معیارهای غلط و کهنه در آموزش عالی کشورمان دکتر کاوه احمدی علی آبادی

تغییراتی که اینک برای تحولات آتی آموزش عالی منظور شده است، هنوز ریشه ای نیست و با این وضع می تواند همان الگوهای پیشین با نام ها و ظواهر جدید هم چنان تداوم یابد. مشکل از چند بعد است. نخست این که نه تنها سیاسیون و مقامات کشور که بسیاری از کسانی که اینک مسئولیت هایی را در دانشگاه ها و پژوهشگاه های کشورمان بر عهده دارند، تعاریفی که از شرایط، رشد و مهمتر از همه، معیارهای علمی و پژوهشی دارند، کهنه یا غلط است و امروزه در سطح آموزش عالی مطرح دنیا اساساً مورد استفاده نیست. نخستین معیار که در تجدیدنظرهای اخیر وزارت علوم به وضوح پیداست، معیارها و ضوابطی است که برای رتبه بندی دانشگاه و دوره های تحصیلی آموزش عالی است. برگزاری اجباری آزمون توسط استاد، میزان حضور دانشجو در کلاس و مشارکت و حضور در دوره های حضوری و نیمه حضوری – آن هم برای دوره های فوق لیسانس و دکترا!؟- و دشواری امتحانات ورودی یا آزمون های طی دوره، نشان از این دارد که معیار سختگیری برای تشخیص رتبه بندی و سطح آنچه علمی و پژوهشی خوانده می شود، بکار می رود؛ راهی که سال هاست منسوخ شده و حتی در مقاطع تحصیلی ابتدایی و راهنمایی نیز در کشورهای پیشرفته به کار نمی رود!؟ با این وضع مدعی جهش های علمی در جهان نیز هستیم!؟ می دانید که این به چه معناست؟ درست مثل این است که کسی اعداد را نشناسد، بعد مدعی شود که نظریات نسبیت عام را رد کرده است!؟ ادعایی تا همین حد پرت که نوع ادعا، خود حکایت از همه چیز دارد.

"تغییراتی که اینک برای تحولات آتی آموزش عالی منظور شده است، هنوز ریشه ای نیست و با این وضع می تواند همان الگوهای پیشین با نام ها و ظواهر جدید هم چنان تداوم یابد"سال هاست که معیار تولید علم و پژوهش و توانمندی دانشگاه ها و پژوهشگاه ها و سیستم های آموزش عالی مطرح جهان، جایگزین روش به خاطرسپاری و محک یادگیری از طریق آزمون شده است، و قابلیت های دانشجویان، اساتید و مراکز علمی و پژوهشی را بر اساس شاخص هایی که میزان کمی و کیفی تولید علم در آن ها را محک می زنند، ارزیابی می کنند. پیش از آن، روش یادگیری از طریق به خاطرسپاری و شاخص نمره آزمون برای تشخیص یادگیری، روش سخت گیری در دوره ها، حضور فیزیکی در کلاس و دوره های مربوطه ملاک بود که سال هاست منسوخ شده و با دو انقلاب بزرگ پیشین در آموزش عالی، کنار رفته اند. بعد آموزش عالی کشورمان با ادعاهای رسانه ای بسیار، روش های منسوخ گذشته را به عنوان معیار تمیز سطوح علمی و دوره های تحصیلی قرار می دهد و به خیال خود، خیلی تحول بزرگی نیز پدید آورده است! این معیار متعلق به پیش از ورود آموزش به سبک جدید به قول شما از غرب بود، و معیار سواد در ملاخانه های گذشته که میزان سخت گیری و تنبیه را –همان ضرب، ضربایی که در حوزه ها می خوانید- به عنوان ملاک باسوادی و انضباط کلاس و روش موثر یادگیری می دانستند. شما تصور می کنید که یک کامپیوتر پیش خودتان گذاشتید و دو متن انگلیسی را فهمیده، نفهمیده ترجمه کردید، پس دیگر از نظر علمی پیشرفته اید! در حالی معیارهایی که متذکر شدم، ملاک تشخیص میزان پیشرفت و به روز بودن مقاطع و سطوح و رتبه بندی، آموزش عالی در دنیای امروز است، چه کامپیوتر بغل دست تان باشد و چه روی زمین بشینید یا نه. به خاطر همین معیارهای غلط و کهنه است که برای تان هنوز قابل قبول نیست که چگونه با آموزش غیرحضوری و مجازی، کسی مقطعی را در سطوح بالا طی کند.

چون معیارتان از اساس غلط است و تولید علم و گسترش آن در آموزش عالی دنیای امروز است که جایگزین روش های قدیمی شده و ما یا نسبت بدان بی اطلاع ایم و یا اگر مطلع هم هستیم، برای دکانداری علمی مان حتماً صرف ندارد که پس از آگاهی نیز تغییری در روش ها و معیارهایمان نمی دهیم. برخی از همین نوابغ و نخبگان حقیقی ایرانی را که شما به خیال خود، با اهمیت قائل شدن به خلاقیت شان بدون کنکور در مقاطع لیسانس دانشگاهی نشاندید، آن ها پس از ارائه نظریات بنیادی و آثار تحقیقی و تألیفی شان در معتبرترین دانشگاه های آمریکا، به عنوان استاد با رتبه پروفسوری پذیرفته شدند. علاوه بر آن دستاوردهای علمی شان، یکی دو مسأله جدید نیز پیش روی شان می گذاشتند و نحوه مواجه با مسأله نشان می داد که تا چه حد خلاق اند و احراز کرسی شان قطعی است؛ نه فقط در پاسخ هایی که می دادند، بلکه علاوه بر آن پرسش ها و مهمتر از همه، نحوه طرح مسأله و امکان نگرش به سوژه با زاویه ای جدید. در همین امروز نیز دانشگاه های اروپا و مشخصاً دانشگاه های آلمان و انگلیس و حتی بعضاً برخی کشورهای اروپای شرقی، روش های سخت تری نسبت به دانشگاه های آمریکا و کانادا دارند، اما در سنجش هر ساله رتبه بندی مختلف جهانی، هر سال از ده دانشگاه برتر جهان، ٨ الی ۹ دانشگاه متعلق به امریکاست. می دانید چرا، چون در تولید و گسترش علم و پژوهش در جهان بیشترین سهم را دارند.

"نخستین معیار که در تجدیدنظرهای اخیر وزارت علوم به وضوح پیداست، معیارها و ضوابطی است که برای رتبه بندی دانشگاه و دوره های تحصیلی آموزش عالی است"تولید علم نیز البته یکی از شاخص های مهم آن مقالات ISI است که مدتی است مورد توجه مراکز علمی و دانشگاهی ما قرار گرفته است، اما تنها معیار نیست و دانش های بنیادی در دنیای امروز که هزاران مقاله ISI برطبق چارچوب نظری آن ها نوشته می شوند، تعیین کننده ترین اند. متأسفانه هر معیاری که در کشور ما مطرح می شود، چنان رویش مبالغه می شود که پس از مدتی خود به یک معضل بدل می گردد و خطرناک تر این که به یک دکان بدل می شود، آن هم برای تجارت. همین اتفاقی که اینک متأسفانه در مراکز آموزش عالی کشورمان بسان یک بیماری بروز کرده و عده ای مبالغ هنکفت و ارزش های بالای مقالات ISI را به دکانی برای خود تبدیل کرده اند و هر کسی برای خویش سهمیه ای دارد و تز دانشجویان شان را می دهند، خلاصه کند و در نشریه ای که در آن سهم دارند (!) چاپ شود که اگر منصف باشند، اسم اول استاد و اسم دوم خالق اصلی اثر و اگر بی انصاف باشند، تنها به اسم خودشان و به دانشجو قول می دهند که برای ادامه تحصیل و گرفتن پروژه و غیره جبران می کنند!؟ از سویی، درست است که باز یکی از ملاک های اساسی مقالات و تولیدات علمی، میزان ارجاع به مقالات است، تا از این طریق علاوه بر تولید علم، با معیار میزان گسترش آن نیز داوری و ارزیابی شوند، اما ارجاع واقعی، نه تعدادی استاد دوست که با کمک های دولتی به هم مرتبط شده اند، مرتب به کارهای هم ارجاع دهند تا برحسب سیستم های رتبه بندی جهانی، جایگاه شان بالاتر رود و مقامات سیاسی نیز آن ها را در رسانه ها انعکاس دهند تا جایگزین سرکوب اساتید و دانشجو در خبرها شود!؟ مگر قرار است چون کودکان خود را گول بزنیم؟ آن هم استادی که قرار است به دانشجو یاد دهد که بدون تقلب به مقاطع بالاتر رود و آموختن برای تولید علم را به جای گرفتن نمره در اندیشه اش جا بیاندازد، خود آن هم با چنین روش های کودکانه ای با تقلب، رتبه خویش را بالا ببرد!! شعار ما می توانیم، معنی اش با این کنش عملی تغییر کرده به : ما با تقلب می توانیم! دکتر کاوه احمدی علی آبادی عضو هئیت علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری عضو جامعه شناسان بدون مرز اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید: