شال اندازی شب چله در طالقان/یلدا بدون برف شیره

به گزارش خبرنگارمهر، به رسم آیین به یاد مانده از گذشتگان هرسال شب سی ام  آذر ماه را که بلندترین شب سال نام می نهند تا صبح به انتظار پرتو خورشید می نشینیم ، انتظاری شیرین که با آداب و رسوم مختلفی در شهرها و استانها همراه است.

اما  امسال شب یلدا به خاص ترین شب سال مبدل شده است؛ سی ام آذر ماه مصادف با ۲۱ دسامبر که از آن در رسانه ها  به عنوان پایان عمر زمین، آغاز زمستان خورشیدی، تاریکی و... یاد می شود  بر هیجان این شب افزوده است؛ دراین نوشتار سعی برآن داریم تا ضمن مرور خاطرات گذشته از شب یلدا به تاریخچه این آیین کهن و رسم و رسوم های این شب بپردازیم و نهیبی به پیش گویی های تکذیب شده نوستراداموس از سوی ناسا مبنی بر پایان عمر خورشید بزنیم.

سی ام آذر ماه برای همه ما شبی به یاد ماندنی است و خاطرات بیشماری را از برایمان تداعی می کند.

دراین شب پاییز کوله بارش را دربقچه ای از برگ های طلایی می بندد و جای خود را به زمین سپید پوش از برف و سرما می دهد. رد پای پاییز را در این شب باید در مسیر برف ها جستجو کرد و به خورشید رسید....

وقتی پاییز هزار رنگ رخت برمی بندد و زمستان سفید از راه می رسد؛ میان این تاریکی تا تولد خورشید را یلدا می نامیم؛ یلدا شبی بلند است به قدمت هزاران شب، نقطه پایان پاییز،آخرین شب فصل و دیرپاترین شب سال، شب دوستی ها، شبی که به بهانه رسیدن به نور دور هم جمع می شویم....

یلدا تولد است، تولد روشنی و نوید شب های طولانی زمستانی تا دل هایمان را در سردترین شب های سال با گرمای محبت یکدیگر گرم کنیم.

امشب شب یلدا است، با سرد شدن هوا چلچراغ ها هم  روشن می شود، خانه جا آب و جارو شده، بساط کرسی مهیا است، مادر بزرگ سراغ صندوقچه نقره ای رنگش می رود، درب صندوق را باز می کند، پارچه های رنگارنگ را کنار می زند و از درون آن ترمه طلایی رنگ اش را انتخاب کرده و روی کرسی پهنش می کند، از کنار طاقچه دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی  را برای پدر بزرگ می آورد، مجمعه بزرگ و مسی با آن کنگره های دالبرش را هم آماده کرده، انار های دستچین شده در ظرف لعابی رنگی با نظم و ترتیب چیده شده اند؛ هندوانه را تازه از آب بیرون آورده و با چاقوی تیزی برش خورده ؛ سرخی آن نماد سرخی خورشید در شب تیره زمستان است.

آنسوی حیاط قرص ماه در آب حوض پیدا است، آغاز سوز، ماه را در حوض حیاط خانه به حرکت  در می آورد، کم کم ابرها پرده ای گلگون بر چهره آسمان می کشند؛ دانه های سپید برف به یمن آغاز زمستان زمینی ها را به ضیافتی زمستانی می خواند....دانه های سفید برف از پشت شیشه به آرامی روی زمین می نشیند، مدتی نمیگذرد که زمین سپید پوش می شود و این مژده ای است برای خوردن برف شیره در شب یلدا....

کم کم سماور ذغالی شروع به قل قل می کند و در سکوت شب نجواهایش حاکی از آن است که من آماده ام چای را دم کنید، همه چیز آماده و مهیا است، میهمانها از راه می رسند و گرد کرسی جمع می شوند.

آخرشب پدر بزرگ به نیت کامرانی همه تفالی به حافظ می زند و تا طلوع سپیده برایمان شاهنامه می خواند.... این یک داستان نبود، این تنها مروری بر خاطرات خاک خورده ای است که در زندگی مدرن امروزی و در عصر ارتباطات مان گم شده است؛ وقتی که مادر بزرگ هنوز  بود  و می توانست در روزهای سرد و برفی بساط کرسی و یک ضیافت صمیانه را فراهم کند؛ وقتی سر خوش از زندگی دل خوش بودیم که این روزها همیشه ماندنی است....

آن یلدا ها سالها است که از ما دور شده و در پستوی خاطرات سرد و نمورمان از دوران کودکی خاک می خورد، در صندوقچه های سربسته آهنین قلب هایمان قفل محکمی خورده و کلیدش را سالها است که گم کرده ایم انگار...

خاطراتی که سوغات اش تنها آیین های بجا مانده از گذشته ها است؛ یلداهایی که در سالهای اخیر تجربه می کنیم دیگر نه خبری ازنقالی و شاهنامه خوانی دارد و نه محبت و گرمای دوران کودکی را برایمان تداعی می کند؛ این شب فرصتی است تا گردهم جمع شویم به رسم سنت دیرینه در طولانی ترین و سردترین شب سال رشته انس و الفت را به این بهانه دوباره گره بزنیم.

حال این رو نهیبی می زنیم به آیین های شب یلدا ...

تورق  شب یلدا از دل تاریخ...

شب آغاز زمستان را به نام شب " چله" یا شب " یلدا" می نامند؛ شروع زمستان از شامگاه سی ام آذر ماه و بامداد یکم دی ماه آغاز می شود.

این شب ریشه در رویدادی کیهانی دارد و تاریخچه چندین هزار ساله را در ایران به ایزد مهر مربوط می دانند.

سالها پیش دراین شب آتش روشن می کردند و گرد آن جمع می شدند و از هر میوه تازه و خشکی که داشتند " آجیل هفت مغز" در سفره قرار می دادند؛ به این ترتیب با حضور کهنسالان و بزرگان خانواده  جشنی شبانه برپا می داشتند و  تا بامداد به تماشای طلوع خورشید بیدار می ماندند.

شب یلدا و خوردنی های زمستانی

در سراسر کشور یکی دو روز قبل از شب یلدا، بساط آجیل، هندوانه ، انارفروشی ها و... در شهر پررونق تراز دیگر شب های سال مهیا می شود و تدارک برای " شب چره" در طولانی ترین شب سال مهیا می شود.اما سبد خوراکی های این شب را چه چیزهایی تشکیل می دهد؟ شما هیچ جایی را سراغ ندارید که در آن خوردن هندوانه باب نباشد؛ البته از این موضوع بگذریم که در این شب قیمت اغلب کالاهای مصرفی بالاخص هنداونه  وخوراکی های این شب صعودی می شود اما به ترتیب به رسم سنت دیرینه خانواده ها سعی می کنند هندوانه را حتماً تهیه کنند.عده ای اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش است سرما و بیماری برآنها غلبه نخواهد کرد.

شب یلدا  بدون برف شیره!

آن قدیم ندیم ها که هنوز خبری از آلودگی هوا و...نبود یکی از خوردنی هایی که همه باید برایش یک سال صبر می کردند برف شیره بود.

اینگونه بود که اگر در شب یلدا سومین برف می بارید؛ برفی پاک  و قابل خوردن بود؛ چرا که معتقد بودند برف اول برف کلاغ است و تمام آلودگی ها ی هوا را با خود به زمین فرو می آورد و بسیار آلوده است.

"در دورانی که همه چیز رنگ سادگی داشت دانه هایی شامل گندم، نخود، تخم هندوانه و...را برشته به عنوان تنقلات شب یلدا مصرف می کردند"برف گنجشک بود که آن هم ته مانده آلودگی ها را با خود به همراه داشت و سومی برف آدم بود! تمیز و خوشبو، مانند گل یاس سپید....بارش شروع بارش برف سوم سینی یا ظرف نسبتاً گودی را در حیاط یا پشت بام زیر برف می گذاشتند تا پرشود، سپس برف را به داخل می اورند و در کاسه های کوچکتری تقسیم می کردند و رویش شیره انگور می ریختند و مانند بستنی نوش جان می کردند.

آجیل هم یکی از تنقلات شب یلدا است. در دورانی که همه چیز رنگ سادگی داشت دانه هایی شامل گندم، نخود، تخم هندوانه و...را برشته به عنوان تنقلات شب یلدا مصرف می کردند. امروز اما از بادام هندی تا زمینی، فندق، انجیر، توت خشک، انواع و اقسام میوه های خشک و... بخشی از میز رنگارنگ میهمانی های شب یلدا را تشکیل می دهد؛ در مجموع خوردنی های شب یلدا میوه و آجیل را شامل می شود و مرسوم است که خانواده ها در شب یلدا پس از صرف شام برای شب نشینی یلدا به دیدار بزرگان فامیل می روند.

شال اندازی  شب چله در طالقان

در جی سران طالقان دو آیین باستانی و سنتی بنام شال اندازی وجود دارد. دراین شب وقتی خورشید غروب می کند و چراغ ها روشن می شد این رسم آغاز می شد، به این ترتیب که خواستگار شالی پشمی برمی دارد و بالای بام خانه دختر مورد نظرش می رود و هدیه خود را که جوراب، چادر، گوشواره، النگو یا روسری است به گوشه شال می بندد و از سواخ خانه به پایین می فرستد.

اهل خانه شال را می بینند از خانه بیرون خارج می شوند و دختر تنها می ماند و در این حال دختر با پسر اندکی حرف می زند و هدیه را از شال باز می کند و به پدر و مادرش می دهد.

حال اگر مادر دختر موافق این وصلت باشد هدیه ای قابل قبول جایگزین آن می کند و تکان می دهد تا پسر آن را بالا بکشد ولی اگر مادر دختر موافق نباشد یک شی بی ارزش از جمله لنگه گیوه کهنه و پاره را جایگزین آن می کند که در این صورت پسر می فهمد که دیگر نباید اطراف این خانه آفتابی شود.

درجی سران طالقان شبیه قاشق زنی چهارشنبه سوری

در جی سران یکی از آیین های شب یلدا در روستاهای طالقان است، دراین شب جوانان با حضور در بیرون خانه این آیین را برگزار می کنند که البته مراسمی مشابه قاشق زنی در چهارشنبه سوری است.

اینگونه است که جوانان  یک نخ بلند را به لنگه جوراب نویی می بندند و از سوراخ پشت بام که اهالی روستا از این سوراخ به نام درجی یاد می کنند پایین می فرستند و افراد خانه از آنچه در سفره شب چله فراهم کرده اند درون جوراب می ریزند و با اشاره جوراب بالا کشیده می شود.

دختران دم بخت طالقان در شب چله به تعبیرخانه می روند

یکی از رسوم دامنه های جنوبی البرز در طالقان به فال حافظ گرفتن اختصاص دارد در شب سی ام آذر برای تفال به خانه ای بنام "تعبیر خانه" می روند ، تعبیرخانه یکی از خانه های قدیمی آبادی است، ۱۰ نفر از ریش سفیدهای آبادی دراین خانه گردهم می آیند و آفتابه ای مسی را در میان مجلس قرار می دهند، دختران دم بخت هم در پشت بام این خانه جمع می شوند و نیت می کنند و هر کدام از سوراخ گنبد خانه، نشانه ای از خود را به درون آن می اندازند.

۱۰ ریش سفید متاهل هر کدام به نوبت تفالی به دیوان حافظ می زنند و با خواندن اشعار دست در آفتابه برده و یک نشان بیرون می آورند؛ اگر فال خوب تعبیرشد خوشحال میشوند و اگر بد آمد باید تا سال دیگر صبر کنند؛ پس از پایان فال گیری از سوی خانواده دخترانی که فال شان خوب در آمده، یک سینی شیرینی و میوه به تعبیرخانه می آورند.

ضیافت شبانه یلدا و جشن اقوام در ایران کوچک

شاید استان البرز تنها استانی باشد که در شب یلدا شاهد رسم و رسوم های مختلفی است.ایران کوچک مان البرز به جهت حضور اقوام مختلف که هر کدام آداب و آیین خاص خود را دارند استانی است لبریز از فرهنگ هایی که ورود به هریک از آنها  خارج از این فرصت است و مردم شناسی خاص خود را می طلبد، بی شک امشب ضیافت شبانه یلدا در البرز آمیخته از فرهنگ های مختلف از آذری و مازنی گرفته تا کرد و لر و....؛استانی با شب یلدایی خاص را تجربه می کند.

به هر روی اهل جایی که باشیم؛ هر آداب و رسومی که داشته باشیم شب یلدا برای همگی ما شبی خاص و به یادماندنی است، به ویژه آنکه شب سی ام آذر ماه امسال با ۲۱ دسامبر و پیشگویی های پایان دنیا همراه شده و هیجان این شب را پیش از پیش ساخته است.

 حال باید دید آیا ۳۰ آذر امسال آخرین شب چله است یا ...پیشگویی های نوستراداموس به طرز دیگری تعبیر و تفسیر می شود؛ البته این  پیش بینی ها از سوی بسیاری از علمای دینی به لحاظ منابع قرانی و روایات و همچنین مراگز اختر شناسی معتبر جهان رد شده است اما سوالی که در پایان باقی می ماند آن است که به راستی چه رازی در این تصادم نهفته است؟ با تمام این تفاسیر بیایید امشب هرجایی که هستیم از کنار هم  بودن در طولانی ترین شب سال احساس شادی و شادمانی داشته باشیم؛ به امید طلوع یلدا.....

گزارش: سپیده غفاری

.