کوک هایی که سنتی را دوباره احیا کرد

به گزارش  باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، لحاف از روکش کردن پنبه یا پشم به‌وسیله پارچه متقال و روکش کردن آن با ملحفه یا پارچه مخمل درست می‌شود. لحاف از پتو گرم‌تر است و معمولاً فقط در زمستان به کار می‌رود.

حرفه لحاف‌دوزی که تا چند دهه پیش در تمام مناطق شهری و روستایی ایران رواج بسیاری داشت امروزه و به دلیل توسعه صنعت نساجی و تولید انواع پتو‌ها و لحاف‌های صنعتی متنوع و رنگارنگ رو به انقراض و فراموشی است. 

هرچند هنوز می‌توان ردپایی از آن را در محلات قدیمی شهر‌ها و برخی روستا‌ها مشاهده کرد؛ ردپایی که اگر به سرنخی برای احیای این هنر تبدیل نشود، به‌زودی و برای همیشه در هیاهوی توسعه صنعت و تکنولوژی کم‌رنگ و فراموش می‌شود.

بیشتر بخوانید

• یک روستا و یک هنر

رویه‌  لحاف از به هم دوختن قطعات پارچه‌های پنبه‌ای رنگین یا پارچه‌های مخمل درست می‌شود و درون لحاف را پشم یا پنبه‌ای که حلاج آن را زده است می‌گزارند و پس از پرکردن و دوختن رویه‌  آن، با چوب تشک صاف کن آن را صاف می‌کنند و سپس با سوزن لحاف‌دوزی که ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر است و نخ پنبه‌ای یا کتانی آن را می‌دوزند.

استفاده از لحاف در خراسان شمالی جایگاه ویژه‌ای دارد و هنوز هم لحاف‌دوزان در این حرفه مشغول به کار می‌باشند.

لحاف‌دوزی شاید تنها حرفه باقی‌مانده از دیرباز تاکنون است که به‌واسطه تقاضای مردم هنوز هم استوار و پابرجا مانده و یکی از کالا‌های اصلی جهیزیه دختران تا چند دهه پیش، لحاف و تشک بود.

شاید سال‌های نه چندان دور صدای لحاف دوز در سرتاسر کوچه و خیابان‌های خراسان شمالی طنین انداز بود ولی امروز آن صدا به گوش نمی‌رسد، انگار هنرسنتی پنبه زنی در استان اصلا وجود نداشته است.

امروز بین این رنگارنگی و ماشینی شدن بندرت می‌شود این هنر سنتی فراموش شده را در کوچه پس کوچه محله‌ها پیدا کرد، به همین علت علاقه مردم نسبت به این شغل کمتر شده و بازار خیلی از لحاف دوز‌ها و پنبه زن‌ها نیز از بین رفته است.

در شغل پنیه زنی قبلا سفارش عروس‌ها زیاد بود به طوریکه یکی از اقلام مهم جهیزیه جوانان سفارش لحاف به لحاف دوز‌ها بود که امروز پتو و خوشخواب جای آن را گرفته اند.

لحاف و تشک سنتی را باید در خانه مادر بزرگ‌ها پیدا کرد ولی هم اکنون با این همه بی مهری‌ها هر سوزنی که به دستشان می‌رود طرحی نو در ذهنشون نقش می‌بندد و همین امر انگیزه شان را دوچندان می‌کند.

تهیه این کالا خود آدابی ویژه داشت. پس از خریدن پارچه‌های لازم برای این کار با یک لحاف‌دوز خبره هماهنگی به عمل می‌آمد و یک روز خاص را برای دعوت او به منزل مادر عروس خانم تعیین می‌کردند.

در روز موعود که حتماً باید از روز‌های سعد و مبارک انتخاب می‌شد، همه خانم‌های فامیل در منزل مادر عروس خانم گرد هم می‌آمدند. در گوشه حیاط یا پشت‌بام، لحاف‌دوز مشغول کار دوختن لحاف برای جهیزیه عروس می‌شد.

فنون و مهارت لحاف‌دوزی

هنر لحاف دوزی یکی از مشاغل خانگی، با پیشینه‌ای دیرین در خراسان شمالی است، که با تغییر سبک زندگی، گرمایش از خیلی خانه‌ها گرفته شده است

لحاف‌دوز در ابتدا با کمان پنبه‌زنی الیاف پشمی یا پنبه‌ای را حلاجی می‌کند. (پنبه‌زنی: این کار را با وسیله‌ای کمان مانند چوبی که زه روده‌ای به آن بسته شده بود و با وسیله‌ای گوشت‌کوب مانند که بر زه می‌کوبیدند انجام می‌شد و با این کار پنبه‌ها با لرزش زه زده می‌شدند.) این کار چندین ساعت زمان می‌برد.

بعد آن‌ها را در ملحفه‌های محکم جا می‌دهد و با چوب تشک صاف کن روی آن می‌زنند تا خوب صاف شود و سعی می‌کند ضخامت الیاف را در همه سطح لحاف یکسان و برابر کند.

لحاف‌دوز این کار را با زدن کوک‌هایی با فاصله منظم روی ملحفه و الیاف درونش انجام می‌دهد. سپس شروع به دوختن اطراف لحاف کرده و در پایان طرح از پیش کشیده شده را می‌دوزند. سپس با سوزن لحاف‌دوزی که ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر است و نخ پنبه‌ای یا کتانی آن را می‌دوزند. سوزن بزرگی که لحاف‌دوز از آن برای کوک زدن استفاده می‌کرد جوال‌دوز نام داشت.

لحاف‌دوز نسخه اولیه و کامل‌نشده لحاف را وسط اتاق پهن می‌کند و مشغول انجام کار‌های نهایی روی آن می‌شود. بیرونی‌ترین قسمت لحاف حکم ویترین کار را داشت.

این مرحله یکی از مراحل مهم است که کل زیبایی کار را نشان می‌دهد. برای رویه اصلی لحاف از پارچه‌های مخمل یا ساتن استفاده می‌شود. لحاف‌دوز روی این پارچه‌ها را طرح و نقش‌دار می‌کند. نقش‌هایی مثل طاق ترنج و قلب و جفت قو و… انگشتانه را در دست کرده تا انتهای سوزن روی آن قرار گیرد و پشت‌سرهم نقشه‌ای را که (با یک‌تکه صابون یا گچ، نقشه را روی پارچه پیاده کرده‌اند) دارند را روی پارچه وسط که معمولاً از جنس ساتن است، پیاده می‌کنند؛ بنابراین لحاف‌دوز سعی می‌کند این قسمت را به زیباترین روش تزئین کند.

نقش‌های معروف لحاف بسیار است که معمولی‌ترین آن دارای زمینه قلمکار و گل وسط و کناره یا حاشیه‌ی پهن است که از کتان ساده و رنگ‌های متضاد درست می‌شود. لحاف‌دوز بدون داشتن هیچ‌گونه نقشه‌ای طرح‌های زیبا و قشنگی را روی لحاف می‌دوزد که جای بس تحسین و تمجید را دارد.

از مرسوم‌ترین نقش‌ها برای لحاف نقش‌های قرینه یکدیگر، گل و بوت، پری دریایی، طرحی از طاووس، دو قلب، ستاره‌ای، ترنجی و منظره است.

لحاف‌دوز گاه حتی برای زیباتر شدن رویه کار از هنر تکه‌دوزی نیز استفاده می‌کند. مثلاً گل‌ها را به‌صورت رنگارنگ روی زمینه تک‌رنگ لحاف می‌دوخت.

در زمان‌های قدیم بیشتر لحاف دوخته می‌شد چرا که برای حفظ بدن از سرما بود طرح رویه آن زیاد مهم نبود و بیشترین مدلی که طرف‌داران زیادی داشت مدل مجمه‌ای است که با قراردادن مجمه (سینی بزرگ) در وسط لحاف دایره را تنظیم کرده و بر اساس آن بقیه را هم ادامه داده و در رویه کل لحاف توسط دایره‌های پشت‌سرهم دوخته می‌شد.

سکینه محمدی یکی از بانوان بجنوردی است که که این حرفه را از مادربزرگ خود به ارث برده و بیش از ۲۰ سال است که در دوخت لحاف سنتی تبحر دارد.

او  گفت:در گذشته تقاضا برای استفاده از لحاف‌های سنتی بسیار بیشتر بود و در میان جهیزیه عروس خانم‌ها لحاف اطلسی سنتی بیش از همه خودنمایی می‌کرد.

 محمدی گفت: روز‌ها لحاف جنبه تزیینی و نمایشی دارد و فقط به جهت سنتی بودن یک لحاف دست دوز در میان باقی جهاز به چشم می‌خورد.

با چند نفر از استادکاران لحاف دوز به بحث و تبادل نظر نشستم؛ دغدغه کمرنگ شدن این پیشه سنتی در بین این استادکاران عدم حمایت دولت است. فعالین این حوزه کمک‌های دولت را گره گشای بسیاری از مشکلات خود می‌دانند.

قدیمی‌ترین شغل صنفی ندارد

هنر لحاف دوزی با توجه به اینکه یکی از قدیمی‌ترین شغل‌ها به حساب می‌آید، اما در میان اتحادیه اصناف و سامانه‌های سیستمی جایگاهی ندارد؛ هنرآموزان و فعالین این حوزه تعریفی برای شغلشان ندارند و از هیچ وام و یا تسهیلاتی برخوردار نیستند.

امیدوار رئیس اتحادیه اصناف گفت:برای لحاف دوزی بصورت مستقل صنفی تعریف نشده، اما مدیریت این حرفه زیر نظر اتحادیه خیاطان است.

حافظی رئیس صندوق کارآفرینی امید استان در خصوص برخورداری استادکاران سنتی از تسهیلات صندوق خرد زنان روستایی گفت :حوزه پرداخت تسهیلات صندوق کارآفرینی امید بسیار گسترده است،پرداخت تسهیلات برای مشاغل مختلف تعریف شده که مشاغل خانگی هم از آن جمله است.

حافظی گفت :سقف پرداخت تسهیلات باتوجه به تجهیزات مورد نیاز افراد است.

ثبت ملی لحاف دوزی

قهرمانیان معاون صنایع دستی استان درباره حمایت از صنعت لحافدوزی گفت: این هنر و دانش بومی هر منطقه است و جزء صنایع دستی محسوب نمی‌شود.

قهرمانیان گفت : تا کنون اقداماتی برای معرفی هنر لحافدوزی و جاروبافی مانه و سملقان برای دریافت کد‌های فعالیت صنایع دستی به وزارت خانه انجام شده است. در عین حال، لحافدوزی را به عنوان هنر و دانش بومی استان ثبت معنوی کرده ایم.

او گفت :فنون لحاف‌دوزی با شماره ۱۴۳۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

حسین پناه کارشناس مردم شناسی هم گفت: برای احیای این هنر مستندنگاری شده، ولی تا کنون وزارتخانه آن را به عنوان صنایع دستی نپذیرفته و فعلا باید از طریق فنی و حرفه‌ای برای احیا و آموزش آن اقدام شود.

به گفته امیدوار رئیس اتاق اصناف خراسان شمالی، از آنجایی که لحاف دوزی صنف ندارد، صنف مرتبط با آن  یعنی خیاطان ارجاع داده شده است که حمایت چندانی هم نمی‌شود.

 تغییر سبک زندگی تا بی مهری به کالای خواب سنتی

این روز‌ها با مدرن شدن زندگی و تغییر ذائقه و فکر مردم بویژه نسل جوان استفاده از پتو بجای لحاف سنتی طرفداران بیشتری دارد.

تصور عموم مردم این است که قیمت لحاف بیشتر از پتو است، اما برخلاف تصور‌ها با چرخی در بازار کالای خواب متوجه می شویم که قیمت یک لحاف با پتو برابری می‌کند.

 محبی از فروشندگان کالای خواب و پتو قیمت پتوی یک نفره را بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار دانست و گفت:پتو‌های دو نفره هم قیمتی بین ۳۳۰ تا ۴۰۰ هزار دارد.

 لطیفی سخنگوی گمرک استان گفت:در ۱۰ ماهه سال ۹۹، هزار و ۷۶۸ کیلو انواع پتو و روانداز به ارزش ۷ هزار و ۵۹۸ دلار از کشور چین وارد کشور شد.

گردش مالی قابل توجه و اشتغال فراوانی که لحاف دوزی بوجود می‌آورد، توجه بیشتر مسئولین و بخش خصوصی را به این پیشه می‌طلبد.

موضوع خواب و ارتباط مستقیم آن با سلامتی بدن همچنین استفاده از کالای خواب سنتی مانند لحاف علاوه بر تامین کیفیت خواب، موضوع قابل توجهی در بحث اشتغالزایی است.

جمعیت ۸۰ میلیونی کشور و نیاز مبرم مردم به خواب و کالای خواب سالم، بی شک می‌تواند شغل لحاف دوزی را دوباره احیا کند و این پیشه در دسته مشاغل پایدار قرار گیرد.

خراسان شمالی سرزمین اقوام ایرانی است که هر کدام هنر و فرهنگ مخصوص به خود را دارد؛ این موضوع می‌تواند فرصتی برای تولید کالای خواب بازار پسند در استان بوجود می آورد.

نویسنده گزارش اکرم دانش طلب

انتهای پیام/د