بیستم مارس، روز جهانی فرانسه‌زبان‌ها؛ ایرانیان از چه دورانی با زبان فرانسه آشنا شدند؟

تبلیغ بازرگانی

بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در ۵ قاره جهان، به زبان فرانسه، زبان ویکتورهوگو، مولیرِ ژان‌پل سارتر، ادیت پیاف ... صحبت می‌کنند. زبان فرانسه، زبان رسمی و اداری در حدود ۵۰ کشور جهان است. در تمامی دفاتر سازمان ملل متحد  و بسیاری از سازمان‌های جهانی، استفاده از زبان فرانسه به عنوان یکی از زبان‌های رسمی و رایج، متداول است. 

زبان فرانسه، از قلب اروپا، کشورهای فرانسه، بلژیکِ، لوگزامبورگ، موناکو، آندورا و سوئیس، تا بخش‌های وسیعی از قاره آفریقا، بخش‌هایی از خاورمیانه، تعدادی از کشورهای حاشیه اقیانوس هند، کالدونیای جدید در اقیانوسیه و استان کبک کانادا گستردگی دارد.

زبان فرانسه از نظر تعداد کشورهایی که این زبان را بعنوان زبان رسمی به کار می‌برند، پس از زبان انگلیسی در جایگاه دوم قرار دارد اما زبان فرانسه از نظر تعداد افرادی که این زبان را صحبت می‌کنند، در مکان پنجم جهانی جای گرفته است. در مجموع نزدیک به ۹۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان به زبان فرانسه آشنایی دارند. 

زبان فرانسه که در ایران بعنوان یک زبان معتبر و دروازه‌ای به جهان مدرن از دوران صفویه مورد توجه قرار گرفت و در دوران قاجار در کشور رایج و گسترش یافت، هیچ‌گاه به زبان رسمی و اداری ایران تبدیل نشد اما همواره مورد توجه روشنفکران و صاحب‌منصبان کشور قرار داشت.  به‌ویژه در دوران قاجار، گروهی از شاهزادگان با این زبان خارجی آشنایی داشتند. 

از چه زمانی ایرانیان شروع به آموختن زبان فرانسه کردند؟ 

زبان فرانسه برای سال‌های طولانی، نخستین زبان خارجی رایج در ایران بود. این زبان در مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز عملی، همچنین در محافل دولتی و اداری به‌ویژه وزارت امور خارجه مورد استفاده قرار می‌گرفت. 

به لطف حضور زبان فرانسه در ایران، بیش از یک قرن ونیم است که دروازه‌های علم و دانش مدرن بر روی این کشور گشوده شده است. البته این نکته همواره قابل ذکر و یادآوری است که با وجود گسترش زبان فرانسه در ایران، این کشور هیچ‌گاه نه تنها بعنوان یک کشور مستعمره درنیامده است بلکه هیچ‌گاه استقلال سیاسی خود را نیز همانند برخی از کشورهای آفریقا یا خاورمیانه از دست نداد. 

با وجود اینکه اسناد تاریخی از گسترش زبان فرانسه در ایران در دوران قاجار و نقش مدارس «آلیانس» فرانسه در تحولات سیاسی و فرهنگی کشور حکایت دارند، تاریخچه ظهور، آموزش و یادگیری زبان فرانسه در ایران به دوران صفوی برمی‌گردد. 

زبان فرانسه درعهده صفویه مورد توجه ایرانیان قرار گرفت اما در قرن نوزدهم میلادی و در عهد قاجاریه، همزمان با تدریس کتاب‌های درسی به زبان فرانسه در دارالفنون این زبان در این رونق گرفت. احیاء صنعت چاپ در ایران نیز به گسترش زبان فرانسه در این کشور یاری رساند.

در دوران قاجاریه، شمار زیادی از شاهزادگان این عصر با زبان فرانسه آشنایی پیدا کردند، چرا که در عصر قاجار، چندین مدرسه فرانسه‌زبان در ایران تاسیس شد. همچنین حضور فرانسویان از اوایل دوران قاجاریه در کشور، نقش مهمی در گسترش زبان و عادات و فرهنگ فرانسه در ایران داشت. با تاسیس مدارس دارالفنون و مشیریه، فصل تازه‌ای در تاریخ فرهنگی ایران گشوده شد. 

در همین دوران، به اروپائیانی که در ایران ساکن بودند، مجوز تاسیس مدارس در شهرهای مختلف ایران اعطا شد. تاسیس این مدارس به‌ویژه مدارسی که در جذب دختران فعال بودند، از مهمترین اقدامات در دوران قاجار محسوب می‌شود.

نخستین مدارس فرانسوی تاسیس شده در ایران چه نام دارند؟

در حوالی سال‌های ۱۸۶۰ میلادی، حدود ۱۶۰ سال پیش، مدرسه سن‌لوئی توسط «لازاریست‌ها» در تهران تاسیس شد. موفقیت مدرسه سن‌لوئی در تعلیم دانش‌آموزان در مقاطع دبستان تا دبیرستان به زبان‌های فرانسه و فارسی، منجر به تاسیس مدرسه دخترانه «ژاندارک» در سال ۱۸۹۰ در تهران شد. 

مدرسه فرانسوی‌زبان «ژاندارک» که به «انستیتو مریم» نیز شهر داشت، تا سال ۱۹۷۹، پایان دوران سلطنت پهلوی، به فعالیت ادامه داد. مدارس فرانسوی سن‌لوئی و ژاندارک، نقش مهمی در تعلیم زبان فرانسه به جوانان ایرانی آن دوران ایفا کردند. 

علاوه بر مدارس فوق، مدارس و موسسات دیگری همچون آلیانس در تهران (۱۹۰۰)، انستیتو ایران و فرانسه (۱۹۴۹ـ۱۹۸۳) و مدرسه رازی (۱۹۶۳ـ۱۹۷۹) از جمله دیگر مدارس و موسسات تعلیم و آموزش به زبان فرانسه بودند که ژنرال دوگل در جریان سفر رسمی به ایران،‌ در سال ۱۹۶۳ میلادی/۱۳۴۲ خورشیدی، از این مدارس بازدید بعمل آورد.

پس از سفر رسمی ژنرال دوگل به تهران، دولت فرانسه، تعدادی از آموزگاران فرانسوی را در قالب یک طرح همکاری آموزشی به دبیرستان مشهور البرز در تهران اعزام کرد اما این طرح آموزشی با مرگ ژنرال دوگل متوقف شد. 

زبان فرانسه در ایران، دروازه‌ای به سوی تمدن غرب

همکاری آموزگاران و مربیان، صاحب‌منصبان و مهندسان فرانسوی، به ویژه در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه، علاوه بر تاسیس مدارس و موسسات جدید آموزشی، به تاسیس چاپخانه، اعزام محصل به اروپا، تعلیم زبان فرانسه و انگلیسی و ترجمه کتاب‌های مختلف از زبان‌های مذکور به زبان فارسی انجامید و تمامی این اقدامات در مجموع در اشاعه و ترویج زبان و فرهنگ فرانسه و تمدن اروپا در ایران نقشی موثر داشت. 

عباس میرزا هم که خود رشد یافته در دوران جنگ‌های ایران و روسیه بود، به فرهنگ و وقایع سیاسی در اروپا تمایل زیادی داشت. این شاهزاده قاجار و نایب‌السلطنه فتحعلی شاه، از داستان‌های ادبی و وقایع سیاسی در اروپا آگاهی داشت و از همان زمان بود که تاسیس یک نظام آموزشی مدرن به یک فرانسوی سپرده شد.

سعید نفیسی، تنها نتیجه روابط ایران با قدرت‌های اروپایی از جمله فرانسه، بریتانیا و روسیه در عهد قاجار را، اعزام شماری اندک از شخصیت‌های آگاه ایران به غرب می‌داند که با شناخت آنان از برتری تمدن نوین اروپایی، در سال‌های دورتر، سبب بنیان نهادن اندیشه اصلاحات و تلاش برای دستیابی به این هدف در ایران شد. با وجود اینکه عباس میرزا بیش از دیگر افراد آن دوران به این موضوع پی برده بود، اما تلاش فراوان او بیشتر در جهت پیشرفت نظامی ایران و ایجاد ارتشی جدید متمرکز شد. 

ترجمه، پنجره‌ای به سوی تمدن اروپایی

یکی از موثرترین راه‌های آشنایی با غرب و تمدن اروپا، علاوه بر انتشار روزنامه، ترجمه آثار اروپایی بود. در اواسط دوره قاجار و پس از شکست‌های ایران از روسیه، با ورود هیات‌های نظامی و علمی اروپایی به ویژه هیات‌ فرانسوی به ایران، و تمایل عباس میرزا به تمدن اروپایی، چاپخانه‌ای در تبریز تاسیس شد.

با پایه‌گذاری دارالفنون در دوران ناصرالدین شاه بود که ترجمه آثار خارجی در ایران به بالاترین درجه رشد و تکامل خود تا آن دوران رسید. 

هر چند که نخستین کتاب‌های ترجمه شده از زبان‌های اروپایی به فارسی شامل کتب علوم نظامی بود اما نوشته‌های تاریخی همچون تاریخ پطر کبیر، شارل دوازدهم و ... به ویژه آثار مورخان فرانسوی همچون ولتر از نخستین و مهمترین آثار غربی ترجمه شده به زبان فارسی بودند که به خصوص مورد استفاده دانشجویان دارالفنون قرار گرفتند. 

نیاز به شناخت جهان مدرن و جدید غرب و درک پدیده‌های آن که از اواسط دوران قاجار آغاز شدِ، به مرور زمان، ذهن اندیشمندان عصر قاجار را به چالش کشید. سرچشمه نیاز به شناخت وترجمه آثار متفکرین غربی که به دوران فتحعلی شاه برمی‌گردد، مرور زمان بیش از پیش احساس می‌شد.

ترجمه آثار غربی، شکل‌گیری مدارس مدرن و افزایش شمار تحصیل‌کردگان دبیرستان‌ها که زبان فرانسه را آموخته بودند، راه را بر ترجمه بیشتر آثار فرانسوی در ایران گشود. 

اما ترجمه آثاری از الکساندر دوما، ویکتور هوگو یا ترجمه کتاب «خاطرات یک خر» (در ابتدا خرنامه ترجمه شده بود) در شکل‌گیری و رواج ایدئولوژی در ایران تاثیرگذار بود. همچنان که در دهه ۱۳۲۰ ترجمه آثار کلاسیک روسی به شکل‌گیری افکار مارکسیستی در ایران کمک کرد. 

سهم فرانسه در اعزام دانشجویان ایرانی به غرب 

از اوایل دوره قاجار، در پی جنگ‌های ایران و روسیه، سردمداران و صاحب‌منصبان ایرانی، ضمن آگاه شدن از عقب‌ماندگی ایران در حوزه علم و صنعت، در صدد برآمدند تا افرادی را برای یادگیری این علوم و فنون به فرنگ اعزام کنند. هر چند که قدمت اعزام دانشجوی ایرانی به خارج از کشور به دوره صفوی و اعزام بیش از یک‌هزار تن برای یادگیری نقاشی به رم باز می‌گردد اما این روند در دوران قاجاریه و پس از آن دوران سلطنت پهلوی ادامه داشت که سهم اعزام دانشجویان به فرانسه در دوران پهلوی اول، بیش از دیگر کشورها بود.

با بازگشت این دانشجویان و حضور آموزگاران و دبیران فرانسوی‌زبان در ایران، موجی از واژگان مدرن را به ایران وارد نمود.

با وجود تمایل نسل بعدی دانش‌آموختگان ایرانی به زبان انگلیسی، اما زبان فرانسه، همچنان زبان نسل روشنفکر و درس‌خوانده قدیم باقی ماند و با وجود خاتمه فعالیت مدارس فرانسوی‌زبان در ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زبان فرانسه همچنان بعنوان یک زبان معتبر جایگاه خود را در میان قشر روشنفکران جامعه حفظ نمود. 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آموزش زبان فرانسه، در سطح مدارس دولتی بعنوان زبان دوم خارجی، در صورت تمایل دانش‌آموزان در سطوح بالاتر از دبستان، بطور اختیاری، امکانپذیر شد. این طرح در مدارس دولتی تاحدودی ناشناخته است و دانش‌آموزان، حتی در صورت تمایل به آموختن زبان فرانسه، از وجود امکان انتخاب این زبان بعنوان زبان خارجی بی‌اطلاع هستند.

در برخی مدارس غیرانتفاعی و غیردولتی، کلاس‌های آموزش زبان فرانسه برنامه‌ریزی شده است. همچنین، زبان فرانسه در سطح دانشگاهی در ایران در دانشکده‌های زبان‌های خارجی در سطح حرفه‌ای، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌شود. 

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید