درخواست از نهادهای انقلابی برای بورسیه دانشجویان پزشکی در مناطق محروم / شکست طرح تحول سلامت در توزیع عادلانه پزشکان

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، نشست بررسی تبعات کمبود پزشک و راهکار‌های موثر برای جبران این معضل با حضور حامد محمودی، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان ۱۳۴۸ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، امیر رضا احمدی، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده‌های علوم پزشکی دانشگاه شاهد و عرفان سعادتی فر، دبیر سیاسی انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبائی در خبرگزاری دانشجو برگزار شد.

محمودی: در راستای جبران کمبود پزشک نامه‌ای از جانب ۱۹ دفتر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل خطاب به بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام نوشته شد که ما در این نشست توضیحات مفصل تری از کلیت این نامه ارائه خواهیم کرد.

سرانه پزشک در ایران ۱۱.۷ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت، اما در کشور‌های پیشرفته این سرانه ۳۰ تا ۵۰ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت است. همچنین سرانه پزشک در ایران در بین ۲۷ کشور آسیای غربی و آسیای میانه در جایگاه بیستم قرار دارد؛ به گونه‌ای که این سرانه از سرانه پزشکی در کشور‌های قرقیزستان، ارمنستان، آذربایجان و تاجیکستان هم کمتر است و این اصلا جایگاه خوبی نیست.

در ایران علاوه بر پایین بودن سرانه پزشک معضل دیگری که وجود دارد توزیع نامتناسب و نامتوازن پزشک است؛ مثلا ۵۰ درصد جامعه با کمبود پزشک مواجه هستند و حتی در مسائل تخصصی پزشکی این آمار تا ۹۰ درصد هم افزایش پیدا می‌کند. هم اکنون ۱۱ درصد جامعه ایران در تهران زندگی می‌کنند، ولی این استان ۳۴ درصد کل پزشکان و ۴۵ درصد پزشکان متخصص را به خود اختصاص داده در واقع در تهران ۳۵ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر وجود دارد و این در حالی است که در بین ۵۰ درصد از جامعه ایران که با کمبود پزشک مواجه هستند تعداد پزشکان ۲ نفر به ازای هر ۱۰ هزار نفر است.

مسئله‌ای که وجود دارد، این است که در برخی مناطق محروم کشور تعداد پزشکان خیلی پایین است؛ به گونه‌ای که در سیستان و بلوچستان مردم مجبور هستند برای استفاده از خدمات پزشکی به کشور‌های همسایه از جمله پاکستان و یا به مرکز استان مراجعه کنند؛ همچنین استان کردستان نیز با وجود اینکه جزو استان‌های محروم به شمار نمی‌رود با کمبود پزشک مواجه است.

احمدی: ایجاد صف دریافت خدمت، کاهش زمان ویزیت بیمار، افزایش مسافرت‌های بین شهری بیماران، ایجاد انحصار در بین پزشکان و افزایش هزینه‌ها از جمله تبعات کمبود پزشک در مناطق محروم کشور به شمار می‌روند؛ مثلا طبق آمار سازمان جهانی بهداشت میانگین جهانی مدت زمان ویزیت بیمار ۱۵ تا ۲۵ دقیقه و استاندارد تعیین شده از سوی وزارت بهداشت ۱۵ دقیقه است، اما هم اکنون میانگین مدت زمان ویزیت بیمار در کشورمان بین سه تا پنج دقیقه است و این یک آمار فاجعه بار است که از کمبود پزشک نشات می‌گیرد.

واقعیت این است که امروز پزشکی که مثلا متولد تهران است و ۱۳ سال هم بدون هیچ گونه درآمدی و با سختی در رشته پزشکی تحصیل کرده به سختی قبول می‌کند که در مناطق محروم و مناطقی که با فرهنگ او سازگار نیستند حضور پیدا کند کما اینکه در طرح تحول نظام سلامت نیز حقوق پزشکان برای حضور در مناطق محروم پنچ برابر شد، اما استقبالی از آن صورت نگرفت.

پزشک خانواده طرحی است که در قالب آن هر پزشک در بخش دولتی باید مسئولیت سلامت ۱۵۰۰ تا ۲ هزار نفر را بر عهده بگیرد با این وجود ما برای اجرای این طرح نیازمند ۳۳ هزار نفر پزشک هستیم، اما تعداد پزشکانی که در بخش دولتی فعالیت می‌کنند ۱۶ هزار نفر هستند. نکته دیگر اینکه تا ۲۰ سال آینده تعداد زیادی از پزشکان کشورمان بازنشسته می‌شوند، اما ما برای جایگزینی آن‌ها خیلی نتوانسته ایم کاری انجام دهیم و این در حالی است که جمعیت کشورمان نیز رو به سالمندی پیش می‌رود و به تبع آن جامعه به خدمات درمانی و پزشک بیشتری نیاز پیدا می‌کند؛ البته ما با تعداد پزشکان موجود نیز نمی‌توانیم جمعیت سالمند کشور را مدیریت کنیم چه برسد به زمانی که بسیاری از پزشکان بازنشسته شوند.

راهکاری که ما برای جبران کمبود پزشک و اصلاح توزیع نامناسب پزشکان ارائه داده ایم، این است که تقریبا ۳۰ درصد از دانشجویان رشته پزشکی با اولویت مناطق محروم بورسیه شوند و اینگونه ما می‌توانیم بخش عمده‌ای از مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم را حل کنیم.

سعادتی فر: اصل بیست و نهم قانون اساسی در حمایت از سلامت تنظیم شده، اما می‌بینیم که این اصل نیز به مانند دیگر اصول قانون اساسی مورد غفلت گرفته است. مضاف بر این امروز سیاست‌های کلی نظام در بخش سلامت از حیث توزیع عدالت و استفاده از ظرفیت‌ها نیز مغفول مانده است.

 

جایگاه نامناسب ایران به علت کمبود پزشک در بین کشورهای منطقه 

طبق سند چشم انداز ۱۴۰۴ قرار بوده که ایران در حوزه سلامت در جایگاه نخست در بین کشور‌های منطقه قرار بگیرد؛ اما شاهدیم که امروز تعداد پزشکان کشورمان از کشور‌های تاجیکستان، قرقیزستان و ترکمنستان هم پایین‌تر است و تقریبا می‌توان گفت که ما از این حیث در رتبه‌های آخر قرار داریم.

بعضا آمار‌های نادرستی از سوی وزارت بهداشت ارائه می‌شود و با استناد به این آمار‌ها نیز می‌گویند که در کشور کمبود پزشک نداریم؛ اما وقتی آمار‌ها را دقیقتر بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که واقعا اینگونه نیست. به هر روی امروز گروه آزمایشی علوم تجربی بخش زیادی از داوطلبین کنکور را به خود اختصاص داده است؛ اما درصد کمی از این داوطلبین در رشته پزشکی پذیرش می‌شوند و این در حالی است که ظرفیت لازم برای افزایش ظرفیت پذیرش در این رشته وجود دارد.

طبق آمار‌ها از سال ۸۸ تا ۹۸ ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی یا ثابت بوده و یا ظرفیت پذیرش درصد بسیار کمی افزایش یافته است؛ همچنین اگر بخواهیم سال ۸۹ با ۹۹ را با هم مقایسه کنیم پذیرش دانشجوی پزشکی کلا ۲۸ درصد افزایش یافته است. مضاف بر این بنابر اعلام سازمان سنجش از ۶۳ درصدی که داوطلب شرکت در کنکور تجربی هستند ۲۷.۲۴ درصد آن‌ها پذیرفته می‌شوند و ۷۲.۷۶ درصد هم پشت کنکور می‌مانند. به هر روی برخی‌ها معتقدند که افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی موجب کاهش کیفیت در بین دانشجویان این رشته می‌شود؛ ولی در واقعیت اینگونه نیست.

 

نقش پزشکیان در کاهش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی

تا پیش از پیروزی انقلاب تعداد پزشکان در کشورمان پایین بود و بعد از انقلاب نیز پزشکان هندی و پاکستانی برای طبابت به ایران می‌آمدند؛ اما در سال ۶۴ با ادغام آموزش پزشکی و وزارت بهداشت روند جذب دانشجوی پزشکی بهتر شد؛ به گونه‌ای که در سال ۶۷، ۲۷ دانشکده پزشکی و ۸۲ هزار تخت بیمارستانی در سطح کشور وجود داشته است؛ اما در سال ۹۷ با وجود اینکه تعداد دانشکده‌های علوم پزشکی به ۵۰ دانشکده و تعداد تخت‌های بیمارستانی به ۱۳۰ هزار تخت افزایش یافته، ولی هیچ تغییری در جذب پزشک رخ نداده و البته یکی از دلایل عدم افزایش این ظرفیت نیز این بود که آقای پزشکیان وزیر بهداشت وقت مدعی شده بود که پزشکان ما بیکار هستند.

 

رتبه صد و سیزدهم ایران در بحث سرانه پزشک 

سوال بنده از کسانی که معتقدند اگر ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی افزایش یابد کیفیت کاهش خواهد یافت این است که مگر پزشکانی که در گذشته علی رغم امکانات کمتر در رشته پزشکی تحصیل کرده اند و هم اکنون مشغول طبابت هستند سطح کیفی آن‌ها پایین است و دیگر اینکه چرا هم اکنون که امکانات در کشور افزایش یافته و کیفیت تحصیل بیشتر شده ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی افزایش نمی‌یابد؟ بنده معتقدم بخشی از این مشکل به تعارض منافع در بخش‌های مختلف نظام پزشکی برمی گردد و همین مسئله باعث شده تا ما به جای اینکه در نظام سلامت یک کشور مترقی باشیم طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در بحث سرانه پزشک در بین ۱۹۸ کشوری که مورد بررسی قرار گرفته اند در رتبه صد و سیزدهم قرار بگیریم و این جزو آمار‌هایی است که ثابت می‌کند کشورمان با کمبود پزشک مواجه است و آنچه که در این رابطه گفته می‌شود توهمی نیست.

خطر بازنشستگی ۴۵ درصد از پزشکان ظرف ۲۰ سال آینده 
محمودی: ظرف ۲۰ سال آینده ۴۰ تا ۴۵ درصد پزشکان بازنشسته و طی این مدت بیش از ۲.۵ درصد جمعیت کشورمان پیر می‌شوند و ما با بحران پیری جمعیت مواجه خواهیم شد؛ بنابراین کشور به تعداد بیشتری پزشک نیاز دارد در غیر این صورت فاجعه‌ای که رخ خواهد داد این است که ما با از بین بردن دستاورد‌های انقلاب اسلامی در آموزش پزشکی مجبور خواهیم شد که به مانند اوایل انقلاب به واردات پزشکان خارجی روی بیاوریم.

شکست طرح تحول سلامت در توزیع عادلانه پزشکان

یکی از راهکار‌های جبران کمبود پزشک در مناطق محروم پول پاشی به شیوه طرح تحول سلامت است؛ طبق این طرح مقرر شده بود که به پزشکانی که در مناطق محروم خدمت می‌کنند ماهیانه ۱۷ میلیون تومان پرداخت شود، اما در نهایت فقط ۱۵۰۰ نفر از پزشکان برای خدمت در مناطق محروم اعلام آمادگی کردند و به نوعی این طرح شکست خورد. مضاف بر این راهکار دیگری که وجود دارد بورسیه دانشجویان پزشکی و حل مشکل از مبداء است به این صورت که دانشجویان بورسیه با اولویت مناطق محروم پذیرش شوند.

درخواست از نهادهای انقلابی برای بورسیه دانشجویان پزشکی در مناطق محروم

بورسیه قانون جدیدی نیست که بخواهیم آن را به قوانین موجود کنکور اضافه کنیم با این وجود ما با استناد به این قانون می‌خواهیم که دو نهاد حاکمیتی شامل بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام که محرومیت زدایی جزئی از وظایف آن‌ها است به موضوع بورسیه دانشجویان پزشکی با اولویت مناطق محروم ورود پیدا کنند تا مشکل کمبود پزشک در کشور تا حدودی رفع شود و ما در این بخش به یک شرایط پایدار دست یابیم.

احمدی: هزینه تحصیل دانشجویان پزشکی در سال حدود ۳۰ میلیون تومان است و اگر به این دانشجویان نیز به واسطه بورسیه حقوق پرداخت شود و بیمه هم شوند هزینه تحصیل آن‌ها به ۵۰ میلیون افزایش می‌یابد. با این وجود ۵۰ میلیون هزینه در سال برای یک دانشجوی پزشکی نسبت به هزینه‌هایی که کمبود زمان ویزیت، مسافرت‌های بین شهری بیماران و پایین بودن سطح بهداشت در بسیاری از مناطق بر کشور تحمیل می‌کند رقمی نیست.

معتقدم اگر بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام نسبت به بورسیه دانشجویان پزشکی با اولویت مناطق محروم ورود پیدا کنند نه تنها یک بار هزینه‌ای از روی بودجه کشور در حوزه سلامت کاسته می‌شود و زمینه برای بورسیه دانشجویان بیشتری فراهم خواهد شد؛ بلکه این نهاد‌ها می‌توانند در آینده هزینه‌های خود را از همان محلی که پزشکان بورسیه در آنجا مستقر می‌شوند جبران کنند.

سیاست های کلی نظام برای تامین پزشک محقق نشده است

سعادتی فر: در بین کشور‌های منطقه کشور قطر با سرانه ۷.۸ نفر پزشک به ازای هر هزار نفر در جایگاه نخست و یمن با سرانه حدود نیم در جایگاه آخر در بین کشور‌های آسیای میانه و کشور‌های غربی قرار دارد و ایران نیز در بین ۲۴ کشور منطقه در رتبه هجدهم قرار دارد و این بدان معناست که ما طبق سیاست‌های کلی نظام و سند چشم انداز هم حتی نتوانسته ایم در منطقه به اهداف خود در تامین پزشک دست پیدا کنیم؛ اما با این وجود مسئولان وزارت بهداشت باز هم می‌گویند که ما با کمبود پزشک مواجه نیستیم.

واقعیت این است که امروز کشور‌هایی مانند فلسطین، ترکیه، عربستان و لبنان جایگاه بهتری از ایران در تامین پزشک دارند و این در حالی است که سطح کیفی ارائه خدمات پزشکی و سطح علمی کشورمان خیلی بالاتر از این کشور‌ها است، ولی ما با بحران کمبود پزشک مواجه هستیم و این مسئله‌ای است که در آینده گریبان ما خواهد را گرفت.

 

قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجویان پزشکی به طور کامل اجرا نمی‌شود

برخی قوانین در مجلس وجود دارند که اجرایی نمی‌شوند؛ مثلا در ماده واحده قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی و تخصصی که طی سال ۹۲ توسط مجلس شورای اسلامی مصوب شده است ۳۰ درصد آموزش رایگان باید به مناطق محروم اختصاص پیدا کند؛ اما با این وجود در عمل شاید کمتر از ۲۰ درصد از این قانون برای پذیرش دانشجویان پزشکی بورسیه در مناطق محروم اعمال شود.

خلاء کمبود پزشک در مناطق محروم با برگزاری اردوی جهادی جبران نمی‌شود

شهرستان سراوان با ۱۶۰ هزار نفر جمعیت دارای ۶۰ پزشک است؛ با این وجود به طور میانگین سه پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت در این شهر حضور دارند و این آمار فاجعه‌ای است که در سراوان با آن روبرو هستیم؛ اما مسئولین به جای رفع محرومیت و انجام اقدامات اساسی اردو‌های جهادی با حضور پزشکان در این مناطق برگزار می‌کنند و قطعا اینگونه اقدامات خلاء کمبود پزشک را در سیستان و بلوچستان رفع نخواهد کرد به همین دلیل شاهدیم که مردم این استان به پاکستان رجوع می‌کنند و نیاز بهداشت و درمان خود را در این کشور جبران می‌کنند.

به گفته یکی از نمایندگان مردم گلستان در مجلس شورای اسلامی هیچ پزشک متخصصی در شرق این استان وجود ندارد و این بدان معناست که ۷۰ درصد از پزشکان متخصص و فوق تخصص در مرکز و شهر‌های غربی این استان طبابت می‌کنند و این مسئله‌ای که نمایندگان مجلس در شهرهای مختلف به این موضوع اشاره کرده اند؛ اما فقط وزارت بهداشت است که مخالف اظهارات نمایندگان است و می‌گوید اوضاع خوب است و احتیاجی هم به افزایش ظرفیت پزشک نیست.

ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد مستضعفان، آستان قدس رضوی، سپاه و ارتش از جمله نهاد‌هایی هستند که منابع و توان علمی برای بورسیه دانشجویان پزشکی با اولویت مناطق محروم را دارا هستند و اگر این اتفاق بیفتد خلاء توزیع عادلانه پزشک در مناطق محروم جبران می‌شود.

 

افزایش ظرفیت دانشگاه‌های علوم پزشکی در اولویت دولت سیزدهم قرار بگیرد

اینک که در حال نزدیک شدن به انتخابات ۱۴۰۰ هستیم، کاندیدا‌های ریاست‌جمهوری وعده‌هایی در حوزه‌ سلامت می‌دهند؛ یکی از وعده‌هایی که باید برای بحث کمبود و توزیع عادلانه‌ پزشکان در شهر‌ها به خصوص مناطق محروم انجام شود، افزایش ظرفیت دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور است.

همچنین بحث بورسیه پزشکی برای افزایش ظرفیت پزشکان مناطق محروم نیز، یک طرح مناسب برای پیشرفت در حوزه‌ی سلامت کشور است.

اجرای این قبیل اقدامات ما را به سمت اجرای طرح پزشک خانواده نزدیک می‌کند، بسیاری از آسیب‌هایی که هم اکنون در حوزه‌ی سلامت وجود دارد با اجرای این طرح بر طرف می‌شود و کیفیت حوزه سلامت ارتقا پیدا می‌کند.