چرا در عصر دیجیتال هنوز با کاغذ رأی می‌دهیم؟

علیرغم وجود فناوری انگشت‌نگاری الکترونیک، هنوز در بسیاری از کشورها از روش‌های سنتی استفاده می‌شود

هنگام رأی دادن باید مدتی طولانی در صف ایستاد، انگشت را جوهری کرد٬ نام فرد انتخابی خود را در برگه کاغذ نوشت و در صندوق انداخت. بعد، زمانی نسبتا طولانی انتظار کشید تا برگه‌های رأی تک تک شمرده شوند. این فرایند هیچ شباهتی به زندگی امروزی ما ندارد و سالهاست که کارهایی بسیار پیچیده‌تر از این را دستگاه‌ها و ابزارها برایمان انجام می‌دهند. پس آیا فناوری در همه امور پیشرفت کرده است غیر از انتخابات؟

پاسخ منفی است. برای مثال، مدتهاست که کار احراز و ثبت هویت بسیار راحت‌تر انجام می‌شود.

"این فرایند هیچ شباهتی به زندگی امروزی ما ندارد و سالهاست که کارهایی بسیار پیچیده‌تر از این را دستگاه‌ها و ابزارها برایمان انجام می‌دهند"انگشت‌نگاری الکترونیکی هم تمیزتر است و هم امکان چند دفعه رأی دادن را از بین می‌برد. چون جوهرش، یعنی حافظه رایانه، به این سادگی‌ها پاک‌شدنی نیست.

برای رأی دادن هم دستگاه‌های مختلفی طراحی شده است. از ماشین‌های نسبتا ساده‌تر تا دستگاه‌هایی که صفحه لمسی و حالت گویا برای نابینایان دارند و در کسری از ثانیه اطلاعات را وارد سامانه انتخاباتی می‌کنند.

شرکت‌های مختلفی هم برای کسانی که خارج از کشورشان زندگی می‌کنند، امکان رأی‌گیری اینترنتی فراهم می‌کنند. البته از این روش در انتخابات غیرسیاسی استفاده می‌شود و هنوز در انتخابات سیاسی جایی ندارد.

تنها بخش روند انتخابات که فناوری بیش از بقیه به آن راه پیدا کرده است، مرحله شمارش آراست

قطعا با چنین امکاناتی فورا می‌شود نتیجه را اعلام کرد و شمارش برگه‌های رأی دیگر معنایی ندارد. گرچه در روش کاغذی هم حداقل در زمینه شمارش نسبتا تکنولوژیک‌تر عمل می‌شود و خیلی از کشورها، همچون بریتانیا به جای شمارش دستی، از دستگاهی استفاده می‌کنند که برگه‌ها را اسکن می‌کند ‌و همزمان آنها را می‌شمارد.

اگر این دستگاه نتواند نوشته روی برگه را بخواند، آن برگه را جدا می‌کند تا به صورت دستی بررسی، خوانده و شمرده شود. البته طبق قانون برخی کشورها، این گونه رأی‌ها اصلا خوانده و شمرده نمی‌شوند. با این حال، با توجه به بی‌کاغذ شدن بیشتر فرایندهای مشابه، این دستگاه هم کمی عقب‌افتاده به نظر می‌رسد.

یکی از پیشگامان داده‌پردازی رایانه‌ای که این نوع خدمات انتخاباتی را عرضه می‌کند، شرکت بریتانیایی دی‌آراس (DRS) است. سونیا اندرسون، مدیر بخش انتخابات این شرکت می‌گوید که کاغذ همچنان تا مدت‌ها بخشی از فرایند انتخابات باقی خواهد ماند و به این زودی نمی‌توان کاغذ را کاملا از انتخابات حذف کرد، اما اگر دولت‌ها خواهان مشارکت بیشتر شهروندان در انتخابات باشند، باید به فکر راه‌های دیگری برای رأی‌گیری باشند چون درست است که صف‌های انتخاباتی از لحاظ نمادین برای به رخ کشیدن مشارکت مردم در دموکراسی زیباست، اما بعید است که نسل‌های آینده حاضر باشند ساعت‌ها در صف بایستند تا رأی خود را در صندوق بیندازند.

به نظر خانم اندرسون، بهترین شیوه رأی‌گیری باید به صورت ترکیبی باشد، یعنی اگر کسی کاغذ را ترجیح می‌دهد، کاغذی رأی بدهد و دیگران هم بتوانند شیوه دیگری همچون رأی دادن اینترنتی یا از طریق پیامک را انتخاب کنند.

بنابراین، فناوری مورد نیاز برای دیجیتال یا الکترونیک کردن انتخابات در اختیار هست و پیشرفت خوبی هم داشته و شکی نیست که سرعت و دقت را به مراتب بالاتر می‌برد. پس چرا آن طور که باید، شاهد به کارگیری فناوری در روند انتخابات نیستیم؟

یکی از دلایل به کار نگرفتن فناوری در انتخابات هزینه بالای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای آن است.

"انگشت‌نگاری الکترونیکی هم تمیزتر است و هم امکان چند دفعه رأی دادن را از بین می‌برد"مثلا باید همه شهروندان به صورت بیومتریک ثبت‌نام کرده باشند، یعنی اطلاعات فیزیکی منحصر به فرد و تغییرناپذیر تک تک شهروندان همچون اثر انگشت و اطلاعات مربوط به قرنیه چشم به صورت الکترونیکی ثبت شده باشد. بدیهی است که چنین کاری به صرف وقت و هزینه زیادی نیاز دارد که خیلی از دولت‌ها هنوز حاضر نشده‌اند زیر بار آن بروند.

همچنین باید شمار بسیار زیادی از دستگاه‌های ثبت رأی و شمارش آرا به همه حوزه‌های رأی‌گیری در روستاها و شهرها فرستاده شود و اطمینان حاصل شود که در طول مدت رأی‌گیری ارتباط هیچکدام از این حوزه‌های رأی‌گیری با شبکه قطع نمی‌شود و اختلالی در آن پیش نمی‌آید.

"در سایت یوتیوب ویدیوهای بسیاری به اشتراک گذاشته شده است که مشکلات امنیتی دستگاه‌های رأی‌گیری و سهولت دستکاری آرایی که ثبت می‌کنند را نمایش می‌دهند"

طبیعی است که برای راه‌اندازی چنین سامانه‌ای در مقیاس کل کشور، به زیرساخت‌های قوی و چندین‌بار به آزمون گذاشتن سامانه انتخاباتی نیاز است. برای مثال در انتخابات اخیر کنیا کوشش بسیار شده بود تا کل روند به صورت الکترونیکی انجام شود چون پیش از این، همیشه بر سر برگزاری و اعلام نتیجه انتخابات اختلاف‌نظر و درگیری ایجاد می‌شد. اما در میانه کار، سامانه انتخاباتی مشکل پیدا کرد و مجبور شدند به همان شیوه سنتی برگردند.

به گفته بن گلد اسمیت، کارشناس فناوری انتخابات در بنیاد بین‌المللی سامانه‌های انتخاباتی (IFES)، مشکل کنیا در برنامه‌ریزی و زیرساخت بود نه در فناوری.

او می گوید: کنیا کوشید تا یکباره کل فرایند انتخابات را دیجیتال کند، اما زمان کافی صرف برنامه‌ریزی و آزمودن این فرایند نکرد. مثلا فکر روستاهای دورافتاده را نکرده بودند و این که سامانه را چطور باید در آنها سرپا نگه داشت؟ یا اینکه اگر باتری لپ‌تاپ‌ها تمام شد، برق آنها را از کجا تامین کنند.

این عدم برنامه‌ریزی باعث شد تا در روز انتخابات، کل سامانه فرو بریزد.

اما سوال اینجاست که چرا کشورهای پیشرفته‌ای که برخلاف کنیا، زیرساخت لازم را هم دارند، همچنان روش سنتی را در انتخابات به کار می‌بندند؟

یکی از اصلی‌ترین موانع، امنیت سامانه انتخاباتی است. چنین مشکلی باعث شد کشوری مثل هلند که سال‌ها از دستگاه‌های رأی‌گیری الکترونیکی استفاده می‌کرد، بعد از اینکه به دلیل اشکالات امنیتی، بارها طرف مواخذه نهادهای مدنی قرار گرفت، دوباره به کاغذ و قلم و صندوق برگردد.

حتی یوتیوب به عنوان سایت به اشتراک‌گذاری ویدیو هم پر از فیلم‌هایی است که کاربران معمولی روی سایت قرار داده‌اند و نشان می‌دهند که چطور به راحتی می‌توان دستگاه‌های رأی‌گیری را به گونه‌ای دستکاری کرد که رأی یک نامزد را به حساب نامزد دیگر بگذارد. از سوی دیگر، شبکه اینترنت که در رأی‌گیری اینترنتی باید از آن استفاده کرد، شبکه‌ای نفوذناپذیر نیست و همیشه در معرض دستبرد هکرها قرار دارد.

از این روست که آمریکا سالهاست که نتواسته روش قابل تأییدی برای رأی‌گیری از سربازانی که در کشورهای دیگر خدمت می‌کنند بیابد. تنها راه قابل تأیید، بردن صندوق پیش سربازان است که چندان هم عملی نیست.

در نتیجه، انتخابات با تیغ دولبه فناوری روبرو است: فناوری از سویی سرعت و دقت را به حداکثر و امکان اشتباه را به حداقل می‌رساند، اما از سوی دیگر، خرابکاری و تقلب در آن، نتایجی به مراتب فاجعه‌بارتر از روش‌های سنتی به بار می‌آورد. بخصوص اینکه خرابکاران و متقلبان می‌توانند ردپایی هم از خود بر جای نگذارند.

انتخابات اخیر ونزوئلا روندی کاملا دیجیتال داشت و کاغد تنها به عنوان امکانی برای بازبینی و حسابرسی به کار رفت

در سامانه انتخاباتی، علاوه بر امنیت، شفافیت هم شرطی اساسی است.

"چون جوهرش، یعنی حافظه رایانه، به این سادگی‌ها پاک‌شدنی نیست.برای رأی دادن هم دستگاه‌های مختلفی طراحی شده است"اصولا سر در آوردن از روش سنتی کاغذی و نظارت بر آن، همه‌فهم‌تر و ساده‌تر از سر و کار داشتن با روشی است که روی تعدادی صفر و یک بنا شده است.

به همین دلیل است که مثلا آلمان مجبور شد که دستگاه‌های رأی‌گیری را از دور خارج کند، چون نهادهای مختلف اعتراض کرده بودند که فرایند انتخابات باید به گونه‌ای باشد که نه فقط کارشناسان فناوری اطلاعات، بلکه هر شهروند معمولی هم از آن سر دربیاورد.

البته فراهم آوردن امکان نظارت نهادهای بین‌المللی و کارشناسان قابل اعتماد و نمایندگان احزاب و نامزدهای شرکت‌کننده در انتخابات می‌تواند شک و ابهام بر سر نتیجه انتخابات را به حداقل برساند.

بن گلد اسمیت انتخابات اخیر ونزوئلا را بهترین نمونه انتخاباتی می‌داند که همه عوامل لازم برای رأی‌گیری الکترونیک را فراهم آورد.

او می گوید که ونزوئلا یکی از پیشرفته‌ترین دموکراسی‌های جهان از لحاظ استفاده از فناوری در انتخابات است: "ونزوئلایی‌ها ثبت‌نام بیومتریک و دستگاه‌های پیشرفته ثبت و شمارش آرا در اختیار داشتند و مدت‌ها برای راه‌اندازی این سامانه وقت گذاشتند. از لحاظ شفافیت هم روش آنها عالی بود. کد منبع دستگاه‌ها در اختیار نهادهای مدنی و ناظر بر انتخابات گذاشته شد و دستگاه‌های رأی‌گیری، یک برگه هم از رأی چاپ می‌کردند تا بتوان بعدها برای بررسی و تطبیق با نتیجه رایانه‌ای از آن استفاده کرد. نهاد بین‌المللی ناظر بر این انتخابات حتی عقیده داشت که کشورهای دیگر باید در برگزاری انتخابات، ونزوئلا را الگو قرار دهند."

اما جالب اینجاست که نتیجه انتخابات ونزوئلا با اعتراض‌های زیادی روبه‌رو شد و در نهایت، برای تایید صحت انتخابات مجبور شدند به شمارش تصادفی و دستی برگه‌های چاپ‌شده رأی بپردازند. در حالی که اگر انتخابات کاملا به شیوه رایانه‌ای برگزار شده بود، امکان این بازبینی وجود نداشت.

اعتمادی که با عادت به روش سنتی شمارش آرا شکل گرفته است، به راحتی به روش جدید منتقل نمی‌شود

عنصر تعیین‌کننده در اینکه انتخابات به چه شیوه‌ای برگزار شود، اعتماد به روش مورد استفاده در برگزاری انتخابات است و به نظر می‌رسد که عموم مردم همچنان به روش قدیمی اعتماد بیشتری دارند.

شاید یکی از دلایل بی‌اعتمادی به فناوری، تصور عموم مبنی بر مخفی نبودن رأی‌های دیجیتال است و این که به راحتی می‌توان ردیابی کرد که چه کسی به کدام نامزد رأی داده است.

اما در روش کاغذی هم این امکان هست، چون اگر بنا باشد رأی‌ها را ردگیری کنند، با صرف وقت می‌شود برگه‌ها را با سربرگ‌ها مطابقت داد یا در مواردی که برگه‌ها بارکد دارند، می‌توان با همان بارکد، هویت فرد رأی‌دهنده را احراز کرد.

خیلی از کسانی که در انتخابات سیاسی، زیر بار شیوه رایانه‌ای نمی‌روند، در رأی‌گیری‌های رایانه‌ای دیگر، مانند رقابت‌های فرهنگی یا رأی‌گیری در جلسات، با اطمینان کامل شرکت می‌کنند. ما حتی می‌گذاریم که فناوری به جایمان انتخاب کند: به ما دیکته کند به چه ترانه‌ای گوش بدهیم، چه فیلمی تماشا کنیم، کدام لباس به ما بیشتر می‌آید و از چه منبعی اطلاعاتمان را کسب کنیم.

در حقیقت، ما فرایندهای ماشینی را به دلیل کم شدن دخالت انسان ترجیح می‌دهیم، پس شاید حساس و سرنوشت‌ساز بودن انتخابات سیاسی است که آن را از دیگر انتخاب‌های زندگی ما متمایز می‌کند و باعث می‌شود که در تعیین سرنوشت کشورمان، دست به عصاتر، محافظه‌کارتر یا به عبارتی سنتی‌تر عمل کنیم.

منطق در برابر عادت معمولا بازنده است و اعتمادی که با عادت به روش سنتی شکل گرفته است، به راحتی به روش جدید منتقل نمی‌شود. چنین اعتمادی شاید در زمینه انتخابات سیاسی هیچ‌گاه به وجود نیاید، چون طرف ما تنها خود دستگاه‌ها و رایانه‌ها نیستند، بلکه افرادی هستند که این فناوری‌ها را در کنترل دارند.