صنعت برق بی‌رمق ایران؛ جهش واردات و مصرف

محمد حسن متولی زاده مدیرعامل شرکت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران روز پنج‌شنبه دوم اردیبهشت اعلام کرد مصرف برق در ماه فروردین رشد «بی‌سابقه» ۲۲ درصدی را تجربه کرده است.

او گرمای زودرس را عامل جهش مصرف برق عنوان کرد و گفت کاهش ۴۰ درصدی حجم آب درمخازن سدهایی برق آبی، تابستان خیلی حساسی را برای صنعت برق رقم زده است که شرایط تامین برق را با مشکل همراه خواهد کرد.

سال گذشته، حتی در پاییز نیز به خاطر کمبود گاز مصرفی نیروگاه‌های حرارتی و افت چشمگیر تولید برق آبی، بسیاری نقاط ایران با خاموشی‌ها مواجه شدند.

بر اساس آمارهای جدید وزارت نیرو که هفته گذشته منتشر شد، تولید برق آبی ایران در سال گذشته ۲۹ درصد افت کرد. همچنین پارسال واردات برق رشدی ۱۰۳ درصدی را تجربه کرد؛ یعنی بیش از دو برابر سال ۹۸ شد. البته صادرات برق  هم افزایشی ۱۹ درصدی داشته است. ایران معمولا در فصول سرد سال صادرات برق را افزایش می‌دهد و در فصول گرم سال بیشتر وارد کننده برق است.

تحقق نازل برنامه‌های افزایش تولید برق

مصرف برق ایران سالانه حدود ۵ درصد افزایش می‌یابد. بدین ترتیب حداقل تولید برق این کشور نیز باید به همین میزان رشد داشته باشد.

پارسال دولت رشد ۴۸۰۰ مگاواتی ظرفیت تولید برق کشور را هدف‌گذاری کرده بود، اما در عمل تنها ۱۸۶۸ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شد. سال ۹۸ نیز کمتر از نصف اهداف  رشد تولید برق کشور محقق شد.

جزئیات آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد در سال ۹۹ هیچ نیروگاه جدید آبی در ایران راه‌اندازی نشده و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در نیروگاه‌های جدید تنها ۵ درصد بوده است. بدین ترتیب تقریبا همه نیروگاه‌های جدید راه‌اندازی شده، حرارتی بوده‌اند که با گاز، مازوت و گازوئیل کار می‌کنند و یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در ایران هستند.

این در حالی است که ایران بطور متوسط هر سال ۳۰۰ روز آفتابی دارد و مناطق بادگیر کوهستانی و سواحل دریاها پتانسیل قابل توجهی برای تولید برق بادی دارند.

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از کل تولید برق ایران حدود یک درصد است، در حالی که این رقم برای نمونه در ترکیه حدود ۴۸ درصد است. از طرفی تنها در سال گذشته ترکیه ۴۵۰۰ مگاوات به تولید برق از منابع تجدید پذیر خود افزوده که بیش از دو برابر کل رشد تولید برق ایران از همه منابع در سال ۹۹ است.

ایران بر اساس توافق اقلیمی پاریس، ملزم به کاهش ۴ درصدی گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ است، در حالی که طی پنج سال گذشته نه تنها تولید گازهای گلخانه‌ای ایران کاهش نیافته، بلکه بر اساس آمارهای «موسسه کربن جهانی» تولید گازهای گلخانه‌ای ایران از ۶۴۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ به بالای ۷۸۰ میلیون تن رسیده است.

گازهای گلخانه‌ای مهم‌ترین عامل گرمایش زمین است. ایران جایگاه ششمین تولید کننده بزرگ گازهای گلخانه‌ای در جهان را دارد.

جمهوری اسلامی در نظر داشت تا سال ۱۴۰۰ ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر را ۷ هزار مگاوات افزایش دهد و تا سال پایان دهه جاری این رقم را به ۱۲ هزار مگاوات برساند، اما تاکنون حتی ۱۰ درصد از اهداف رشد تولید برق برای پنج سال گذشته محقق نشده است.

آمارهای وزارت نیرو همچنین نشان می‌دهد سهم برق هسته‌ای از کل ظرفیت تولید برق کمی بیش از یک درصد است.

نیروگاه‌هایی با راندمان اندک

نیروگاه‌های حرارتی ایران که سهمی بالای ۸۴ درصدی در کل تولید برق کشور دارند، عمدتا راندمان پایینی دارند. متوسط راندمان نیروگاهای حرارتی ایران در سال ۹۸ حدود ۳۷ درصد بود، اما وزارت نیرو مدعی شده که این رقم در سال گذشته به ۳۹ درصد رسیده است.

ایران برای بالا بردن بازدهی نیروگاه‌های حرارتی، باید آنها را به نوع «چرخه ترکیبی» تبدیل کند که راندمانی  بین ۴۵ تا ۵۰ درصد دارند، اما طی سال‌های گذشته پروژه تبدیل نیروگاه‌های قدیمی به نوع چرخه ترکیبی پیشرفت اندکی داشته است.

برای نمونه در سال گذشته نیروگاه‌های چرخه ترکیبی، سهمی ۳۶.۴ درصدی در کل ظرفیت تولید برق این کشور داشت. همچنین پارسال ۱۸۶۸ مگاوات ظرفیت جدید تولید برق در ایران ایجاد شده که تنها ۷۹۵ مگاوات آن مربوط به نیروگاههای چرخه ترکیبی بوده است.

ایران قبل از تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۷ حدود ۶ میلیارد دلار تفاهم‌نامه قرارداد با مشارکت شرکت‌های خارجی از جمله یونیت اینترنشنال بلژیک، شانگهای الکتریک چین، زیمنس آلمان، همچنین برخی شرکت‌های روسی و ژاپنی امضا کرده بود که تقریبا همه آنها روی کاغذ ماند.

راندمان پایین نیروگاه‌های برقی ایران هزینه‌های گزافی بر اقتصاد کشور وارد می‌کند. نیروگاه‌های ایران سالانه حدود ۶۵ میلیارد متر مکعب گاز و ۱۵ میلیارد لیتر مازوت و گازوئیل مصرف می‌کنند. چنین میزان عظیمی از مصرف سوخت‌های فسیلی، خصوصا مازوت که آلاینده‌ترین سوخت فسیلی است، یکی از عوال اصلی آلودگی هوا در ایران است.

معضل رشد مصرف برق

در کنار عدم توانایی دولت در افزایش تولید برق، معضل رشد بالای مصرف برق نیز دامن‌گیر ایران شده است. شاید در نگاه اول، خصوصا با توجه به اظهارات مقامات دولتی و مقصر جلوه دادن مردم، به نظر برسد که بخش خانگی عامل رشد مصرف برق کشور است. اما بر اساس آمارهای وزارت نیرو، بخش خانگی حتی یک سوم برق تولیدی کشور را نیز مصرف نمی‌کند. سال گذشته، رشد مصرف خانگی برق تنها ۲.۶ درصد بود که در میان دیگر بخش‌ها، از جمله بخش عمومی، صنایع و غیره، کمترین میزان رشد را داشته است.

مهم‌ترین بخش مصرف کننده برق در ایران، بخش صنایع است و در در دومین رتبه بخش خانگی و بعد از آن بخش کشاورزی، بخش عمومی و روشنایی معابر قرار می‌گیرد.

معمولا مقامات ایران در زمان پیک مصرف برق و کمبود آن، مردم را مقصر معرفی می‌کنند، اما چنانچه گفته شد، ایران برای جلوگیری از خاموشی‌ها اولا باید نیروگاه‌های جدید بیشتری بسازد و ثانیا برای افزایش راندمان نیروگاه‌های حرارتی برنامه داشته باشد. در کنار اینها، نزدیک ۱۰ درصد برق تولیدی ایران در مرحله انتقال و توزیع تلف می‌شود که رقم بسیار چشمگیری است.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  شکلات

  وقتی از انرژی مصرفی سخن می‌گوییم، ناخودآگاه به برق، بنزین یا گازوئیل می‌اندیشیم. اما غافل از آنیم که انرژی مصرفی دیگری هم وجود دارد که نام انرژی نهفته بر آن نهاده‌اند؛ انرژی‌ای که برای تولید، بسته‌بندی، حمل و نقل و دفع و بازیافت یک کالا مورد نیاز است. برای نمونه در روند تولید یک بسته شکلات ۲۵ / ۰ کیلووات ساعت انرژی نهفته به مصرف می‌رسد؛ انرژی‌ای که با آن می‌توان ۲۰ بار اسپاگتی پخت.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  آب آشامیدنی از بطری

  هر بطری نیم‌لیتری آب معدنی به ۷ / ۰ کیلووات ساعت انرژی نهفته نیاز دارد؛ هزار بار بیشتر از حجم برابر آبی که از شیر آب بیرون می‌آید. انرژی نهفته محصولاتی که راه طولانی‌ برای رسیدن به بازارهای مقصد پشت سر می‌گذارند، به طور میانگین بالاست. البته گاهی زیانی که استفاده از خودرو شخصی برای خرید محصولات محلی و بومی به محیط زیست وارد می‌کند بیشتر است از حمل و نقل انبوه کالا با طی مسیرهای بسیار طولانی.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  لپ تاپ

  ۱۰۰۰ کیلووات ساعت انرژی نهفته برای تولید یک سخت افزار لپ‌تاپ؛ انرژی‌ای برابر با کار کردن بی‌وقفه جاروبرقی در ۴۰ روز.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  شلوار جین

  برای تولید یک شلوار جین بیش از ۴۰ کیلووات ساعت انرژی نهفته مصرف می‌شود؛ انرژی‌ای که می‌توان با آن ۴۰۰ ساعت تلویزیون را روشن نگه داشت. در اندازه‌گیری انرژی نهفته، استخراج و فراوری مواد اولیه وهمه‌ی پیش‌تولیدات و فرآیندهایی که برای تولید محصول نهایی ضروری هستند، محاسبه می‌شوند. این مقدار انرژی را سپس به انرژی مصرف شده در پروسه تولید نهایی می‌افزایند.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  ساخت خانه

  هر خانه با تقریبا ۱۲۰ متر مربع مساحت با در نظر گرفتن منابع و مصالح مورد نیاز و هم چنین پروسه ساخت و ساز به طور میانگین به ۱۵۰ هزار کیلووات ساعت انرژی نهفته نیاز دارد. این میزان از انرژی برابر است با میزان مصرف انرژی یک خانواده ۴ نفره برای ۴۰ سال.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  روزنامه

  یک روزنامه به طور میانگین دو کیلو وات ساعت انرژی نهفته مصرف می‌کند. انرژی‌ای برابر با ۱۵۰ فنجان قهوه.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  تلفن همراه

  برای تولید یک گوشی همراه، حمل و انتقال، انبار، فروش و در انتها بازیافت آن، ۲۲۰ کیلووات ساعت انرژی نهفته مصرف می‌شود. با همین مقدار انرژی می‌توانیم ۵۰ سال گوشی‌همراهمان را شارژ کنیم. انرژی نهفته، انرژی موردنیاز (غیرمستقیم) برای تولید یک کالاست که در برابر آن انرژی مستقیم قرار می‌گیرد که انرژی مصرفی در هنگام استفاده از کالاست.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  کفش

  برای تولید یک جفت کفش به تقریبا ۸ کیلووات ساعت انرژی نیاز است. این مقدار انرژی تقریبا برابر است با نیاز انرژی یک یخچال در طول ۲ هفته. انرژی نهفته در انرژی مصرفی جهان سهم به سزایی دارد و همزمان به معنای میزان انتشار گاز دی اکسید کربن هم هست.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  خودرو

  برای تولید یک خودرو معمولی ۳۰ هزار کیلووات ساعت انرژی نهفته محاسبه می‌شود. اگر این مقدار انرژی را به بنزین تبدیل کنیم، می‌توانیم با آن ۳۶ هزار کیلومتر رانندگی کنیم. واردات و صادرات در تعیین انرژی نهفته خودروها نقش بزرگی ایفا می‌کنند. برای نمونه اگر خودرویی در آلمان تولید و به کشور دیگری صادر شود، میزان انتشار گاز دی اکسید کربن برای این خودرو نه درکشور مبدأ که در کشور مقصد محاسبه می‌شود.

• "انرژی نهفته" در زندگی روزمره؛ از دستمال توالت تا خودرو

  دستمال توالت

  تولید یک عدد دستمال توالت برابر است با ۲۰ کیلووات ساعت انرژی نهفته؛ به عبارتی تولید یک حلقه دستمال به اندازه ۲۰ بار کارکردن ماشین رخت‌شویی، انرژی مصرف می‌کند. ولی مصرف‌کنندگان اطلاع کمی از انرژی نهفته دارند. یکی از دلایل این عدم آگاهی، دسترسی نداشتن به داده‌های معتبر در مورد میزان انرژی مصرفی برای تولید کالاست. انرژی نهفته اما در آينده نباید در سنجش و محاسبه ردپای بوم شناختی نادیده گرفته شود.