود درباره یک موضوع بسیار بحث‌برانگیز، هدف را توجیه روش‌های مورد استفاده علمای مسلمان پیشین، دفاع از آنها در برابر انتقادات علمای غرب و سپس رد روش‌ها و نتیجه‌گیری‌های آنها قرار نداده است. با این‌ حال، او نه‌تنها به خاورشناسان، بلکه به علمای مسلمان نیز با تردید زیادی برخورد کرد. این با روش مستشرقان متفاوت است. آنها بدون مطالعات و بررسی جامع و عمیق، روش انتقاد به احادیث دانشمندان مسلمان را با نگرش بی‌اعتمادی به آن رد کرده‌اند.

امین در کتاب خود، روش‌ها و مفاهیمی را که محققان مسلمان و غربی به کار می‌برند - مسائل بحث‌برانگیز - بررسی می‌کند، سپس آنها را تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی می‌کند به‌گونه‌ای که نشان می‌دهد مطالعه و بررسی مجدد بحث در واقع یک ضرورت است.

در فصل اول این کتاب، امین استدلال‌های مختلفی را در مورد اهمیت مطالعات مندرج در کتاب خود، یعنی مسئله قابلیت اطمینان و تاریخی بودن حدیث پیامبر (ص) ارائه می‌دهد، اگرچه این موضوع مورد بحث محققان از میان علمای مسلمان و دانشمندان مسلمان با دانشمندان غربی قرار گرفته است. با این‌حال، هنوز سؤالات متنوعی وجود دارد که پاسخ می‌خواهد؛ بنابراین، او نتیجه گرفت که موضوعات این مسئله هنوز از نقطه پایان تحقیق فاصله دارد.

امین تاریخ آشفتگی اندیشه دانشمندان غربی و مسلمانان را که از قرن نوزدهم پدیدآمده‌اند، آشکار می‌کند، یعنی سؤالاتی در مورد اصالت، اصلیت، تألیف، منشأ، قدرت و صحت حدیث که به موضوع اصلی در مطالعات اسلامی، به‌ویژه موارد مربوط به احکام اسلامی تبدیل شده‌اند. از دانشمندان مسلمان، وی حکایت می‌کند که ابوریه استدلال می‌کرد حدیث پیامبر (ص)، دگرگون شده و سخنان دقیق آن به دلیل روایت بالمعنی گم شده است.

علاوه بر این، وی گفت که محدثین فقط به جنبه اتصال مسیر روایی و شخصیت راویان توجه می‌کنند و جوهر محتوای حدیث را کاملاً نادیده می‌گیرند و حتی نمی‌توانند شواهد تاریخی را به دست آورند. ابن خلدون روشش به همین ترتیب است، هنگامی‌که محدثان خبر یا روایات را بررسی می‌کردند، قضاوت خود را فقط بر اساس حامل اخبار استوار می‌کردند، و هنگامی‌که می‌توان به او اعتماد کرد، اطلاعات منتقل شده به طور خودکار معتبر شناخته شده و پذیرفته شد. درحالی‌که تحقیق و مطالعات حدیث انجام شده توسط کارشناسان حدیث فقط به تحقیقات سند محدود شده بود.

فصل دوم کتاب، روش‌شناسی کلاسیک محدثان را بررسی می‌کند. امین منتقدانه معیارهای حدیث صحیح در نگاه اندیشمندان مسلمان و در پی آن بحث در مورد احادیث آحاد، متواتر، و عدالت صحابه و انتقاد متن را مطرح کرده است.

در فصل سوم، وی به‌تفصیل روش مورد استفاده دانشمندان مسلمان مدرن در تعیین اصالت حدیث را که توسط نصیرالدین الالبانی و حسن بن علی السقاف به‌کار رفته است، شرح می‌دهد. امین میزان انحراف روش این دانشمندان از روشی را که علمای کلاسیک اسلامی اعمال کردند، بررسی می‌کند. وی همچنین به طور انتقادی درباره سازگاری چه در روش‌شناسی و چه در مواردی که به‌عنوان مفهوم کاربرد آن در ادبیات حدیث پدیدار خواهد شد، بحث می‌کند.

در فصل چهارم، نویسنده در مورد مسئله تاریخی بودن اسناد حدیث به پیامبر و میزان اعتبار آن اسناد بحث می‌کند. امین Fuat Sezgin و M.M Azami را به‌عنوان دانشمندان مسلمان معرفی کرد که با دانشمندان غربی تعامل داشتند. 

در فصل پنجم، قمر الدین امین رویکردهای دانشمندان غیرمسلمان غربی را در ادبیات حدیث بررسی می‌کند. در این فصل، وی در مورد کاربرد argumentum e silentio توسط دانشمندان غربی، از جمله پیوندهای مشترک و یک‌رشته بحث می‌کند. در فصل ششم، نویسنده با بررسی تاریخچه بودن حدیث «صوم» (عمل ابن آدم کله له) باتوجه‌به روش دانشمندان کلاسیک، یک مطالعه موردی را انجام می‌دهد. در اینجا چهار مسیر روایت موجود در صحیح بخاری مورد بحث قرار گرفته است.

در فصل هفتم، امین حدیث صوم را از نظر روش ‌شناسی اندیشمندان غیرمسلمان غربی بررسی می‌کند. بحث به طور خاص در مورد روش تجزیه ‌و تحلیل مدرن سندی توسعه‌ یافته توسط G.H.A. Juynboll است. این مطالعه تلاشی برای شناسایی افرادی است که باید طبق آخرین متد Juynboll به‌عنوان حلقه مشترک واقعی در نظر گرفته شوند.

آخرین قسمت این کتاب، اصل تحقیقات وی است. وی کاربرد روش اسناد متنی را در حدیث «صوم» بررسی می‌کند. در این حالت، وی تاریخ روایت حدیث را با استفاده از روش اسناد متنی بازسازی می‌کند. اینکه این روش تا چه اندازه می‌تواند خوانندگان را در تقویم دادن تنوع نسخه‌های حدیث خاص سوق دهد، سؤال اصلی است که در این بخش موردبحث قرار گرفته است.

این مطلب توسط رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی برای خبرگزاری مهر ارسال شده است.