جهاد دانشگاهی به‌مثابه گلخانه‌ای برای تولید و پروراندن فعالیت‌های فرهنگی

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی گفت: جهاد دانشگاهی در بسیاری از عرصه‌های فرهنگی ابتکار عمل را در اختیار داشته و دارد؛ اما اگر نهاد دیگری علاقه‌مند به انجام آن فعالیت فرهنگی بوده و از ظرفیت لازم هم برخوردار باشد، جهاد دانشگاهی فعالیت در آن حوزه فرهنگی خاص را واگذار می‌کند؛ درست مانند یک گلخانه، یک فعالیت فرهنگی را تولید کرده و پرورش می‌دهد و سپس به سایر نهادهای فرهنگی واگذار می‌کند و خود، به سمت فعالیت‌های نوآورانه فرهنگی دیگر حرکت می‌کند.

به گزارش ایسنا، فعالیت فرهنگی در جهاد دانشگاهی از نخستین روزهای شکل‌گیری این نهاد آغاز شده و درمدت بیش از ۴ دهه فعالیت این نهاد، کارنامه درخشانی از طرح‌ها و برنامه‌های بدیع و موثر به ثبت رسیده است. جهاد دانشگاهی بر مبنای اهداف خود و با عنایت به مفاد اساسنامه، کوشش نظام‌مند فرهنگی در دانشگاه‌ها را به عنوان گسترده‌ترین حوزه فعالیت‌های خود برگزید و مخاطب اصلی خود را در محیط‌های دانشجویی، مطابق سرفصل‌گزینی، هدف‌گزاری و برنامه‌ریزی دامنه‌دار جستجو کرده‌ است.

اصل بنیادین این حوزه در همه ابعاد یاد شده، تکیه و توجه جدی به مبانی علمی و مطالعات نظری در تدوین برنامه‌ها و طرح‌های خودجوش دانشجویی و جذب مشارکت آنان در فعالیت‌های فرهنگی بوده است.

این نهاد علاوه بر رویکرد تخصصی در فعالیت‌ها از طریق ایجاد مراکز ویژه و حفظ روند رو به رشد فعالیت‌های جاری، افتخار طراحی و ابداع ده‌ها جشنواره و برنامه سراسری و بین‌المللی را کسب کرده است. تبلیغ و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی، برنامه‌ریزی فرهنگی و تربیتی، ایجاد آمادگی فکری و افزایش دانش و بینش دینی و سیاسی در قشر جوان، بخصوص دانش‌آموزان و دانشجویان به منظور مقابله با غرب‌زدگی و انحرافات فرهنگی در چارچوب سیاست‌های فرهنگی کشور، رویکرد اساسی و تعیین ‌شده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی برای جهاد دانشگاهی است.

آذرماه ۱۴۰۱ با حکم دکتر حسن مسلمی نائینی، رییس جهاد دانشگاهی، دکتر علیرضا کلانتر مهرجردی به عنوان سرپرست معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی منصوب شد.

دکتر کلانتر مهرجردی، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی و دانش‌آموخته دکترای جامعه‌شناسی سیاسی از دانشگاه علامه طباطبایی است. وی از مدیران جوان و باتجربه جهاد دانشگاهی است که سوابق مدیریت فرهنگی از جمله معاونت فرهنگی جهاد علوم پزشکی شهید بهشتی، مشاور سازمان جهاد دانشگاهی تهران، مدیرکل دفتر مطالعات فرهنگی جهاد دانشگاهی را در کارنامه دارد. از دیگر سوابق وی می‌توان به تجربه روزنامه‌نگاری در روزنامه فردا و همکاری با اداره اخبار و رسانه‌های گروهی مجلس شورای اسلامی، عضویت در اندیشکده سیاست مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، همچنین عضویت در مجمع اساتید مسلمان اشاره کرد.

دکتر علیرضا کلانتر مهرجردی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی همزمان با آغاز سال جدید و در بخش نخست گفت‌‎وگو با ایسنا، سیر تحول در مأموریت‌های جهاد دانشگاهی، مأموریت‌های محول‌شده در حوزه‌های مختلف و تنوع در فعالیت‌های فرهنگی این نهاد را تشریح کرد.

دکتر کلانتر مهرجردی ضمن اشاره به اهمیت مقوله فرهنگ در هر جامعه، گفت: در دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، و خلف صالح ایشان، مقام معظم رهبری، فرهنگ؛ مبدأ همه تحولات یک جامعه است. حوزه فرهنگی به عنوان مبدأ تغییر و تحول در جامعه شناخته می‌شود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین مسئله‌ای که در دستور کار قرار گرفت، بحث دانشگاه‌ها بود و این نگاه رهبر کبیر انقلاب در زمینه اولویت قرار دادن بحث فرهنگ، تحت عنوان انقلاب فرهنگی مصداق پیدا کرد. در راستای بازسازی فضای فرهنگی و اجتماعی مبتنی بر آرمان های انقلاب اسلامی،‌ و همچنین جلوگیری از رشد جریانات معاند و منحرف سیاسی و فرهنگی در دانشگاه ها، حضرت امام خمینی (ره) در اوائل انقلاب به این نتیجه رسیدند که راه  اصلاح فرهنگ، (اصلاح) دانشگاه‌ها است و برای اصلاح فرهنگ عمومی باید از مسیر دانشگاه‌ها وارد این حوزه شد. اگر انحرافی در امر فرهنگ پدیدار ‌شود، در زمان کوتاهی این انحراف فرهنگی، کل فضای جامعه را در برمی‌گیرد و با توجه به مقتضیات آن روز، فرمان انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها توسط ایشان صادر گردید.

کمک به تحقق اهداف انقلاب فرهنگی و مشارکت در مدیریت دانشگاه‌ها

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در بخش دیگری خاطرنشان کرد: آنچه از آن به عنوان جامعه‌پذیری فرهنگی یاد می‌شود،  مجموعه‌ای از کنش و واکنش‌هایی است که در نهادهای علمی و آموزشی صورت می‌گیرد تا بتواند افراد را در راستای اهداف یک جامعه تربیت کند؛ تربیت فردی دغدغه‌مند که به دردها و آرمان‌های جامعه خود بیندیشد. اساس شکل‌گیری ستاد انقلاب فرهنگی بر این مبنای مهم قرار داده شد.

وی افزود: بر همین اساس جهاد دانشگاهی، متاثر از این فضا و براساس یک مطالبه و نیاز شکل گرفت. این مطالبه از سوی حضرت امام خمینی (ره) مورد تایید قرار گرفت و دستور تشکیل جهاد دانشگاهی در ستاد انقلاب فرهنگی برای مدیریت فضای دانشگاه‌ها صادر شد. با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی،‌ جهاد دانشگاهی در مردادماه ۱۳۵۹ شکل گرفت. تحقق اهداف انقلاب فرهنگی و مشارکت در مدیریت دانشگاه‌ها به عنوان یکی از وظایف جهاد دانشگاهی تعیین شد؛ بنابراین تولد این نهاد مولود انقلاب اسلامی، با هدف تحقق اهداف انقلاب فرهنگی و مشارکت در مدیریت دانشگاه‌ها بود.

سیر حرکت و تحول مأموریت‌های محول‌شده به جهاد دانشگاهی

دکتر کلانتر مهرجردی به تغییرات صورت‌گرفته در مأموریت‌های جهاد دانشگاهی طی دوره‌های مختلف فعالیت اشاره کرد و گفت: به پاس حرکت و مسیر رو به پیشرفت انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی نیز به عنوان نهادی نوپا، در مسیر حرکت و فعالیتش، دچار تحول مأموریتی شد. از مردادماه ۱۳۵۹ به بعد، دو بار شاهد تغییراتی در مأموریت‌های محول‌شده به جهاد دانشگاهی بودیم. یک بار در سال ۱۳۶۵، شورای عالی انقلاب فرهنگی، فعالیت‌های فرهنگی و پژوهشی را به منظور (کمک به) اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها به عنوان یک مأموریت برای جهاد دانشگاهی تعریف کرد و از این تاریخ به بعد، جهاد دانشگاهی دیگر به عنوان بازوی مدیریتی دانشگاه‌ها مورد خطاب قرار نگرفت.

وی افزود: چهار سال بعد، در سال ۱۳۶۹ بار دیگر مأموریت جهاد دانشگاهی مورد بازتعریف قرار گرفت که در این بازتعریف، با حفظ نقش جهاد دانشگاهی در (کمک به) اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها، جهاد دانشگاهی به عنوان پل رابط میان دانشگاه، صنعت و خدمات تعیین شد. با نگاه به سیر تحول مأموریت‌های محول‌شده به جهاد دانشگاهی مشاهده می‌کنید که این نهاد متناسب با نیازهای جامعه، مأموریت‌های جدید پیدا کرد. در ابتدای تأسیس این نهاد، آنچه نیاز بود، ایجاد موج فرهنگی و مشارکت در مدیریت فضای دانشگاه‌ها بود. زمانی که مدیریت دانشگاه‌ها به ثبات لازم رسید و توانستند مدیریت خود را برعهده بگیرند، جهاد دانشگاهی عهده‌دار فعالیت‌های فرهنگی و پژوهشی به منظور اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها شد.

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی تصریح کرد: اما در گام سوم، با حفظ نقش (کمک به) اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها، جهاد دانشگاهی به عنوان پل رابط میان دانشگاه، صنعت و خدمات تعریف شد و این بازتعریف سومی است که در اساسنامه جهاد دانشگاهی تعریف شده و تا به امروز هم ادامه داشته است. این تغییر مأموریت‌ها، نشان‌دهنده این نکته است که سیر تطور (تغییر و تحول) جهاد دانشگاهی، متناسب با نیازهای فضای انقلاب اسلامی بوده است. همواره در طول این سه دوره تحولی که در جهاد دانشگاهی صورت گرفته است، بحث فرهنگی به عنوان موضوع ثابت مدنظر بوده است.

نگاه مثبت مقام معظم رهبری به فعالیت‌های جهاد دانشگاهی

وی خاطر نشان کرد: غیر از بحث اساسنامه‌ای،‌ همواره در دیدارهایی که جهادگران جهاد دانشگاهی با مقام معظم رهبری داشته است، ایشان بر حضور جهاد دانشگاهی در عرصه فرهنگ به عنوان یک امر مهم، واجب و کلیدی تاکید داشتند: «جهاد دانشگاهی مولود مبارک انقلاب اسلامی است»؛ «جهاد دانشگاهی جزو معدود رویش‌های اصلی خود انقلاب است»؛ «جهاد دانشگاهی فقط یک نهاد نیست؛ بلکه یک فرهنگ است، یک سمت‌گیری و حرکت است»؛ «بنده به جهاد دانشگاهی اعتقاد راسخ دارم»؛ «جهاد دانشگاهی از جاهایی است که ما به آن امیدواریم برای آینده علمی کشور»؛ «بنده همیشه در اعماق دل و جان خودم، محبت این مجموعه (نهاد جهاد دانشگاهی) و قدردانی نسبت به آن را با خود همراه داشته‌ام». این بیانات طبیعتا مبتنی بر یک تاریخچه و سیر تطور در منظومه فکری مقام معظم رهبری شکل گرفته است؛ بخصوص وقتی که مصداقی مانند مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی در ذهن ایشان شکل می‌گیرد. بنابراین یکی از نهادهای درون‌ساخت یا خودساخت انقلاب اسلامی، نهاد جهاد دانشگاهی است که به فرمان حضرت امام خمینی (ره) تأسیس شد.

ابتکارهای جهاد دانشگاهی برای تأمین بخشی از نیازهای مالی این نهاد

دکتر کلانتر مهرجردی، پژوهش و فعالیت‌های فرهنگی را دو محور مهم مأموریت‌های جهاد دانشگاهی عنوان کرد و افزود: در طول این سال‌ها، فعالیت‌های دیگری به مجموعه فعالیت‌های جهاد دانشگاهی اضافه شد که از جمله آنها می‌توان به فعالیت‌های آموزشی اشاره کرد. از آنجا که جهاد دانشگاهی یک نهاد مستقل عمومی  است و نباید از لحاظ مالی چندان به دولت وابسته باشد، همواره تلاش کرده است از طریق ابتکاراتی که در درون خود این نهاد صورت می‌گیرد، بخشی از نیازهای مالی خود را تأمین کند و یکی از این ابتکارات، ورود به حوزه آموزش (مراکز آموزشی عمومی و تخصصی، موسسه‌های آموزش عالی و دانشگاه‌های وابسته به این نهاد) است. در حوزه اشتغال و کارآفرینی نیز این نهاد متناسب با نیازهای جامعه فعالیت می‌کند و در ذیل بحث‌های پژوهش به عنوان یک مأموریت بسیار مهم، فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی را با جدیت پیگیری می‌کند. به عنوان مثال، در حوزه فرهنگی به سمت فعالیت‌های تخصصی فرهنگی حرکت کرده‌ایم. در چله اول انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی نهادی بوده که فعالیت فرهنگی را در دستور کار خود داشته است؛ اما این بدان معنا نیست که در این حوزه، میدان به طور کامل در اختیار جهاد دانشگاهی بوده است و نهادهای فرهنگی دیگری نیز در این عرصه فعالیت داشته‌اند.

جهاد دانشگاهی به‌مثابه گلخانه‌ای برای تولید و پروراندن فعالیت‌های فرهنگی

وی تأکید کرد: جهاد دانشگاهی به دلیل ویژگی ذاتی‌اش که جمع دو واژه "جهاد" و "دانشگاه" است، از یک سمت می‌خواهد فعالیت‌های جهادگرانه داشته باشد و از سوی دیگر، متناسب با فعالیت دانشگاه عمل کند. جهاد دانشگاهی در بسیاری از عرصه‌های فرهنگی ابتکار عمل را در اختیار داشته و دارد؛ اما به‌تدریج و با شکل‌گیری و رشد سایر نهادهای فعال در حوزه فرهنگی در فضای دانشگاه‌ها و فضای عمومی جامعه، اگر ببینیم که نهادی، علاقه‌مند انجام آن فعالیت فرهنگی است و از ظرفیت لازم هم برخوردار است، جهاد دانشگاهی فعالیت در آن حوزه فرهنگی خاص را واگذار می‌کند؛ درست مانند یک گلخانه، یک فعالیت فرهنگی را تولید کرده و پرورش می‌دهد و سپس به سایر نهادهای فرهنگی واگذار می‌کند و خود، به سمت فعالیت‌های نوآورانه فرهنگی دیگر حرکت می‌کند.

حرکت به سمت فعالیت‌های نوآورانه و جدید، به‌ جای داشتن حس مالکیت

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی تصریح کرد: جهاد دانشگاهی با ظهور و شکل‌گیری سایر نهادهای فرهنگی در کشور، سعی کرده است تا با واگذاری فعالیت‌های شکل‌گرفته در این نهاد، وارد فعالیت‌های نوآورانه و جدیدتر شود. این اقدام با دو هدف صورت می‌گیرد؛ نخست از موازی‌کاری در انجام فعالیت‌های فرهنگی پیشگیری کند و دوم، اگر نهاد نوپایی وجود دارد که می‌تواند عهده‌دار این فعالیت‌های فرهنگی متداول‌شده شود، جهاد دانشگاهی این حوزه فعالیتی را واگذار می‌کند. جهاد دانشگاهی هیچ وقت به دنبال مالکیت چیزی نبوده است. یکی از ویژگی‌ها و تمایزهای اصلی حوزه فرهنگی جهاد دانشگاهی این است که در تعریف و اجرای رویدادها و برنامه‌های نوآورانه فرهنگی، هیچ‌گاه به دنبال ایجاد مالکیت نبوده‌ است؛ یعنی قادر به ایجاد یک رویداد نوآورانه هست، اما مالکیتی نسبت به آن ندارد و همواره به‌دنبال تحول‌آفرینی و حرکت به سمت فعالیت‌های نوآورانه و جدید بوده است.

تعریف فعالیت‌های فرهنگی، متناسب با نیاز روز جامعه

دکتر کلانتر مهرجردی در ادامه خاطر نشان کرد: تمایز جهاد دانشگاهی در این است که از یک سو می‌خواهد کار جهادی انجام دهد و از سوی دیگر، کارش همراه با اصول و روش‌های علمی باشد. اگر مجموعه فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در چله اول انقلاب اسلامی را بررسی کنید، مشاهده می‌کنید که همواره تلاش شده است تا مجموعه برنامه‌های فرهنگی جهاد دانشگاهی، مسئله‌محور باشد. هر فعالیت فرهنگی که در دستور کار این نهاد قرار گرفته است، متناسب با مسئله و نیاز جامعه بوده است و این نیاز را هم می‌توانید تعبیر کنید. جامعه مخاطبان این نیازها هم می‌تواند طیف گسترده‌ای شامل جامعه دانشگاهی تا عموم مردم باشد.

وی تصریح کرد: جهاد دانشگاهی تمایزهایی دارد که متناسب با شئونات این نهاد است. اگر فعالیت فرهنگی در دستور کار این نهاد قرار گرفته است، در درجه اول متناسب با نیاز بوده است و در درجه دوم، اگر احساس کند فعالیتی که آن را شکل‌داده و به ثمر رسانده است، نهاد دیگری از توانایی لازم برای انجام آن برخوردار است، کار را واگذار می‌کند. بسیاری از فعالیت‌ها در طول سال‌های گذشته از سوی جهاد دانشگاهی به نهادهای دیگر واگذار شده است و این نهاد، وارد عرصه فعالیت‌های نوآورانه و جدیدتر شده است.

تأسیس ایسنا، متناسب با نیاز جامعه برای تربیت نیرویِ جوانِ متخصص در حوزه خبر

معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی افزود: در چله اول انقلاب اسلامی، جهاد دانشگاهی به موازات فعالیت‌ها و رویدادهای فرهنگی که انجام داده است، به سمت تأسیس نهادهای تخصصی حرکت کرده است. سال ۱۳۷۸ اقدام به تأسیس "خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)" کرد؛ اقدامی که در آن بُرهه زمانی و در نبود تنوع خبرگزاری‌ها، اقدام قابل‌توجهی بود و متناسب با نیازهای جامعه در حوزه خبری و تربیت نیروی جوان متخصص، ‌این خبرگزاری را تأسیس کرد. امروز این خبرگزاری با وجود شکل‌گیری و فعالیت خبرگزاری‌های مختلف همچنان با قدرت به فعالیت خود ادامه می‌دهد و تلاش کرده است با در پیش گرفتن رویکردهای جدیدتر، حضور پررنگی در عرصه خبری کشور داشته باشد.

ایجاد نهادهای تخصصی، با هدف تقویت و تخصصی‌کردن فعالیت‌ها

وی خاطر نشان کرد: همزمان با شکل‌گیری "سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان کشور" و بخش معارف و قرآن در "خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)"، جهاد دانشگاهی به این نتیجه رسید که به سمت تخصصی‌کردن خبرهای این حوزه برود و "خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)" را تأسیس کرد که امروز (با انتشار خبر به ۲۱ زبان زنده دنیا) در این عرصه به صورت تخصصی فعالیت می‌کند. سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی؛ مرکز گردشگری علمی- فرهنگی دانشجویان ایران؛ مرکز فرهنگی دانشجویی امام، ولایت فقیه و انقلاب اسلامی، از دیگر اقداماتی هستند که جهاد دانشگاهی متناسب با تغییر و تحولاتی که در جامعه و نیازهای مخاطبان شکل گرفت، انجام داد و با تاسیس نهادهای تخصصی، به سمت تقویت و تخصصی‌کردن فعالیت‌هایش گام برداشت.

ادامه دارد ...