سفر آتی مدیرکل آژانس به ایران؛ آیا پس از یک سال دو طرف به هم نزدیک‌تر شده‌اند؟

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌گوید پس از یک سال قرار است دوباره به تهران سفر کند.

آخرین بار حدود یک سال قبل گروسی به ایران رفته بود تا در دیدارهایش با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی به تفاهمی بر سر گسترش همکاری‌ها میان دو طرف دست یابد. در پایان آن سفر دو روزه بیانیۀ مشترکی از سوی ایران و آژانس منتشر شد که در آن جزئيات توافق را به این شرح توضیح می‌داد:

• افزایش تعاملات بین آژانس و ایران بر اساس موافقت‌نامه پادمان؛
• ایران پذیرفت که دربارۀ پیدا شدن ذرات اورانیوم در سه مرکز اعلام‌نشده اطلاعات بیشتری به آژانس ارائه دهد؛
• تهران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد که فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی را بر برنامۀ هسته‌ای ایران افزایش دهد.

پس از بازگشت گروسی به وین، مدیرکل آژانس جزئیات بیشتری را در مورد تفاهم با تهران بیان کرد و گفت که ایران با نصب مجدد دوربین‌های نظارتی در چندین مکان هسته‌ای و افزایش بازرسی‌ها موافقت کرده است.

آقای گروسی همچنین اضافه کرده بود که مقامات تهران پذیرفته‌اند در مورد آثار اورانیوم یافت‌شده توضیحات بیشتری به آژانس ارائه دهد.

با این حال، تنها ساعاتی پس از اظهارات گروسی، مقام‌های ایران با رد این موضوعات مدعی شدند که هیچ توافقی برای نصب مجدد دوربین‌ها در سایت‌های هسته‌ای ایران صورت نگرفته است.

بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، همچنین مدعی شده بود که قرار نیست هیچ دسترسی بدون محدودیتی دربارۀ سه مکانی که آژانس در آن‌جا رد اورانیوم پیدا کرده، به بازرسان این نهاد ارائه شود.

با وجود این تفاوت برداشت‌ها و تفسیرها در توافق، گروسی چند روز بعد و در نشست فصلی شورای حکام ابراز امیدواری کرد که این تفاهم زمینه را برای کاهش اختلافات و همچنین یافتن پاسخ پرسش‌های مدنظر آژانس فراهم سازد.

اما پس از گذشت یک سال، کدام یک از مؤلفه‌های توافق‌شده میان ایران و آژانس محقق شده است؟

Embed share

گفتگو با علی واعظ، مدیر پروژه ایران در «گروه بین‌المللی بحران»

از رادیو فردا Embed share The code has been copied to your clipboard. The URL has been copied to your clipboard

• ارسال به فیس‌بوک  
• ارسال به توئیتر  

No media source currently available

0:00 0:04:53 0:00 لینک مستقیم

• 128 kbps | MP3
• 64 kbps | MP3

توضیحات ایران دربارۀ سه مکان مدنظر آژانس

پس از گذشت حدود یک سال، رافائل گروسی همچنان در اظهارنظرهای خود از مقام‌های ایرانی می‌خواهد که در مورد پیدا شدن اثرات اورانیوم در چندین مرکز اعلام‌نشده توضیحات قانع‌کننده‌ای ارائه کنند.

در مقابل، مقام‌های جمهوری اسلامی هم تأکید دارند که هر آن‌چه در این خصوص نیاز بوده، مطرح کرده و از نظر آن‌ها نکتۀ جدیدی وجود ندارد که قابل بررسی باشد.

در مرداد امسال، محمد اسلامی، رئيس سازمان انرژی هسته‌ای ایران، اعلام کرد که جزئيات جدیدی در این رابطه در اختیار آژانس قرار داده و بدون اینکه اشاره‌ای به نام «تورقوز آباد» و «ورامین» کرده باشد، تاکید کرد که توضیحات تازه‌ای در خصوص دو مکان مد نظر آژانس ارائه شده است.

با این حال رافائل گروسی در نشست شورای حکام در شهریور ماه تأکید کرد که ایران توضیحات قانع‌کننده‌ای در این خصوص ارائه نداده و همچنان پرسش‌ها و تردیدهای آژانس در این رابطه بر سر جای خود باقی است.

بیشتر در این باره:

رئیس سازمان انرژی اتمی: سفر گروسی در اسفند «بعید است، تراکم برنامه داریم»

نصب دوربین‌های جدید نظارتی

حدود یک ماه و نیم پس از سفر گروسی به تهران، بخشی از دوربین‌های مدنظر آژانس در برخی از تأسیسات هسته‌ای ایران نصب شد. گروسی هم در کنفرانسی در وین توضیحات مفصلی در مورد توانایی‌ها و کاربردهای این دوربین‌ها ارائه داد و از پذیرش ایران برای آغاز به کار این دوربین‌های نظارتی ابراز خرسندی کرد.

البته بنا به توافقی که پیشتر میان علی‌اکبر صالحی، رئيس وقت سازمان انرژی هسته‌ای ایران، و آژانس بین‌المللی شده بود، تهران فایل‌های مربوط به این دوربین‌ها را فعلاً در اختیار آژانس قرار نمی‌دهد و آن‌ها را آرشیو می‌کند تا در صورتی که توافقی میان طرفین صورت گیرد، این فایل‌های ویدئویی تحویل مقام‌های این نهاد بین‌المللی شود.

به نظر می‌رسد این بند از تفاهم‌های میان ایران و آژانس تا اندازه‌ای محقق شده و هرچند فعلاً آژانس دسترسی به محتوای این دوربین‌ها ندارد، اما دست‌کم می‌تواند اطمینان داشته باشد که دوربین‌ها آن‌چه را در این تأسیسات هسته‌ای می‌گذرند، ثبت و ضبط می‌کنند.

دسترسی بیشتر به بازرسان آژانس

ازجمله دیگر موارد توافق اسفند ۱۴۰۱، در اختیار قرار دادن دسترسی‌های بیشتر و داوطلبانۀ ایران به بازرسان آژانس برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای بود. اما پررنگ‌ترین اتفاق در حوزۀ بازرسان آژانس در طول یک‌ سال اخیر مربوط به لغو مجوز برخی از این بازرسان از سوی تهران بوده است.

در نشست شهریور شوری حکام، تروئيکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) در بیانیه‌ای ضمن انتقاد از سطح همکاری پایین ایران با آژانس نسبت به سرعت بالای غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران ابراز نگرانی کردند. تنها چند روز پس از انتشار این بیانیه، ایران اعلام کرد که مجوز چندین بازرس آژانس را که تبعۀ این سه کشور اروپایی بودند، لغو کرده است.

گروسی هم در واکنش به این تصمیم، با تأیید این خبر، تأکید کرد که لغو مجوز فعالیت «بازرسان مجرب آژانس» به توانایی این نهاد بین‌المللی برای نظارت و کسب اطمینان در خصوص فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ضربه می‌زند.

آیا شرایط بهتر شده است؟

رافائل گروسی در نشست شهریور شورای حکام صراحتاً اعلام کرد که از زمان توافق اسفندماه هیچ پیشرفتی در موضوعات هسته‌ای مورد اختلاف میان ایران و آژانس حاصل نشده است.

بیشتر در این باره:

رافائل گروسی: ایران به غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا ادامه می‌دهد

همچنین در این مدت غنی‌سازی اورانیوم ایران در غنای ۶۰ درصد افزایش یافته و براساس آخرین گزارش آژانس، مقدار آن به حدود ۷ کیلوگرم در ماه رسیده است. این در حالی‌ است که براساس توافق برجام، ایران اجازه دارد اورانیوم را صرفاً تا ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند.

ایران اما پس از خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ به‌تدریج اجرای تعهدات خود در توافق هسته‌ای را به حالت تعلیق درآورد و حالا سطح غنی‌سازی اورنیوم خود را تا ۶۰ درصد افزایش داده است.

در این مدت چندین بار سرعت غنی‌سازی ایران کاهش یافته، اما در ادامۀ این روند به حالت پیشین بازگشته و مجدداً افزایش یافته است.

رافائل گروسی در گفتگو با خبرگزاری رویترز در این باره می‌گوید: «این کاهش و افزایش سرعت غنی‌سازی مانند چرخه‌ای است که از نگاه من تغییری در معادله ایجاد نمی‌کند. چرا که ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شدۀ ایران به‌طور مداوم افزایش می‌یابد.»

به نظر نمی‌رسد پیشرفت‌های قابل‌توجهی درخصوص وضعیت برنامۀ هسته‌ای ایران نسبت به سال گذشته حاصل شده باشد. ضمن این‌که رخ دادن تحولاتی چون استمرار حملۀ نظامی روسیه به اوکراین، وقوع جنگ در غزه و همچنین تبعات دنباله‌دار آن در سراسر منطقه که باعث شدت‌ گرفتن تنش‌ها در لبنان، سوریه و عراق و حتی یمن شده است، توجهات جهانی را از برنامۀ هسته‌ای ایران به‌شکل معناداری کم کرده است.

در چنین شرایطی، احتمالاً مسیر پیش‌ روی رافائل گروسی در تهران هم هموار نخواهد بود و ناظران سیاسی با دیدۀ تردید به این سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران می‌نگرند؛ رویکردی که احتمالاً در ذهن خود گروسی هم نقش بسته که با صراحت در گفتگو با رویترز از دور شدن هر چه بیشتر ایران و آژانس می‌گوید.

گروسی در این گفتگو، با ادبیاتی که کمتر از همیشه رنگ و بوی امیدواری دارد، می‌افزاید: «لفاظی‌های نگران‌کننده‌ای از تهران شنیده می‌شود که از در اختیار داشتن تمام عناصر لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای می‌گویند. همچنین شرایط جنگ در خاورمیانه به نگرانی‌ها بیش از قبل دامن زده است. ایران می‌گوید که از غرب مشوق‌های مدنظرش را دریافت نمی‌کند، اما به باور من آن‌ها باید با ما همکاری کنند و هرگز نباید این همکاری به انگیزه‌های اقتصادی مشروط باشد. به نظر می‌رسد که ما در حال دور شدن از یکدیگر هستیم.»