از رها کردن اکران آنلاین تا تعیین شرط برای حمایت از اکران / سازمان سینمایی در دوره جدید به چه مسائلی باید توجه کند؟

 

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- الهه زواره‌ئیان؛ بالاخره انتظار­ها به پایان رسید و پس از یک ماه و چند هفته، محمد مهدی اسماعیلی ريیس جدید سازمان سینمایی را منصوب کرد. محمد خزائی گزینه ای بود که از بین دیگر گزینه­های نام آشنای روی میز اسماعیلی، همچون سید محمود رضوی ، احسان محمد حسنی و مصطفی فرح بخش برای ریاست سازمان سینمایی پیشی گرفت و سکان­دار این مسئولیت حساس شد. آن هم در روز­هایی که وضعیت سینما و نمایش در ایران، خوب نیست. فیلم­های زیادی در صف اکران اند چراغ سالن­ها خاموش شده و معیشت سینماگران و هنرمندان دچار مشکل.

 از این رو ریاست سازمان سینمایی به عنوان زیر مجموعه مهم وزارت ارشاد در سامان دادن به این وضعیت، نقش مهمی را ایفا می­کند.سازمانی که در دوره هشت ساله دولت دوازدهم، سه ریاست متنوع به خود دیده است . گویی هر بار که یک رئیس  بر سر کار امده تا به خود بیاید و منشا مشکلات را پیدا کند، برکنار شده و شخص دیگری جایگزین او شده است. بر همگان نیز واضح است که این جابه­جایی­ها نه تنها کمکی به حل مسائل سینما و نمایش خانگی نکرده بلکه گویی به آن دامن زده و آشفتگی­های نظارت بر پلتفرم­ها ، ناکارامدی اکران آنلاین و... را به دنبال داشته است .مسائلی که فلسفه وجودی این سازمان عریض و طویل را زیر سوال برده و این پرسش را به وجود آورده که آیا اساسا مساله این سازمان، سینماست و چرا مشکلات با عزل و نصب مدیران جدید حتی هیچ شکل جدیدی به خود نگرفته اند، چه رسد به آنکه حل شده و از بین بروند ؟

کِشتیِ به گل نشسته‌ی اکران آنلاین

از اسفند ماه ۹۸ که حسرت دیدن فیلم های روی پرده در جشنواره سی و هشتم بر دل خیلی‌ها ماند تا به امروز بیش از ۱۵۰ فیلم دیگر به صف اکران اضافه شده­اند. آن هم در شرایط بغرنج کرونا و تعطیلی سالن­های نمایش، بدون احتساب فیلم­های جشنواره و فیلم­‌های توقیفی پیش از آنها، به راحتی می­توان بالای ۱۵۰ فیلم را نام برد که در همین دو ساله پروانه ساخت گرفته اند.آن هم در شرایطی که سازمان سینمایی از وضعیت اکران با خبر بود و کِشتی اکران آنلاین نیز به جز چند فیلم ابتدایی، عملا به گل نشسته بود.

از طرف دیگر در روزهای اوج درگیری بر سر نظارت بر نمایش خانگی، سازمان سینمایی در سکوتی عجیب به سر می­برد. سکوتی که با قول­ حسین انتظامی در نشست اخیر سازمان سینمایی در رابطه با منسجم کردن نظارت بر نمایش خانگی تناقض داشت و رسما باعث شد نظارت بر پلتفرم‌ها به ساترا واگذارشود. از این رو سوالی اساسی برای همگان پیش می­آید و آن همان سوالی است که علیرضا رئیسیان در برنامه سینما معیار مطرح کرد:«در شرایطی که فیلمی اکران نمی­شود، سالن­ها نمایش ندارند و پلتفرم­ها نیز از حیطه وظایف سازمان سینمایی خارج شده‌اند؛ پس عملکرد سازمان سینمایی دقیقا چه بوده است؟»

حذف موسسه‌های تصویری، ریشه قدرت­مند شدن پلتفرم‌ها؟

قطعا مورد بحث­ترین مساله در زمان ریاست حسین انتظامی،واگذاری نظارت نمایش خانگی از وزارت ارشاد به ساترا بود؛ مساله‌ای که تیر ماه امسال بعد از گفتگوی قائم مقام ساترا با مهر قطعی شد و ساترا اعلام کرد که رسما مجوز ارشاد را  به رسمیت نمی‌­شناسد.

فارغ از اینکه این انتقال مسئولیت چقدر در بهتر شدن محتوای سریال­‌های نمایش خانگی اثرگذار بود، باید کمی به عقب رفت و ریشه این مساله را از درون خود سازمان سینمایی بررسی کرد.سازمانی که به عنوان زیر مجموعه­ی وزرات ارشاد خواه ناخواه نقش مهمی در روند جداسازی پلتفرم­ها از وزارت ارشاد بازی کرد؛ در واقع با شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت سنگین پلتفرم‌ها، باعث شد پلتفرم­ها رفته رفته از نظارت این سازمان خارج شده و به جایی برسند که برای نظارت بر محتوای آن ها ساترا ، شورای محتوایی و..تشکیل شوند.

علیرضا رئیسیان ،کارگردان سینما، در برنامه سینما معیار رادیو گفت­و­گو درباره عملکرد سازمان سینمایی در دوره گذشته گفت:«به نظر من بزرگ­ترین مشکل در ریاست قبلی سازمان سینمایی تعطیل شدن موسسه رسانه­های تصویری بود؛ از روزی که این موسسه تعطیل شد ماموریت­های این موسسه به دوش بنیادها و سازمان­های دیگر افتاد و در واقع جایی که منبع یک سیاست­گذاری بود در زمان اوج پلتفرم­ها تعطیل شده بود؛ همین مساله باعث شد که پلتفرم­ها با کارکنان جداگانه و سرمایه خصوصی کار کنند و عملا نظارت بر این بخش از دست سازمان سینمایی خارج شود.»

 در واقع مساله اصلی و وظیفه‌ای که حسین انتظامی با عنوان شفافیت مالی برای سازمان سینمایی تعریف کرده بود، در همین مقطع دچار ابهام شد و با جدا شدن پلتفرم­ها و موسسه‌های تصویری، سرمایه بخش خصوصی به این پلتفرم­ها تزریق شد و هنوز منابع مالی قابل گردش در این پلتفرم­ها قابل بحث است.

اکران آنلاین راه نجات؟

«پروانه نمایش دو فیلم دیگر صادر شد» این جمله را دست­کم هر چند وقت یک بار از سایت­های خبری و کانال­ها می­خوانیم. جمله­ای که شاید پیش از این شرایط و خاموش شدن چراغ سینماها حسابی ذوق­زده مان می­کرد به بهانه دیدن دوباره بازیگر یا کارگردان مورد علاقه­مان در فیلمی جدید.

اما از اسفند ماه سال ۹۸ خواندن این خبر مصادف بود با اضافه شدن دو فیلم دیگر به چرخه پنچر شده اکران در سینماها. چرخه‌ای که منتظر بود تا شرایط به حالت طبیعی برگردد و لااقل فیلم‌های پرمخاطب جشنواره سی و هشتم را راهی اکران کند؛ اما این اتفاق نیفتاد و مدیران سازمان سینمایی علیرغم خواست­شان به اکران آنلاین روی آوردند؛ اکران آنلاین با استقبال تقریبا خوبی از فیلم «خروج» شروع شد، کج‌دار و مریض ادامه پیدا کرد و در نهایت در جلسه حسین انتظامی با اصحاب رسانه قرار شد شورای صنفی نمایش برای اکران آنلاین تشکیل شود؛ شورایی متشکل از نمایندگان پلتفرم­ها تا تماما به مشکلات و مسائل اکران آنلاین بپردازد؛ اما به دلیل شرکت نکردن نمایندگان پلتفرم‌ها در جلسه با سازمان سینمایی این اتفاق هم نیفتاد و باز اکران آنلاین با همان شورای صنفی نمایش ادامه پیدا کرد.

البته نه با فیلم­هایی که انتظارشان را می­کشیدیم بلکه با فیلم­هایی نه چندان پر مخاطب که این چرخه ، ناگهانی نابود نشود.از «طلا» و «تیغ و ترمه» تا «کشتارگاه» و «مهمانخانه ماه نو» که در خوشبینانه­ترین حالت در اکران پیش از کرونا نمی­توانستند رکورد جالب توجهی برای فروش کسب کنند.در حقیقت سینماگران با بهانه کمبود تبلیغات و قاچاق و سازمان سینمایی با عدم حمایت از جریان نوپای اکران آنلاین باعث کمرنگ شدن و سقوط این رویه شدند.

حمایت مشروط از اکران

هنوز چندی از بازگشایی سینماها نگذشته بود که سازمان سینمایی با وعده حمایت دو و نیم میلیاردی، تهیه کنندگان و سازندگان چند فیلم را تا پای اکران کشاند؛ وعده‌ای برای تضمین فروش، تا اندکی سینما از این رخوت رهایی یابد.­ اما  وقتی سازندگان دو فیلم «درخت گردو» و «دینامیت» پای کار آمدند؛ شروط عجیبی توسط رئیس شورای صنفی نمایش مطرح شد تا یکی دیگر از وعده‌های سازمان سینمایی نیز عملی نشود؛ از حمایت یک میلیاردی پس از گذر از فروش حداقل ۲ونیم میلیارد تا واریز یک و نیم میلیارد بعدی وقتی فروش فیلم از پنج میلیارد گذشت!

بابک جوادی ،کارشناس و منتقد سینما ، در این باره به سینما معیار گفت:«جالب این جاست که با عددی که خودشان پیش از این گفته بودند موافقت نکردند!متاسفانه این عدم شفافیت باعث شد کارگردانان از اکران منصرف بشوند و شرایط خوبی که می­توانست مردم را با سینما آشتی بدهد از بین رفت.» وی همچنین ادامه داد: «حمایتی که سازمان سینمایی می‌توانست از اکران انجام دهد تا چرخه خالی اکران، آن هم در شرایط خاص حالا، اندکی جان بگیرد انجام نشد. در عوض جشنواره بین المللی فیلم فجر در همین شرایط با همان رویه قبلی برگزار می­شود فقط به این دلیل که در آمار ها حضور داشته باشد و مثل هر سال برگزار شده باشد.»

هر چند تهیه کننده «دینامیت» چند روز بعد از جلسه سازمان سینمایی و تهیه کننده «درخت گردو» نیز در اوایل شهریور راضی به اکران شدند اما مشخص نشد حمایت سازمان سینمایی به این دو فیلم چگونه تعلق گرفت و پای شروط تضمین فروش از کجا به میان آمد!

سینما به مثابه یک صنعت

حمایت نکردن سازمان سینمایی از اکران آنلاین یا عدم نظارت صحیح بر پلتفرم، تنها وظایفی نیستند که سازمان سینمایی از عهده حل آن‌ها بر نیامده بلکه چرخه تکراری مشکلات در سینما و نمایش ایران هنوز پابرجاست. مشکلاتی که نیازمند رویه‌ای تازه است تا بتواند این ساختار را نه از نو دگرگون بلکه آرام آرام سر و سامان دهد و آن را به آنچه که باید نزدیک­تر کند.

یکی از مسائلی که انتظار می­رود در دوره ریاست جدید سازمان سینمایی پیگیری شود، صنعتی شدن سینما در ایران است؛ سال‌هاست در جهان، سینما به عنوان یک صنعت شناخته می­شود در حالیکه در ایران هنوز نگاه خدماتی به سینما و هنر وجود دارد و این یکی از زیر ساختی­ترین مسائلی است که اگر بهبود یابد قطعا شاکله‌ی سینما را نیز تغییر خواهد داد. علیرضا رئیسیان ،از فعالان این حوزه معتقد است:«سینما هنوز زیرمجموعه وزارت کار است و این دو با هم تناقض دارند؛ این ساختار به روز نیست و اگر سینما به عنوان صنعت شناخته شود، قطعا می‌تواند از مزایای بخش‌های مختلف مثل وام‌­های کم‌بهره، بیمه­های ضرر و زیان و..استفاده کند.» وی همچنین ادامه داد:«در کشور­های توسعه یافته کسی معطل نیست تا سازمان خاصی مثل فارابی برای ساخت فیلمش پا پیش بگذارد. از بیمه سرمایه­گذاری استفاده می­کند و در این صورت نیز با دو بار ضرر دادن دیگر به فیلمساز وامی تعلق نمی­گیرد.»

در حقیقت این گونه می­شود که جلوی  ساخت و تولید آثار کم مخاطب گرفته می­شود و فیلمساز به جای آنکه بلافاصله بعد از ساخت فیلمش سراغ فیلمنامه بعدی برود و فقط فیلم به چرخه اکران اضافه کند، پای زیان فیلمش بایستد تا این ساختار اصلاح ­شود؛ حالا باید دید این راهکار در دوره جدید ریاست سازمان سینمایی تا چه میزان جدی گرفته می­شود و چقدر می‌تواند رویه جدیدی در ماهیت تالیف در سینما به وجود آورد.