تعارض‌های انسان و پلنگ و راه‌های کاهش آن

پلنگ ایرانی به عنوان گونه‌ای در معرض خطر انقراض با تهدیدهایی مانند به دام افتادن در تله‌های آهنی، مسمومیت با طعمه‌های مسموم و ... مواجه است. معاون سابق محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به اینکه یکی از راه‌های کاهش تعارض‌های میان انسان و ‌پلنگ، ‌پرداخت خسارات ناشی از حمله این گونه به محصولات و دام کشاورزان و دامداران است، گفت: متاسفانه موضوع خسارات ناشی از حمله حیات وحش به دام در قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست دیده نشده است.

حمید ظهرابی در گفت و گو با ایسنا، ضمن بیان اینکه ‌پلنگ گوشتخوار بزرگ جثه و جزو گونه‌های کمیاب و حفاظت شده کشور و در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت گونه ای در معرض خطر انقراض است، اظهارکرد: ‌پلنگ ایرانی جمعیت ‌کمی در کشور دارد و به‌ همین خاطر ارزش حفاظتی بالایی برخوردار است. ‌پلنگ ایرانی در زمره گونه‌های ‌پرچم محسوب می‌شود بنابراین حفاظت و بهبود شرایط زندگی این گونه بیانگر سلامت اکوسیستم  و کارکرد صحیح اجزای  آن است.

وی ادامه داد: تحت فشار قرار گرفتن و ایجاد مشکلاتی نظیر جابجایی و حضور در مراکز جمعیتی و حاشیه آن برای این گونه نشاندهنده این است که کل اکوسیستم دچار مشکل شده است و اجزای مختلف اکوسیستم که کارکردهای حفاظتی و تامین غذا وامنیت برای گونه ‌پرچم را دارند دچار اختلال شده‌اند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس با بیان اینکه عوامل مختلفی در کشور جمعیت ‌پلنگ را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: یکی از اصلی‌ترین آن‌ها جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها و تکه تکه شدن زیستگاه‌هاست که باعث فراهم شدن شرایط برای مواجهه این حیوان با زیستگاه‌های انسانی و ایجاد تعارضات بین انسان و ‌پلنگ می‌شود. این تعارضات در بسیاری از موارد در نهایت منجربه آسیب دیدن و کشته شدن ‌پلنگ می‌شود.

وی افزود: احداث جاده‌ها، راه آهن، خطوط انتقال گاز و نفت، توسعه شهرها و روستاها، توسعه کشاورزی و صنعت و معدن از عوامل عمده جزیره‌ای و تکه تکه شدن زیستگاه‌ها به شمار می‌روند.

ظهرابی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل کاهش جمعیت و آسیب دیدن ‌پلنگ ایرانی حضور انسان در زیستگاه‌های این گونه به علت انجام فعالیت‌هایی مانند دامداری سنتی و کشاورزی ‌پراکنده است. با ورود افراد به زیستگاه‌های گونه‌های حیات وحش میزان تعارضات بین انسان و ‌پلنگ افزایش می‌یابد.

معاون سابق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست همچنین کاهش جمعیت علفخوارانی که طعمه ‌پلنگ هستند را یکی از عوامل افزایش تعارضات منافع انسان با ‌پلنگ دانست و گفت: زمانی‌که جمعیت طعمه‌های گوشتخواران بزرگ‌جثه کاهش ‌پیدا می‌کند، این گونه‌ها به ناچار به حاشیه مناطق سکونتگاهی نزدیک می‌شوند و از این رو احتمال برخورد با جوامع انسانی و فعالیت‌های انسانی افزایش ‌پیدا می‌کند. در کاهش جمعیت طعمه‌های گوشتخواران نیز عوامل متعددی نقش دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به تخریب زیستگاه‌ها، تغییر کاربری اراضی و جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها، شکار غیر مجاز و شیوع بیماری‌هایی مانند طاعون نشخوارکنندگان کوچک جثه در مناطق مختلف کشور اشاره کرد.

به گفته ظهرابی، یکی از تهدیداتی که متوجه حیات وحش به‌ویژه ‌پلنگ ایرانی می‌شود ایجاد ناامنی در زیستگاه به‌ علت تشدید فعالیت‌های انسانی است. فعالیت‌هایی مانند معدن کاوی و تغییر کاربری اراضی از عواملی‌ هستند که می‌تواند امنیت گوشتخواران و علفخواران را از بین ببرد و آن‌ها را ناچار به مهاجرت به زیستگاه‌های جدید کند. در این مهاجرت‌ها نیز احتمال مواجهه حیات وحش با انسان و فعالیت‌های انسانی و ایجاد تعارضات وجود دارد.

وی افزود: برخی عوامل طبیعی نظیر اشغال قلمرو توسط فرد قوی تر، افزایش سن و بیماری نیز باعث نزدیک شدن پلنگ به زیستگاههای انسانی می شوند.

راهکارهای کاهش تهدیدات علیه پلنگ

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس درباره راهکارهای کاهش مخاطرات و تهدیداتی که متوجه گونه‌های حیات وحش به‌ویژه ‌پلنگ هستند، گفت: محدود کردن فعالیت‌های انسانی که ارزش اقتصادی و ارزش افزوده بالایی را تولید نمی‌کنند، جلوگیری از ورود دامداران سنتی و تغییر کاربری اراضی در عرصه‌های طبیعی بکر و افزایش سطح و محدوده‌های مناطق حفاظت شده می‌تواند از راهکارهای کاهش تعارضات بین انسان و ‌حیات وحش و مخاطرات آن باشد بنابراین لازم است زیستگاه‌های حیات وحش به‌نحوی طراحی شوند که دربرگیرنده قلمرو گونه‌ها و برآورد کننده نیازهای زیستی آن‌ها باشد.  

ظهرابی با اشاره به اینکه فرهنگ‌سازی و آموزش روش‌های مواجهه با ‌پلنگ به جوامع انسانی نقش مهمی در کاهش تعارضات بین انسان و ‌پلنگ و در نتیجه جلوگیری از کاهش جمعیت ‌این گونه را دارد، اظهار کرد: آموزش روش‌های برخورد مناسب در مواجهه مردم محلی با ‌پلنگ، روش‌های کاهش موارد مواجهه با گوشتخواران و افزایش ظرفیت تحمل افراد از راهکارهایی است که باید در دستور کار قرار گیرد.

وی ادامه داد: یکی از موارد دیگری که باعث تعارضات بین انسان با گونه‌های حیات وحش از جمله ‌پلنگ می‌شود مواجهه افرادی است که برای تفریح و گردشگری به محیط‌های طبیعی و اکوسیستم‌های طبیعی می‌روند بنابراین لازم است به گردشگران نیز آموزش‌های لازم داده شود تا بدانند که حیوانات در کدام زیستگاه‌ها حضور دارند و در این مناطق از مسیرهای ناشناخته عبور نکنند تا با حیواناتی مانند گوشتخواران وحشی مواجه نشوند.

‌پرداخت خسارات ناشی از حیات وحش در قانون دیده نشده است

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش موارد تلفات و آسیب ‌به ‌پلنگ را ‌«پرداخت خسارات ناشی از حیات وحش به دامداران و کشاورزان و بیمه کردن دام، محصولات کشاورزی و سایر گونه‌هایی که مورد حمله قرار می‌گیرند» دانست و گفت: متاسفانه ضعف بزرگی در زمینه جبران خسارات ناشی از حیات وحش وجود دارد چراکه صندوق بیمه محصولات کشاورزی در سطح کشور ‌پذیرش خسارات ناشی از حیات وحش به مزارع را برعهده نگرفته و ‌پیگیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه به نتیجه‌ای نرسیده است و موضوع حمله گوشتخواران به دام نیز اصلا در قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست ‌پیش‌بینی و دیده نشده است یعنی این خسارات قابل ‌پرداخت نیست و سازمان حفاظت محیط زیست هم اعلام کرده است که از ‌پذیرش این درخواست‌ها خودداری شود.

وی در ادامه تاکید کرد: آنچه لازم است اتفاق افتد، اصلاح قانون است تا حمله گوشتخواران وحشی به دام مشمول ‌پرداخت هزینه شودهمچنین باید بتوان خسارات ناشی از حمله حیات وحش به دام و محصولات کشاورزی را از محل صندوق بیمه محصولات کشاورزی ‌پرداخت کرد.

به گفته معاون سابق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، ایجاد یک مکانیسم بین سازمان حفاظت محیط زیست و صندوق بیمه محصولات کشاورزی با ‌پشتوانه قانونی می‌تواند مشکلاتی اعم از تله‌گذاری و مسمویت حیات وحش به‌وسیله طعمه‌های مسموم که اقداماتی به دور از اخلاق و انسانیت است را برای همیشه از بین ببرد حتی می‌توان این مکانیسم را طوری تعریف کرد که مبلغی که سازمان حفاظت محیط زیست باید سالانه ‌به کشاورزان ‌و دامداران پرداخت کند به صندوق بیمه محصولات کشاورزی واریز شود و آن صندوق خسارت‌ها را ‌پس از تایید سازمان محیط زیست تامین و ‌پرداخت کند.

وی خاطرنشان کرد: آنچه در قانون برای ‌پرداخت خسارات ناشی از ضرر حیات وحش به کشاورزان آمده تاکید می‌کند که خسارات زمانی جبران می‌شود که کشاورزان تمام اقدامات حفاظتی نظیر فنس‌کشی، دیوارکشی و سایر اقدامات را انجام داده اما با این حال محصولات آنان مورد حمله حیات وحش قرار گرفته باشد. آن زمان است که کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست این موضوع را بررسی و تایید می‌کنند و ‌پس از طی کردن برخی مراحل اداری خسارت‌های ناشی از حمله حیات وحش به کشاورزان ‌پرداخت می‌شود.

ظهرابی در ‌پایان ضمن اشاره به اینکه مکانیسم دیگری که سال های گذشته در زمینه کاهش تعارضات بین ‌پلنگ و جوامع محلی تجربه شد و بیمه کردن ‌خسارات ناشی از پلنگ توسط یک شرکت بیمه به‌صورت داوطلبانه بود، اظهار کرد: این شرکت بیمه اعلام کرد که هرجایی در سراسر کشور به ‌پلنگ آسیبی برسد یا خسارتی از این گونه به مردم وارد شود، اقدام به ‌پرداخت خسارت می‌کند و آن زمان مبلغ ۲ میلیارد تومان سالانه برای این کار در نظر گرفت. ورود و حضور داوطلبانه شرکت‌های بیمه در امر مشارکت در حفظ حیات وحش به عنوان مسئولیت اجتماعی می‌تواند اقدام خوبی در این زمینه باشد اما متاسفانه سال‌های گذشته ارزش کار این اقدام داوطلبانه شرکت بیمه در قالب تبلیغات برای جامعه به‌درستی تشریح نشد تا شرکت‌های دیگر بیمه نیز تشویق به چنین اقداماتی شوند.

انتهای ‌پیام