عزاداری دهه اول محرم در استان تهران/ آیینها نشانگر هویت فرهنگی

به گزارش خبرنگار مهر، در استانهای مختلف کشورمان هر سال شاهد برگزاری مراسم ویژه عزاداریهای ماه محرم هستیم که  برگزاری آنها حاکی از ارادت و علاقه مسلمانان به امام حسین(ع) و یاران وفادارش است؛ مردم شریف و ولایی استان تهران نیز مانند سایر مناطق و فرهنگهای مختلف کشور، دارای آداب و رسوم و سنن خاصی در برگزاری مراسم عزاداری و سوگواری امام حسین(ع) هستند.

محرم بزرگترین همایش سوگواری بشر

 محرم به ‌عنوان بزرگترین همایش سوگواری بشری است که تمامی ایرانیان از هر قشر و گروه در آن نقش و حضور پررنگ دارند و این امر ریشه در دلدادگی مردم به سالار شهیدان(ع) دارد؛ مراسم سوگواری  در میان همه ادیان و مذاهب، کم و بیش  به چشم می خورد اما بدون اغراق، دهه اول محرم و مراسم سوگواری این ایام در جهان بی ‌نظیر است.

امروزه در ایران انواع مراسم مذهبی به مناسبت این ماه و واقعه تاسوعا و عاشور برگزار می ‌شود؛ گروهی در پای منبرها به ذکر مصیبت می پردازند؛ برخی  به مجالس تعزیه خوانی می ‌روند که در آن به روند تاریخی این حادثه و دلایل تاریخی آن اشاره می ‌شود؛ گروهی به سینه زنی و زنجیر زنی برای آقا ابا عبدالله الحسین(ع) می پردازند ودر برخی دیگر از مجالس نیز ترکیبی از این محورها و دیگر محورهای دینی به سوگواران عرضه می ‌شود.

سیاهپوش کردن معابر، کوچه ها، مساجد، تکایا و...، طشت گذاری، جوش زدن علم یعنی لنگرهایی که علم موقع حرکت به سوی کسی پیدا می کند برای ادای نذورات مردم عزادار، تزئین اسبی به نشانه "ذوالجناح" اسب امام حسین(ع)، ادای نذر و سیاه پوشیدن درطول ماه محرم، برگزاری مراسم روز سوم(بنی اسدی) و چهلم(اربعین حسینی) شهادت امام حسین (ع) از دیگر مراسم  رایج ماه محرم در استان تهران است.

 

مهاجر پذیر بودن استان تهران آداب و رسوم مختلف اقوام در هیئتها را به نمایش می گذارد

به طورکل مراسم  عزاداری محرم  در این استان یکی از باشکوهترین مراسم  سراسر ایران است، چراکه به دلیل خاصیت مهاجرپذیر بودن منطقه؛ تمام اقوام ایرانی در این استان ساکن هستند و می توان آداب و رسوم مختلف اقوام را در هیئتهای مخصوص آنها به خوبی مشاهده کرد.

از روز اول محرم که سوگواریهای مذهبی آغاز می شوند، با تشکیل دسته های عزاداری، هرروز بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجدها و تکایا مراسم سینه زنی، زنجیر زنی و نوحه خوانی در سوگ یاران امام حسین(ع) برپاست.

هر شب بعد از نماز مغرب و عشاء، پیر و جوان، زن و مرد و حتی کودکان، دسته های طویل و منظمی را تشکیل می دهند که در این دسته ها عده ای از بزرگان و ریش سفیدان در ابتدای هیئت شروع به سینه زنی می کنند و سایر افراد با در دست داشتن سنج، طبل، سرنا و... هماهنگ با نوحه خوان هیئت، عزاداری می کنند؛ باقی افراد نیز با توجه به نوع هیئت، سینه زنی و یا زنجیرزنی می کنند که برخی از این هیئتها برای اعلام عزاداری خود، به مساجد، تکایا و حسینیه های همجوار می روند و شبهای بعد نیز میزبان هیئتهای دیگر خواهند بود.

عزاداری محرم در عاشورا و تاسوعا به اوج می رسد

این مراسم طی ۱۰ شب متوالی صورت می گیرد و در شب و روز تاسوعا و  شب و ظهر عاشورا به اوج خود می رسد؛ شبیه خوانی یا تعزیه و شمع سوزی در مساجد، در بعد از ظهر روز تاسوعا  و عاشورا از عرفانی ترین و زیباترین مراسم سوگواری ایام محرم در این خطه از ایران زمین است.

 

اطعام دهی در ماه محرم

ایام محرم، روزهای خیرات و روا شدن حاجات است و به همین سبب از قدیم، در این روزها هر کسی به وسع خود در اطعام عزاداران می ‌کوشد؛ حتی کسانی که توانایی اطعام ندارند، با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا تکه گوشتی در خورشت، در نذر شریک می‌ شوند.

با اعتقاد به اینکه این شبها، بهترین زمان طلب آمرزش برای رفتگان است، خرما، حلوا، شکر پنیر، آش و سمنو نیز به نذورات اضافه می ‌شود؛ نذری پختن سنت همیشگی ماه محرم است.

در ماه محرم، غذاهای مختلفی تحت عنوان نذری از ابتدای محرم تا آخر محرم و حتی گاه در ماه صفر، از سوی مؤمنان توزیع می شود؛ اطعام‌ در این مناسک، انواع مختلفی دارد و از نوشیدنیهای ساده تا وعده‌های غذایی کامل را شامل می ‌شود.

تمامی مواد غذایی مرتبط با فرهنگ محرم، رایگان است و اغلب رویکرد توزیعی دارد؛ به این معنا که اغلب از سوی مؤمنان تهیه می ‌شود و به عنوان عملی خداپسندانه در میان سوگواران، توزیع می‌ شود و جالب اینجاست که مؤمنان برای این مواد غذایی، ارزشی قدسی قائلند و به عنوان تبرک به آنها می ‌نگرند.

نوشیدنیهایی که در ماه محرم در بین عزاداران توزیع می کنند، بسته به فصل سرما یا گرما متفاوت است؛ خاک شیر، شربت، چای، شیر، آب پرتقال و... از جمله نوشیدنی هایی است که توزیع می شود؛ گاهی افراد برای عزاداران انواع حلوا، خرما، کیک، شیرینی و... را توزیع می کنند.

در برخی از ایام که در ظهر و شب عاشورا و تاسوعای حسینی به اوج می رسد، آش رشته، شله زرد، شیربرنج و وعده های غذایی کامل مانند آبگوشت، زرشک پلو با مرغ، چلو با خورشت قیمه، چلوکباب کوبیده، چلو با خورشت فسنجان و کوکو برای اطعام دهی عزاداران توزیع می کنند.

 

تعزیه خوانی در دهه اول محرم

تعزیه یا شبیه‌ خوانی در اصل، نمایشی بر پایه قصه ‌ها و روایات مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر اسلام و به خصوص وقایع ماه محرم سال ۶۱ هجری در کربلا برای امام حسین (ع) و خاندانش است.

ابتدا دسته‌هایی وجود داشتند که از برابر تماشاچیان می‌ گذشتند و با سینه زدن، زنجیر زدن و کوبیدن سنج و نظایر آن و حمل نشانه‌ ها و علمها و نیز هم‌آوازی و همسرایی در خواندن نوحه، ماجرای کربلا را به مردم یادآوری می‌ کردند؛ در مرحله بعد، آوازها کمتر شد و نشانه‌ها بیشتر و یکی دو واقعه‌خوان، ماجرای کربلا را نقل می‌ کردند و سنج و طبل و نوحه، آنها را همراهی می ‌کرد؛ چندی بعد، تعدادی از نقالان، چند شبیه با لباسهای نزدیک به واقعیت، شبیه‌ سازی مصائب خود را شرح می ‌دادند.

با گذشت زمان، تعزیه خوانی به شکلی شد که شبیه ‌ها با هم گفت و شنود می‌ کردند،  بعد بازیگران پدید آمدند؛ در آخرین نیم قرن دوره صفویه، تعزیه تحول نهائی خود را طی کرده و به شکلی که می ‌شناسیم در آمد.

به دلیل حفظ حرمت، فقط مردان در این دسته ‌ها حضور می یابند و نقش زنان را جوانان کم سن و سال بازی می‌ کنند و در مراسم تعزیه، گروهی با لباسهای مخصوص به زبان نمایش، واقعه کربلا را روایت می کنند.

شمع گردانی از آیینهای دیرینه شام غریبان امام حسین(ع)

شام غریبان، مراسمی در غروب دلگیر و حزن آلود عاشوراست؛ گروهی با روشن کردن شمع در کوچه و خیابان حرکت کرده و نوحه می خوانند.

در این مراسم که نوحه خوانی مخصوص به خود را دارد، افراد برای شهادت امام حسین(ع) و یاران با وفایش و همچنین اسرای واقعه کربلا، می گریند وعزاداری می کنند.

در حال حاضر در سراسر استان تهران شور فرا رسیدن ایام محرم و صفر به وضوح قابل مشاهده است؛ در هر شهرستان و یا محله ای، جوانان هنوز در حال برپایی چادرها و تکایای عزاداری هستند و پرچمهای سیاهی که مزین به نام امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع)  است در ورودیهای شهرها مشاهده می شوند.

از دیگر نشانه های این شور شوق، برنامه ریزی برای دهه اول ماه محرم توسط هیئتها و ادارات و همچنین نصب بنرهای اطلاع رسانی زمان بندی برنامه هاست.

.......................................

خدیجه سیاسر نژاد

.