قرارداد «سن‌پترزبورگ»؛ قراردادی که خاک ایران را در میان دشمنانش تقسیم می‌کرد

خبرگزاری میزان _ فارس نوشت: اجرا از آنجا شروع شد که امپراتوری بریتانیا و امپراتوری روسیه و همچنین فرانسه می‌خواستند جلوی رقبای اروپایی‌شان ازجمله امپراتوری آلمان متحد شوند. آن موقع هنوز جنگ جهانی اول رخ نداده بود و سیاست دنیا دست این امپراتوری‌های بزرگ بود.

مشکل این بود که روسیه و بریتانیا بر سر برخی مسائل اختلاف داشتند. برای همین نشستند پشت یک میز تا مشکلات را حل کنند و متحد شوند. مشکلاتشان هم بر سر ایران و افغانستان و تبت بود. عاقبت، طبق «معاهده سن‌پترزبورگ» که به «قرارداد ۱۹۰۷» نیز مشهور است، قرار شد افغانستان به عنوان منطقه نفوذ بریتانیا به‌رسمیت شناخته شود و نیرو‌های بریتانیا نیز از تبت خارج شوند و حاکمیت چین بر این منطقه به‌رسمیت شناخته شود.

بنا به پیشنهاد بریتانیا، ایران را هم مثل ملک و املاک شخصی بین خودشان این‌طوری تقسیم کردند؛ شمال ایران منطقه نفوذ روسیه تزاری باشد و جنوب ایران منطقه نفوذ بریتانیا. قسمت میانی ایران هم شد منطقه بی‌طرف که مبادا نیرو‌ها این کشور‌ها با هم درگیر شوند یا منافع این کشور‌ها با هم تضاد پیدا کند. به همین راحتی چنین تصمیمی را برای ایران گرفتند که خودش درگیر جنگ قدرت مشروطه‌خواهان با سلطنت‌طلبان قاجاری بود و حکومت مرکزی مقتدر و ارتش منسجم نداشت.

در این نقشه طبق «معاهده سن‌پترزبورگ» منطقه نفوذ روسیه تزاری به رنگ آبی و منطقه نفوذ بریتانیا به رنگ قرمز نشان داده شده است

هماهنگی برای اشغال ایران

شمال ایران که می‌گوییم از مشهد تا اصفهان و تهران و تبریز را شامل می‌شد؛ جنوب ایران هم کرمان و سیستان و بلوچستان و بندرعباس را! در آن دوران که سال ۱۲۸۶ شمسی بود و دوره سلطنت محمدعلی قاجار بود، ایران ضعیف بود و چنین تقسیم منافعی روی نقشه بین قدرت‌های نظامی می‌توانست به تجزیه ایران منجر شود. ایرانی‌ها هم که موضع‌شان در برابر تجزیه همیشه مشخص است؛ مجلس مشروطه‌خواه به قرارداد سن‌پترزبورگ اعتراض کرد و البته اعتراض‌ها چندان نتیجه‌ای هم نداشت.

شاهدش اینکه چند سال بعد در جنگ جهانی اول طبق همین قرارداد، روسیه تزاری و انگلیس راحت با هم هماهنگ شدند و از شمال و جنوب ایران را اشغال کردند و قحطی و بیماری و مرگ آوردند برای ایرانی‌ها. عاقبتِ قرارداد چه شد؟ در سال ۱۹۱۸ میلادی که روسیه تزاری رفته بود و شوروی کمونیستی آمده بود از طرف دولت شوروی ملغی شد.

روزنامه «حبل‌المتین» که از نشریات پرتیراژ و تأثیرگذار مشروطه بود علیه «قرارداد سن‌پترزبورگ» افشاگری کرد و مطالب تندی نوشت

چشم‌هایی که باز شد

قرارداد سن‌پترزبورگ خطری جدی برای استقلال و تمامیت ارضی ایران بود، ولی خوبی‌هایی هم داشت. از جمله اینکه انگلیس را در ایران رسوا کرد و اصلا قدرت‌های خارجی را رسوا کرد. ماجرا این بود که در دوره مشروطه، چون نیرو‌های قزاق که وابسته به روسیه تزاری بودند از سلطنت محمدعلی قاجار حمایت می‌کردند، خیلی‌ها پرچم نفرت از روسیه و طرفداری از انگلیس را برداشته بودند و در میان‌شان افراد بسیار بانفوذ در مشروطه هم وجود داشت. ولی با این قرارداد چشم‌ها باز شد و کار به جایی رسید که «حسن تقی‌زاده» که از رجال سیاسی مشروطه‌خواه و طرفدار انگلیس بود در مجلس به طعنه گفت: «سکوت وزارت خارجه شگفت‌آور است؛ تو گویی دولت بلژیک و دولت مکزیک قراردادی بسته و خاک پرو را به دو منطقه نفوذ خود تقسیم کرده‌اند»!

خبر امضای این قرارداد در ایران واکنش‌های شدیدی از خشم و غضب عمومی برانگیخت و معدود روزنامه‌های آن زمان نیز مکرر اعتراض کردند. یک نمونه از این اعتراض‌ها به نقل از روزنامه حبل‌المتین: «اگر معاهده چنان‌که مقصود آن‌ها است، پیشرفت نمود ایران در مخاطره و فشار دو سنگ پلیتیک، چون طوطیا نرم خواهد شد... به خدا به‌اندازه‌ای فشار خواهند داد که شخصیت ما هم مضمحل شود».

در دوره مشروطه با وجود درگیری داخلی، ایرانی‌ها علیه «قرارداد سن‌پترزبورگ» موضع قاطع داشتند

ترس از کلک‌بازی خارجی‌ها

عاقبت در آن دوران پرهیاهو مجلس ایران هم اعلام کرد که این قرارداد را به‌رسمیت نمی‌شناسد؛ «قرارداد مزبور فیمابین دولتین قوی‌شوکتین روس و انگلیس منعقد شده و بنابراین مفاد آن هم راجع به دولتین مرقومتین که قرارداد مزبور را امضا کرده‌اند، خواهد بود و دولت علّیه ایران نظر به استقلال که به فضل خداوند متعال به خودی خود دارا است، کلیه حقوق و اختیاری را که در استقلال تمام این دولت علیه حاصل است از اثر نفوذ هر قسم قراردادی که ما بین دو یا چند دولت خارجه در باب ایران منعقد شده یا می‌شود اصولا و حقا مصون و محفوظ می‌داند».

جالب اینکه به‌گواه تاریخ، وزارت خارجه ایران قاجاری هم تا سال‌ها مراقب بود که در اسناد و مکاتبات رسمی چیزی ننویسد که به نوعی تأیید قرارداد سن‌پترزبورگ باشد؛ یعنی ترس از کلک‌بازی ابرقدرت‌های نظامی دنیا در این حد!

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۹ شهریور مصادف با ۳۱ اوت میلادی و ۲۲ محرم هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.
ـ زادروز «ابن هیثم» ریاضی‌دان و فیزیک‌دان شهیر اسلام و جهان در سال ۳۵۴ قمری
ـ رحلت «شیخ طوسی» عالم شهیر شیعه و مؤسس حوزه علمیه نجف اشرف در سال ۴۶۰ قمری
ـ وفات «ملا سعد تفتازانی» فقیه و دانشمند مسلمان در سال ۷۹۲ قمری
ـ روز ملی و استقلال مالزی در سال ۱۹۵۷ میلادی
ـ درگذشت «صمد بهرنگی» نویسنده معاصر در سال ۱۳۴۷ شمسی

• بیشتر بخوانید:
• وقتی پلیس غارتگر مردم بود؛ «پلیس جنوب» بهانه‌ای برای جولان انگلیسی‌ها در جنوب ایران

انتهای پیام/ خبرگزاری میزان: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه‌های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.