آیین شبیه خوانی در اردبیل برگزار شد/ تجلی ایثار و شهادت روز عاشورا

به گزارش خبرنگار مهر، در این آیین ماندگار و قدیمی گروههای نمایشی و مردمی در محلات و نقاط مختلف شهر اردبیل با شبیه‌ خوانی، تصویری زنده از وقایع حادثه کربلا و روز عاشورا را به صورت نمادین برای عزاداران حسینی ترسیم کردند.

براساس منابع تاریخی آیینهای سنتی شبیه خوانی روز عاشورا در اردبیل به دو صورت ثابت و سیار در میادین و یا مقابل مساجد محلات در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.

تعزیه یا شبیه‌خوانی در اصل نمایشی است برپایه قصه‌ها و روایات مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر اسلام و به خصوص وقایع ماه محرم سال ۶۱ هجری در کربلا برای امام حسین (ع) و خاندانش که از گذشته تاکنون سینه به سینه نقل شده و همچنان زنده و پویا اجرا می شود.

در این آیین ابتدا دسته‌های تعزیه خوان و شبیه خوان از برابر تماشاچیان می گذرند و با سینه زدن، زنجیر زدن و کوبیدن سنج و حمل نشانه‌ها و علمها و نیز نوحه سرایی، ماجرای کربلا را به مردم یادآوری می کنند.

سالها پیش در برگزاری تعزیه آوازها کمتر شده و نشانه‌ها بیشتر و واقعه‌خوانان ماجرای کربلا را نقل کرده و سنج و طبل و نوجه آنها را همراهی و تعدادی از نقالان نیز ملبس به لباسهای خاندان امام حسین (ع) و سپاه عمرسعد ملعون واقعه کربلا را شبیه ‌سازی می‌کردند.

شبیه خوانی تحول نهایی خود را طی می کند

اما در آخرین نیم قرن دوره صفویه، تعزیه تحول نهائی خود را طی کرده و به شکلی که امروزه برگزار می شود، درآمده و به دلیل حفظ حرمت، فقط مردان در این دسته‌ها حضور می‌یابند و نقش زنان را جوانان کم سال بازی می کنند.

در این آیین نمایشی، شبیه خوانان احوالات و وقایع مربوط به هر کدام ازشخصیتهای برجسته واقعه کربلا از جمله حضرت امام حسین (ع)، امام سجاد (ع)، حضرت زینب (س )، قاسم، ابوالفضل، رقیه، علی اصغر، علی اکبر و حر ابن یزید ریاحی و نیز شخصیت سپاهیان یزید از جمله شمر، ابن زیاد و عمر سعد دیالوک و متن نمایشی مخصوص این آیین را که از سالهای گذشته به یادگار مانده است، اجرا می کنند.

در شبیه خوانی روز عاشورا گروههای شبیه‌خوانی سیار سوار بر اسب با عبور از خیابانهای شهر صحنه‌های کربلا را روایت می‌کنند. در برخی از شهرها و روستاهای استان نیز میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ مهیا شده و یاران و اهل بیت امام حسین (ع) در یک گوشه و لشکریان عمرسعد ملعون در گوشه‌ای دیگر قرار می‌گیرند و با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه‌ها شبیه خوانی به انجام می‌رسد.

یکی از نویسندگان هنرهای نمایشی استان اردبیل در این خصوص نعتقد است شبیه‌ خوانی معمولا توسط عده‌ای از عزاداران معتقد و با استعداد انجام گرفته و بازیگران آن به دو دسته تقسیم می‌شوند.

محمد سیمزاری در گفتگو با مهر اظهار داشت: موافق خوانان، معمولا نقش امامان معصوم و اصحاب ابا عبدالله الحسین (ع) را اجرا می‌کنند که گویش آنها ادبی بوده و به صورت نظم سخن می‌گویند و مطالب خود را به صورت آهنگین روی دستگاه ماهور و گوشه‌های آن ادا می‌کنند.

تعزیه منطبق با واقعیتهای حادثه کربلا است

وی اضافه کرد: مخالف خوانها دسته دیگر بوده که نقش عمرسعد، شمر و لشکریان یزید را بازی می‌کنند و مطالب خود را معمولا بصورت نثر و با صدای بلند، خشن و خوفناک ادا می‌کنند.

به گفته این پژوهشگر هنرهای نمایشی و تعزیه خوانی موسیقی، بویژه ابزارهایی مانند طبل و شیپور نقش اساسی در ایجاد شور و هیجان در شبیه‌ خوانی دارد.

وی افزود: نسخه‌ هایی که مورد استفاده شبیه‌خوانها و تعزیه‌گردانها قرار می‌گیرد تماما نثرها و نظمهایی است که از گذشته دست به دست و سینه به سینه منتقل شده‌اند.

سیمزاری با بیان اینکه سرآیندگان اشعار تعزیه کاملا مشخص نیستند، ابراز داشت: اما نکته مهم این است که مطالب و تاریخ واقعه کربلا بطور دقیق در شبیه‌خوانیها مشاهده می‌شود و گروه اجرا معمولا حساسیت ویژه‌ای در مورد اینکه تعزیه اجرا شده حتما منطبق بر واقعیتهای حادثه کربلا باشد، به خرج می‌دهند.

بافت سنتی شبیه خوانی باید حفظ شود/ضرورت توجه متولیان فرهنگی و دینی

وی تصریح کرد: هرچند برخی محققان‌علاقه‌مند در سالهای اخیر اقدام به پژوهش در مورد تعزیه و جمع آوری اسناد در این زمینه کرده‌اند، اما این نگرانی وجود دارد که این هنر اصیل مردمی رفته رفته عظمت خود را از دست بدهد.

به گفته این پژوهشگر نمایشیهای دینی جمع آوری و حفظ متون مختلف شبیه‌خوانی، ارائه آموزشهای ابتدایی به شبیه‌خوانها و مهمتر از همه حفظ بافت سنتی شبیه‌ خوانی وظیفه‌ای است که ارگانهای هنری و فرهنگی کشور در حفظ و بسط این هنر مردمی بر عهده دارند.

محل اجرای تعزیه نیز محلی به شکل دایره بوده که در بعضی مناطق به وسیلة میله و طناب کشی و در بیشتر جاها نیز به وسیله عزاداران که به صورت دایراه گرد آمده اند، ایجاد می شود. در دو طرف میدان دو محل برای شبیه خوانان اصحاب امام و افراد یزید تدارک دیده می‌شود که شامل چادر صحرائی و تکایا است.

خیمه‌های کوچکی در اطراف چادر امام‌ خوانها ایجاد می‌شود که نشان از خیمة یاران امام حسین(ع) بوده و در وسط میدان یک راه برای ورود و خروج تعزیه‌ خوانان جهت تغییر گریم وجود دارد و چون مراسم معمولا در نزدیک مساجد اجرا می‌شود، برای تغییر گریم قسمتی از مسجد برای این کار اختصاص داده می‌شود.     محلة امام رضا، وحدت، خاتم‌النبیین و... از محلهایی که در آن مراسم شبیه‌خوانی از حال و هوای خاصی برخوردار است، البته روستاهای اردبیل که از جمله روستای "انار" و روستای "فخرآباد" نیز که مراسم شبیه‌خوانی در آنها به سبک قدیم اجرا می‌شود، پذیرای بیشترین عزاداران حسینی هستند.

"در دو طرف میدان دو محل برای شبیه خوانان اصحاب امام و افراد یزید تدارک دیده می‌شود که شامل چادر صحرائی و تکایا است"  عزادارانی که به این روستاها و سایر روستاهای استان اردبیل که آیین شبیه خوانی برگزار می شود، می روند معمولا با ناهار نذری پذیرایی می شوند.
آیین شبیه خوانی و تعزیه با ورود امام حسین (ع) به میدان و شهادت وی و افتادنش از روی اسب و نیز آتش زدن خیمه های یاران حسین که حزن و اندوه را در عزاداران تشدید می کند، به پایان می رسد.   گفتنی این آیین امسال نیز باشکوه تر و گسترده تراز سالهای قبل ساعاتی پیش در بسیاری از مناطق، محلات، مساجد و روستاهای استان اردبیل با حضور جمع کثیری از عزاداران و علاقمندان به خاندان سید الشهدا (ع) برگزار شد.