تمدن ایرانی؛ ۵ هزار سال قبل از میلاد

تمدن ایرانی؛ ۵ هزار سال قبل از میلاد اطلاعات ما درباره تمدن ایلام، چندان درخور توجه نیست و بیشتر به مطالبی باز می‌گردد که دشمنان ایلامی‌ها، در کتیبه‌ها و لوحه‌های گلی بایگانی‌هایشان، نوشته‌اند. طبق باور برخی محققان، مرزهای ایلام محدوده‌ای در جنوب غربی ایران امروزی را در بر می‌گرفت.

هنگامی که در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد، ارتش متحد ایلام، شهرهای کهن سال سومر باستان را، در جنوب عراق امروزی، یکی پس از دیگری فتح می‌کرد و مردمانشان را از دم تیغ بی‌دریغ می‌گذراند، حتی به ذهن شاه پرنخوت ایلام هم نمی‌رسید که ۱۶۴۰ سال بعد، سرزمینش مورد تهاجم قدرتمندترین قوم حاکم در تاریخ خاورمیانه باستان، یعنی آشوری‌ها، قرار بگیرد. آشوربانیپال، شاه قدرتمند آشور، لشکر جرّار خود را به سرزمین ایلام آورد و خاک این منطقه را به توبره کشید. او دستور داد تا در کتیبه‌ای به مناسبت این پیروزی، از قول او بنویسند: «تمام شهر شوشان، شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با خاک یکسان و در مدت یک ماه و یک روز، کشور ایلام را با همه پهنای آن، جارو کردم.

"طبق باور برخی محققان، مرزهای ایلام محدوده‌ای در جنوب غربی ایران امروزی را در بر می‌گرفت"من این کشور را از چارپایان و گوسفندان و نیز از نغمه های موسیقی، بی بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را به تصرف خود درآورند.» هجوم وحشیانه آشوری‌ها به حیات چهار هزارساله یکی از بزرگ ترین تمدن‌های فلات ایران و جهان باستان، خاتمه داد؛ نام ایلام، به ناگاه در تاریخ گُم شد و جز اشاراتی چند در فتح‌نامه‌های آشوری و بابلی و نیز متن تورات یهودیان، اثری از اقتدار و شکوه آن برجا نماند. قرن‌ها سپری شد تا دوباره اهمیت ایلام، در ایجاد تمدن ایرانی و نیز، خدماتی که فرهنگ آن به جامعه بشری کرد، شناخته شود. حتی «ویل دورانت»، نویسنده کتاب مشهور «تاریخ تمدن»، ترجیح داده‌است که صحبت از ایلام را در دل مطالب مربوط به سومر بگنجاند؛ شاید از نظر او، ایلام آن اندازه پرتأثیر و پرشکوه نبوده است که شایسته توجه بیشتر باشد.**اطلاعاتی محدود از یک تمدن بزرگاطلاعات ما درباره تمدن ایلام، چندان درخور توجه نیست و بیشتر به مطالبی باز می‌گردد که دشمنان ایلامی‌ها، در کتیبه‌ها و لوحه‌های گلی بایگانی‌هایشان، نوشته‌اند. طبق باور برخی محققان، مرزهای ایلام محدوده‌ای در جنوب غربی ایران امروزی را در بر می‌گرفت؛ جایی که امروزه استان ایلام و بخش‌هایی از استان خوزستان قرار دارد. اما اسناد و منابع دوران باستان، از جمله منبع بسیار مهم راهبردی «جغرافیای سارگن اکدی» که دامنه فتوحات «سارگن بزرگ» شاه معروف «اکد»(منطقه‌ای در عراق امروزی) را معرفی می‌کند، پرده از رازی کهن بر می‌دارد و آن این‌که در منظر رقبای ایلامی‌ها، وسعت این سرزمین بیش از آن چیزی بوده است که امروزه برخی از ما می‌اندیشیم.

طبق روایت منابع کهن، کشور ایلام تمامی فلات ایران را در بر می‌گرفت و از میان‌رودان تا دشت‌کویر و دشت‌لوت و از دریای کاسپین تا خلیج فارس گسترده بود. واقعیت این است که اگر فرهنگ را مبنای گستره یک تمدن فرض کنیم، تمدن ایلام، تمام فلات ایران را در بر می‌گرفت. نفوذ فرهنگی ایلامی‌ها، مرزهای سیاسی را درنوردیده و تا افغانستان و آسیای میانه امروزی، گسترده شده بود. به ویژه خط ایلامی‌ها و اسناد تجاری آن ها را می‌توان در بقایای تمدن‌های به جا مانده در شرق فلات ایران، مانند «شهر سوخته» یافت. در گزارش‌های اقوام میان‌رودان، کنفدراسیون ایلامی‌ها از چندین پادشاهی تشکیل می‌شد؛ پادشاهی «اوان»(احتمالاً در ناحیه زاگرس)، «سیماشکی»(احتمالا از کرمان تا نواحی شمال ایران) و «انشان»(استان امروزی فارس که به طور طبیعی از ناحیه بوشهر به خلیج فارس دسترسی دارد).

"آشوربانیپال، شاه قدرتمند آشور، لشکر جرّار خود را به سرزمین ایلام آورد و خاک این منطقه را به توبره کشید"اما برای مردمان ساکن فلات ایران، ایلام به معنای سرزمین «انشان» بود؛ جایی که بعدها خاندان هخامنشی در آن به قدرت رسید و نقطه آغازی برای اوج‌ گرفتن قدرت آن ها شد.**معماری و هنر خیره کنندهافزون بر روایت تاریخ ایلامی ها، در منابعی که به آن ها اشاره شد، آثار معماری تمدن ایلام نیز، نشان دهنده تعالی و ترقی این فرهنگ و تمدن است. یکی از مهم ترینِ این آثار به جا مانده از تمدن ایلام، زیگورات چغازنبیل است که تا ۸۰ سال پیش، بسیاری آن را تپه‌ای بلند می‌دانستند! بنایی که ۳۲۶۵ سال پیش، توسط «اونتاش ناپیریشا»، پادشاه قدرتمند ایلام، بنا شد. مرکز حکومتی ایلام، در بخشی از تاریخ آن، شهر شوش بود؛ شهری کهن که آن را یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان می‌دانند و تا امروز، به حیات خود ادامه داده‌است. درباره چگونگی پیدایش تمدن ایلامی، اطلاعات دقیقی در دست نیست. حکومت ایلامی‌ها هم مانند دیگر حکومت‌های باستانی بین‌النهرین، فراز و فرودهای زیادی داشت و همان‌طور که اشاره کردیم، در نهایت با حمله بنیان‌کن آشوری‌ها، به تاریخ پیوست.

زیگورات چغازنبیل در مرکز شهری به نام «دور- اونتاش»، به معنای «قلعه اونتاش»، قرار داشت. «اونتاش پاپیریشا» یا «اونتاش گال»، پادشاه مقتدر ایلام، که ظاهراً دوران حکومت او بیش از ۴۰ سال طول کشید، فرمان ساخت شهر «دور-اونتاش» و «زیگورات» بزرگ آن را صادر کرد. شاه ایلامی، زمینی ۱۰۰ هکتاری را در ۴۰ کیلومتری شوش، پایتخت اصلی ایلام، انتخاب کرد و فرمان داد همزمان با احداث زیگورات در وسط شهر، سه حصار تو در تو بنا کنند. در داخل زیگورات، مجسمه خدایان ایلامی، «اینشوشیناک» و «ناپیریشا»، نگهداری می‌شد. زمین اطراف زیگورات آجر فرش بود.در روزهای جشن، پادشاه ایلام و همسرش به «دور-اونتاش» می‌آمدند و در مراسم قربانی و جشن شرکت می‌کردند.

"او دستور داد تا در کتیبه‌ای به مناسبت این پیروزی، از قول او بنویسند: «تمام شهر شوشان، شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با خاک یکسان و در مدت یک ماه و یک روز، کشور ایلام را با همه پهنای آن، جارو کردم"دیوار حصارها و همچنین «زیگورات» را از آجر پخته ساختند. روی تعدادی از این آجرها، نوشته‌هایی به خط میخی ایلامی و اکدی(بابلی) حک شده بود که اطلاعات مهمی را درباره چگونگی ساخت بنا و نیز برخی حوادث تاریخی معاصر آن، در اختیار پژوهشگران می‌دهد.یکی از جالب‌ترین بخش‌های شهر باستانی «دور-اونتاش» که نشان دهنده شکوه تمدن ایلامی است، سیستم آبرسانی کم‌نظیر آن است. با وجود فاصله اندک شهر تا رود «دز»، به دلیل ارتفاع شهر نسبت به این رود، ایلامی‌ها با احداث کانالی به طول ۴۵ کیلومتر، آب شهر را از رودخانه کرخه تأمین کرده‌بودند. با این حال، آب رود کرخه به دلیل گِل‌آلود بودن، نمی‌توانست مستقیماً مورد استفاده مردم شهر قرار بگیرد. به همین دلیل، پیش از ورود آب به شهر، تصفیه‌خانه‌ای در کنار حصار بیرونی تعبیه شده‌بود که ضمن کاستن از سرعت جریان آب، گل و لای آن را ته‌نشین می‌کرد و آب زلال را در اختیار مردم قرار می‌داد.

تصفیه‌خانه شهر «دور-اونتاش»، قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه آب شهری در سراسر دنیاست. افزون بر این‌ها، نقش برجسته‌های «خونگ اژدر» در نزدیکی ایذه و حجاری‌های زیبا و منحصر به فرد «کول فره» در همین منطقه، یادگار پابرجای تمدن ایلامی محسوب می‌شود. تصاویر منقوش بر نقش‌برجسته‌های «کول فره»، مراسم آیینی ایلام قدیم را نمایش می‌دهد. فرمانروایی به نام «هانی»، مشغول ذبح بزغاله‌ای است و وزیر و اطرافیانش، او را در این کار یاری می‌دهند. در این حجاری که حدود شش متر از زمین فاصله دارد، «هانی»، در کتیبه‌ای ۲۴ سطری، خود را حکمران مستقل منطقه معرفی می کند و می‌نویسد:« من هانی پسر تاهی هی، حاکم آیاپیر هستم.

"قرن‌ها سپری شد تا دوباره اهمیت ایلام، در ایجاد تمدن ایرانی و نیز، خدماتی که فرهنگ آن به جامعه بشری کرد، شناخته شود"من مجسمه‌ام را در این جا بر پا داشته‌ام، پس از آن‌که رب‌النوع سراپا مسلح تیروتور، خدای منطقه سیل هیته، حمایتش را بر من ارزانی کرده بود.» شاید «هانی» یکی از حاکمان فرودست در سرزمین ایلام بوده است. دوره میانی تاریخ ایلام، اوج هنرنمایی ایلامی‌ها در عرصه هنر و معماری است.**فراز و فرود دولت های ایلامیکهن‌ترین منبع موجود که در آن سخن از حکومت ایلامی‌ها به میان آمده،مربوط به گزارش لشکرکشی «سارگن» و پسرش، «ریموش» است. هدف این لشکرکشی، تلاش اکدی‌ها برای به دست آوردن ثروت افسانه‌ای ایلامی‌ها بود که بخشی از آن از جایی به نام «مرخشی» تأمین می‌شد؛ مکانی که برخی آن را با بلوچستان امروزی تطبیق می‌دهند. اکدی‌ها توانستند یک پیروزی قاطع در «شیخروم»، جایی در حاشیه خلیج فارس به دست بیاورند و مدتی بعد، در دوران حکومت «نرام‌سین» شاه اکد، حاکم وی در شوش اشغال شده، با «خیتا» شاه ایلام قراردادی منعقد کرد که سازمان‌دهنده روابط دوطرف بود. اما ایلامی‌ها توانستند دوباره قدرت قبلی خود را احیا کنند و این بار، سرزمین اکد و سومر بود که مورد تاخت و تاز آن ها قرار می‌گرفت.

در دوران دودمان «شوتروک»، ایلامی‌ها توانستند از زیر بار حقارتی که به واسطه غلبه اکدی‌ها بر آن ها مستولی شده بود، بیرون بیایند. «شوتروک ناهونته»، مشهورترین شاه این دودمان، بارها علیه بین‌النهرین لشکرکشی کرد. او به بابل تاخت و پس از غارت آن‌جا، لوح معروف «حمورابی» را به ایلام آورد. این لوح تا زمان کشف آن در شوش، توسط گروه «ژاک دمورگان» در سال ۱۹۰۱ میلادی، همچنان در سرزمین کهن ایلام باقی ماند. در این دوره تاریخی، ایلامی‌ها در اوج سروری و قدرت قرار داشتند.

"طبق باور برخی محققان، مرزهای ایلام محدوده‌ای در جنوب غربی ایران امروزی را در بر می‌گرفت؛ جایی که امروزه استان ایلام و بخش‌هایی از استان خوزستان قرار دارد"جانشینان «شوتروک ناهونته» و از جمله، «لیلهاک اینشوشیناک»، سیاست او را در حملات پی‌درپی به میان‌رودان ادامه دادند. از «لیلهاک» تعدادی کتیبه درباره لشکرکشی‌هایش وجود دارد که اطلاعات محدود اما ارزشمندی را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد.منبع: روزنامه خراسان، ۱۳۹۷.۶.۱۵گروه اطلاع رسانی**2002**

انتهای پیام /*

برچسب ها

اجتماعی

روزنامه خراسان

تاریخ ایران

تمدن

ارسال دیدگاه ها برای ارسال دیدگاه از فرم پایین صفحه استفاده کنید

فرستنده

*

*

پست الکترونیک کد امنیتی ارسال یادداشت ارسال نظر

*

موضوع از شما گزارش از ما

سخن شما با مسئولین

دیدگاه شما با موفقیت ارسال شد.

ارتباط با سردبیر newsroom@irna.ir

تماس بی واسطه با مسئولین

گالری تصاویر پربیننده

الحشد الشعبی:

با نیروهای خارجی درعراق به عنوان اشغالگر برخورد خواهد شد

دستورالعمل خرید و فروش ارز به شکل اسکناس ابلاغ شد

احضار کاردار روسیه در لندن،

انگلیس خواستار تشکیل نشست فوری شورای امنیت شد

ظهور نگران کننده داعش در غرب کربلا

سفیر چین در تهران:

برجام را حفظ و اجرا می کنیم جدیدترین مطالب سایت

فروش اینترنتی بلیط هواپیمای مسافری پیام البرزآغاز شد

دنیا، ایران را در کنفرانس پارک های علمی به خوبی همراهی کرد

به بهانه یک سوال از وزیر ارشاد

مدیر روحانی یا مدیر غیرروحانی، مساله این است

مسابقات تکواندو نوجوانان کشور در زنجان آغاز شد

تمدن ایرانی؛ ۵ هزار سال قبل از میلاد موضوعات مرتبط

• پژوهش
• سایر

دسترسی سریع

• صفحه اصلی
• RSS
• آخرین خبرها
• پیوندها
• ارتباط با ما
• عناوین کل اخبار
• عناوین برگزیده

خبرها

• سیاسی
• اقتصادی
• اجتماعی
• فرهنگی
• علمی
• ورزشی
• خارجی
• استانها
• پژوهش
• عکس

چند رسانه ای

• عکس
• فیلم
• صدا
• داده نما

ثبت نام در خبرنامه آدرس ایمیل معتبر نیست!

• سیاسی
• اقتصادی
• اجتماعی
• فرهنگی
• علمی
• ورزشی
• بین الملل
• استان ها
• پژوهش
• اخبار مهم
• ویژه ها
• نقد و نظر
• رسانه ها
• گزارش و میزگرد
• تازه های پژوهش
• مرورمطبوعات
• گفت و گو

فارسی | English | العربیة | Türkçe | Español | Pусский | اردو | Deutsch | Français

بالای صفحه

خبر گزاری جمهوری اسلامی   پست الکترونیک :

irna@irna.ir

© کلیه حقوق این سایت متعلق به خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران بوده و استفاده از مطالب با ذکر منبع آزاد است.