صاحب عروة غواص اقیانوس فقاهت و آتشفشان ناآرام در برابر استعمار

حجت الاسلام محمد صادق ابوالحسنی در گفتگو با خبرنگار مهر، به مناسبت سالروز وفات آیت الله سید محمد کاظم یزدی (ره) صاحب کتاب «العروة الوثقی»، با اشاره به اینکه وی یکی از بزرگترین فقهای شیعه است که در سپهر حوزه‌های علمیه تشیع می‌درخشد، گفت: اگر نگوییم فقیهی بی نظیر و تکرار نشدنی است، لااقل پدیده‌ای به غایت کم نظیر است. این شخصیت تاریخ ساز، بزرگ مردی فراتر از روزگار خویش بود که مجموعه ابعاد شخصیتی وی هنوز هم پس از گذشت قریب ۱۰۵ سال از ارتحال او، ابعاد مختلف شخصیتی وی چندان که باید آشکار نگردیده است.

این پژوهشگر تاریخ افزود: شخصیت ذو ابعاد سید در قالب واژگان نمی‌گنجد. او به راستی غواصی متبحر در اقیانوس فقاهت بود و در عین حال همچون آتشفشانی ناآرام در برابر استعمارگران روسی و انگلیسی خروشید و از حریم مسلمین محافظت کرد. در عرصه سیاسی مشروطه نیز در کسوت یک عالم هوشمند، ژرف‌نگر و دوراندیش ظاهر شد و تاریخ نشان داد که حزم و دوراندیشی او کاملاً به جا بوده است.

استاد حوزه علمیه با اشاره به اینکه در میان فقهای طراز اول شیعه در تاریخ معاصر، صاحب عروة بر قلل مرتفع سطوح علمی قرار می‌گیرد، افزود: زمانی که سخن از آثار پر عیار عالمان بزرگ به میان می‌آید، کتاب گران سنگ او یعنی «العروه الوثقی» بر صدر می‌نشیند و اندیشه‌های ژرف وی، افق اذهان متفکرین را در می‌نوردد.

وی ادامه داد: اگر نهضت مشروعه‌خواهی را اصیل‌ترین جریان سیاسی در عصر مشروطیت، به شمار آوریم، این قیام شیخ فضل الله نوری و قعود سید محمد کاظم طباطبایی (رضوان الله علیهما) بود که مشروطه مشروعه را رقم زد؛ قعودی که عین قیام بود و نیمه پنهان این خیزش عظیم گردید.

عظمت جایگاه علمی صاحب عروة الوثقی

حجت الاسلام ابوالحسنی با اشاره به جایگاه علمی صاحب عروة و بیان عظمت علمی سید، تصریح کرد: محور اول شناخت عظمت سید، گواهی بزرگان است. فقیه برجسته‌ای مانند آیت الله حاج آقا ضیا عراقی (صاحب کتاب نهایة الأفکار)، با اینکه از شاگردان بارز آخوند خراسانی (ره) بوده است ولی وقتی درباره اعلم علمای وقت از ایشان می‌پرسند، بی تأمل، صاحب عروة را معرفی می‌کند و مردم را به ایشان ارجاع می‌دهد.

وی ادامه داد: آیت الله سید محسن حکیم، فقیه بسیار بارز و صاحب سبکی بود که خودش را از بسیاری از علمای قدیم و از تمامی عالمان معاصر خود اعلم می‌دانست، اما ایشان به سیدابراهیم (نوه سید کاظم یزدی) می‌گوید: فقط جد شما از من اعلم بود! مرحوم حکیم، در کتاب مستمسک عروة الوثقی، که ۱۴ جلد است، کتاب عروة الوثقی سید را شرح داده و در مقدمه آن از سید با عبارات بلندی همچون: «سیدنا الاعظم، فخر الفقهاء المحققین السید کاظم الطباطبایی (اعلی الله مقامه)» تجلیل می‌کند.

پژوهشگر تاریخ معاصر با بیان اینکه راه دوم اثبات عظمت علمی صاحب عروة بر اساس آثار بر جای مانده از ایشان است، گفت: مرجعیت علمی کتاب العروة الوثقی و سایر آثار او، بر منحصر به فرد بودن مؤلف کتاب، مهر تأیید می‌زند. کتاب العروه الوثقی یک مرجعیت علمی مهم در بین آثار فقهی دارد، به گونه‌ای که در تاریخ معاصر ما، مراجع عظام تقلید، آغاز مرجعیت خود را با حاشیه زدن بر این کتاب اعلام می‌کرده‌اند و به مرجعیت خودشان رسمیت می‌بخشیدند.

وی ادامه داد: آیت الله سید محسن امین، صاحب موسوعه عظیم «اعیان الشیعه» می‌گوید: صاحب عروة از مشاهیر و بزرگان روزگار است که کتاب او چنان شهرتی یافته که بالاتر از آن شهرتی نیست. محدث قمی نیز این اثر را بزرگترین اثر قلمی سید می‌داند. شاید تاکنون قریب به ۵۰ شرح در مورد این کتاب نوشته شده است. آیت الله شیخ محمدرضا نجفی مسجد شاهی استاد بزرگ امام خمینی (ره) در تقریری که بر کتاب عروه الوثقی دارد، تعبیر عجیبی را به کار برده و می‌نویسد: «لیس نبیّا و لکن له کتاب» یعنی مرحوم سید، نبی و پیغمبر نیست اما کتاب دارد!

روش علمی آیت الله سید محمدکاظم یزدی

پژوهشگر تاریخ اسلام سومین راه پی بردن به عظمت علمی و فقهی سید محمد کاظم یزدی را روش علمی او معرفی نموده و با اشاره به امتیازات علمی سید و رمز ماندگاری آثار او در مرحله تحقیق و تدریس، گفت: یکی از امتیازات مباحث سید، تفریع فروع و تشقیق شقوق حیرت‌انگیز او است که ابعاد پیدا و پنهان فروع فقهی را به خوبی نمایان می‌سازد. این امر، حاکی از اشراف کامل بر بحث فقهی و تسلط بر موضوعات و تمام زوایای فقهی از جانب او می‌باشد.

وی با اشاره به تبحر خارق‌العاده سید در تنقیح موضوعات مختلف، تصریح کرد: دسته‌بندی و نظم و انسجام فوق‌العاده در مباحث فقهی و اصولی است که در اثرات آن، در مقام تدوین، در کتاب عروة الوثقی و در مقام تدریس، در حاشیه بر فرائد الاصول کاملاً مشاهده می‌شود. همین نظم و دسته بندی دقیق موجب می‌شود که مباحث با هم خلط نشود و به خوبی از هم تفکیک گردد و علاوه بر شفافیت محل نزاع، یک دانش‌پژوه فقه، دقیقاً بداند که مطالب را بایستی در کجا پیگیری کند.

حجت الاسلام ابوالحسنی با اشاره به جامعیت و پرداخت همه جانبه به مطالب به عنوان یکی دیگر از مزایای تحقیقی سید، افزود: آثار به جای مانده از او، حاکی از یک تتبع رشک‌برانگیز و وسعت میدان مطالعاتی دقیق است. وزانت تحقیق و تدریس سید و همچنین عوامل دیگری مانند شفاف سازی موضوعات و اصطلاحات، دقت و باریک بینی، بیان علمی مبانی و قواعد فقهی، ابتکار و نوآوری، روان نویسی و در عین حال مستند نویسی و اجتناب از طولانی کردن بی‌فایده و زیاده نویسی از خصوصیات آثار اوست. فقاهت عرف محور و عرف مدار سید محمد کاظم یزدی در تاریخ معاصر ایران جز بهترین نمونه‌های عرف شناسی است.

حاشیة فرائد الاصول
تقریر مباحث درس آیت‌الله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی که تبحر ایشان را در علم اصول به نمایش می‌گذارد.