رنج بافتهای فرسوده گریبان مشهد را گرفته است/زلزله در راس بحرانها

به گزارش خبرنگار مهر، مشهد با دارا بودن نزدیک به سه هزار هکتار بافت فرسوده سومین شهر کشور بعد از تهران و تبریز است که نیاز به مقاوم سازی ساختار شهری خود دارد.

موقیعت زمین شناسی مشهد

وجود گسل های توانمند و فعال در دو طرف دشت مشهد و در فاصله اندک از شهر نشان دهنده پتانسیل زیاد خطر زمین لرزه در این منطقه است.

این منطقه در ناحیه بین کوه های چین خورده کپه داغ و بینالود قرار دارد و دشت وسیع مشهد در محل برخورد این دوکوه شکل گرفته است و بررسی زمین لرزه های منطقه حاکی از فعالیت شدید در قرن های گذشته، به خصوص در قرن هجدهم میلادی و برقراری آرامش نسبی بعد از آن است.

بررسی زمین لرزه های تاریخی

با نگاهی به زمین لرزه های تاریخی ناحیه خراسان می بینیم که تعداد زیادی زلزله در این پهنه گزارش شده که برخی از آنها در محدوده شهر مشهد به وقوع پیوسته اند.

نقشه لرزه خیزی تاریخی و گسل های منطقه مشهد، چهار زمین لرزه را در تاریخ کهن این سرزمین نشان می دهد که در سالهای ۱۵۹۸، ۱۶۷۳، ۱۶۸۷ و ۱۸۸۳میلادی در حوالی مشهد رخ داده اند و کارشناسان تمامی آنها را در حاشیه مسیر گسل توس دانسته اند.

مشهد روی سه گسل قرار دارد

مدیر ساماندهی و مدیریت بحران شهرداری مشهد درباره موقعیت زمین شناسی این شهر در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می کند: مشهد همیشه در معرض خظر سیل و زلزله و خشکسالی بوده و این بلایا در طول تاریخ و در آینده این شهر را تهدید خواهند کرد.

ابولقاسم باغبان نژاد می افزاید: مهم ترین گسل های فعال ناحیه مشهد گسل های توس، کشف رود، شاندیز، شمال نیشابور، خیرآباد و بالهر و جنوب مشهد هستند که در این بین سه گسل کشف رود، جنوب مشهد و طوس از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.

وی با تاکید بر اینکه حرکت زمین در دو طرف سطح گسل در بسیاری موارد با زمین لرزه همراه است، می افزاید: شناخت گسل های این شهر می تواند در برنامه های پیشگیرانه و مقاوم سازی  بسیار اهمیت داشته باشد.

گسل توس

باغبان‌نژاد تصریح می کند: به عنوان مثال گسل توس شاخه ای از گسل کشف رود است که روند شمال غربی- جنوب شرقی دارد و شواهد زمین ریخت شناختی نشان می دهد که ادامه این گسل از شمال غربی شهر مشهد در نزدیکی های توس وارد محدوده شهری می شود، این گسل با عبور از کنار بقعه خواجه ربیع به سمت شمال شرقی شهر مشهد امتداد می یابد و از حاشیه شهرک گلشهر خارج می شود.

وی می افزاید: با توجه به انبوه جمعیت ساکن و زائرپذیری این شهر و همچنین اجرای پروژه های عمرانی و تجاری متفاوت در این منطقه مانند پروژه الماس شرق، متروی مشهد و مانند آن بررسی گسل توس و انجام تدابیر پیشگیرانه اهمیت خاصی دارد.

 ۳ هزار هکتار از بافت مرکزی مشهد فرسوده است

مساحت بافت‌های فرسوده در ایران حدود ۶۳ هزار هکتار است که از این میان مشهد با ۲ هزار و ۲۹۲ هکتار " ۳.۶ مساحت کشور" سومین رتبه را از  لحاظ داشتن بیشترین بافت فرسوده از آن خود کرده است.

ساختمان های سست بنیان و قدیمی اطراف حرم، میدان شهدا، مجد شمالی و آبکوه که در مهم‌ترین قسمت‌های بافت فرسوده مشهد قرار گرفته اند دیر زمانی است که زنگ هشدار را برای مسئولان نواخته اند.

باغبان نژاد درباره اقداماتی که در راستای مقاوم سازی بافت مرکزی مشهد انجام شده، اظهار می کند: سه پروژه مجد، ثامن و میدان شهدا در راستای نوسازی بافت فرسوده مرکزی مشهد انجام شده است.

وی با اشاره به طرح ثامن افزود: طرح ثامن شامل ۳۰ راهکار در رابطه با مقابله با بلایای طبیعی است و دارای رتبه برتر کشوری و تقدیر شده است، این طرح در سال ۲۰۱۰ در ژنو در همایش مدیریت بحران سوییس ارائه شد و بواسطه این طرح مشهد جزء شهرهای آماده جهان شد.

وی افزود: این طرح در سه آیتم مقام سازی بافت فرسوده؛ برگزاری مانور و سیستم های هشدار خطر سیل الگوی منطقه شد که این امر منجر به برگزاری همایش مدیریت بحران در اردیبهشت ماه امسال در مشهد شد.

وی می افزاید: با سئوال های آیا شهر من آماده است، آیا من به عنوان شهروند دربرابر بلایای طبیعی ایمن هستم، کارمان را در چرخه مدیریت بحران و مقابله با حوداث طبیعی شروع کردیم.

باغبان نژاد ادامه می دهد: در زمینه پیشگیری ایجاد اتاق بحران شمال شرق کشور در مشهد جزء برنامه ها بوده که مرکز فرماندهی مدیریت بحران در مشهد، خراسان رضوی و همچنین استان های مجاور است.

وی توضیح می دهد که احداث این اتاق بحران که سه سال به طول خواهد انجامید بدون هزینه تملک زمین نیازمند ۵ میلیارد تومان تجهیزات نرم افزاری و سخت افزاری است، که تامین ۳۰ درصد آن سهم شهرداری مشهد بوده و ۷۰ درصد بر عهده وزارت کشور گذاشته شده است.

۶۰ سوله برای مدیریت بحران در مشهد

وی می گوید که در این اتاق همه سازمان های بحران مدار مثل آب، برق و گاز نمایندگی دارند و ساختمان ها طوری ساخته می شوند، که کارمندان در ایمنی کامل بتوانند فرماندهی عملیات های مدیریت بحران را انجام بدهند.

وی با اشاره به ساخت سوله های مدیریت بحران در سطح مشهد می افزاید: طی ۵ سال آینده در مشهد ۶۰ سوله بحران راه اندازی می شود که از این تعداد ۱۲ سوله تا پایان سال جاری در مشهد به بهره برداری می رسد.

باغبان نژاد زیربنای هر یک از این پایگاه‌ها را هزار و۲۰۰ مترمربع ذکر می کند و می افزاید: این پایگاه‌ها دارای سالن ورزشی هزار متری، آب و برق اضطراری و محل نگهداری آذوقه ضروری در هنگام بلایای طبیعی به مدت یک‌ماه و فضا برای اسکان موقت هستند و در شرایط غیر‌بحرانی این مکانها به عنوان ساختمان اداری، سالن ورزشی و آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی با اشاره به تهیه طرح پدافند غیرعامل حوادث طبیعی که در آن به مباحث مدیریت بحران در کنار پدافند غیرعامل و طرح جامع مشهد پرداخته می شود، می افزاید: این طرح طرحی ترکیبی از مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و جامع شهرسازی است که هم اکنون به صورت مجزا استفاده می‌شود.

وی تاکید کرد که با اجرایی شدن این طرح که در حال تهیه است به زمین هایی که روی گسل است پروانه ساخت نمی‌دهیم و اجازه نخواهیم داد در مسیرهای سیلاب ساخت و سازی صورت بگیرد.

مشهد عضو شهرهای آماده جهان در مدیریت بحران ها

وی با تاکید بر لزوم اختصاص بودجه در جهت کاهش خطرات حوادث و تهیه تجهیزات لازم و بروز رسانی اطلاعات درراستای مقاوم سازی شهر، تصریح می کند: در حال حاضر مشهد به عنوان نخستین شهر کشور عضو شهرهای آماده جهان در مدیریت بحران شده است.

باغبان‌نژاد با اشاره به تدوین مدل خطرپذیری وضعیت مشهد در زلزله بیان می کند: به عنوان اولین شهر در کشور فاز اول مدل خطرپذیری زلزله در مشهد را تهیه کرده‌ایم که به صورت یک سامانه هوشمند عمل می‌کند.

مدیر ساماندهی و مدیریت بحران مشهد می گوید: این سامانه وضعیت شهر را از نظر زمین‌شناسی، شریان‌های حیاتی، وضعیت ساختمان‌ها در برابر بلایای طبیعی ارزیابی می کند و با اطلاعات ارائه شده نشان می دهد اگر اتفاقی در مشهد رخ دهد خسارات مالی و جانی وارده چقدر خواهد بود.

وی مبنای محاسبات در این مدل را زلزله ۷ ریشتری ذکر می کند و توضیح می دهد: بر اساس همین اطلاعات ۷۵ درصد ساختمان‌های مشهد در برابر زلزله ۷ ریشتری آسیب دیده و بخشی از آنها تخریب می‌شوند و در زلزله‌های ۴ الی ۶ ریشتری آسیب‌پذیری ساختمان‌های مشهد به ۵۰ الی ۶۰ درصد خواهد رسید.

مردم در مقاوم سازی بافت فرسوده مسئول هستند

مدیر ساماندهی و مدیریت بحران مشهد با تاکید بر لزوم همکاری مردم در مدیریت بحران افزود: تنها مسئولان نیستند که دراین زمینه وطیفه دارند، بلکه مردم هم مسئول هستند و باید در ساخت و سازهای خود استانداردها را رعایت کنند تا اگر بحرانی هم رخ داد حداقل آسیب‌ها را به دنبال داشته باشد.

باغبان نژاد با اشاره به تشکیل مدیریت بافت فرسوده در آبکوه اظهار می کند: بیش از ۵۰ درصد بافت این منطقه فرسوده است  که در صورت بروز زلزله در معرض خطر قرار دارد.

وی می افزاید: در این منطقه در حال تحصیل حریم و آگاهی دادن به مالکین در این خصوص هستیم که البته به خاطر بالا بودن توقعات مردم از شهرداری راضی کردن آنها خیلی سخت است و مقاومت به خرج می دهند.

وی با اشاره به قولنامه‌ای بودن و عدم داشتن سند، نبود مدیریت، و مقاومت مردم برای فروش را از مشکلات بافت‌های فرسوده شهر مشهد می داند واظهار می کند: برای خرید یک مغازه در منطقه میدان شهدا مشهد یک میلیارد پیشنهاد شده که بازهم معتقدند کم است در حالی که مالکان باید توجه باشند اجرای طرح های شهرداری در این منطقه باعث گران شدن ملک آنها شده و با این وجود شهرداری قیمتی مناسب و به روز را پیشنهاد می کند و برخی مالکین فکر می کنند حق دارند به هر قیمتی ملک خود را نگه داشته و بفروشند.

باغبان نژاد مشکلات مالی ساکنین بافت های فرسوده را موجب کند شدن روند نوسازی این مناطق می داند و می افزاید: عدم امکان امداد رسانی در مواقع بحرانی به دلیل برخوردار نبودن راه مناسب از معضلاتی است که مسئولان مدیریت بحران را با چالش مواجه می کند.

آوار سقف های حاشیه نشینان با زلزله کمتر از ۵ ریشتر

باغبان نژاد  با اشاره به زائر پذیر مشهد و روند روبه رشد مهاجرت به این شهر اظهار می کند: مهاجران اغلب در اطراف مشهد به عنوان حاشیه نشین ساکن می شوند و ساختمان هایی که این افراد به سرعت و با مصالح نامرغوب در محدوده حریم شهر بنا می کنند غیر مقاوم و آسیب پذیر است و ممکن است سقف های منازل آنها با زلزله‌های کمتر از ۵ ریشتر نیز تخریب و برسرشان آوار شوند.

وی توسعه بی رویه و افزایش حاشیه نشینی را موجب افزایش حوادث در شهرها می داند و معتقد است: افزایش جمعیت و توسعه برنامه‌ریزی نشده شهری و ساختمان‌سازی غیرمناسب از عوامل افزیش دهنده خطرات حوادث در شهرها هستند که باید کنترل شوند.

وی با اشاره به حضور بیش از ۸۰۰ هزار حاشیه‌نشین در مشهد، ادامه می دهد: سکونت مردم در مناطق حادثه خیز از جمله گسل‌های باعث بالا رفتن ریسک خطر و تلفات جانی در زمان بروز بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه می‌شود.

خطر سیل ۳ بار مشهد را تهدید کرده است

وی با اشاره به خطر سیل و با بیان اینکه طی ده سال گذشته در سه مرحله سیل مشهد را تهدید کرده می گوید که ۳۰ مسیل در شهر مشهد وجود دارد که برخی طبیعی بوده و برخی را نیز شهرداری ایجاد کرده است.

باغبان نژاد با اشاره به شرایط اقلیمی مشهد یکی از دلایل دادن تلفات در زمان وقوع سیل را تجاوز به حریم رودخانه ها می داند و تاکید می کند: افزایش نظارت و برخورد با متجاوزان حریم رودخانه ها و مسیل های طبیعی ضروری است.

وی تصریح می کند: ظرف مدت سه سال گذشته با شهردار و شهرداران مناطق و مدیران پروژه های بزرگ سطح شهر جلساتی داشتیم چرا که برخی از اینها پروژه هایی دارند که در زمان اجرا مسیل ها را قطع می کنند و موجب مشکلاتی در زمان بارندگی و آبگرفتکی می شوند.

وی با بیان اینکه ۴۰۰ نقطه مشهد که با شدت کم و زیاد از نظر سیل و آبگرفتگی دارای مشکل بوده اند، شناسایی شده اند می افزاید: در حال حاضر ۹۵ درصد مسیرها و کال ها بهسازی و بازسازی شده و تا پایان امسال مشکل تمامی این نقاط برطرف می شوند.

لزوم آماده باش در برابر حوادث طبیعی

در حالیکه هر روز پیام های آماده باش از جای جای این سرزمین مخابره می شود و هر لحظه ممکن است، عواقب حوادث طبیعی نظیر زلزله دامن مردم را بگیرد، حرکت در مسیر ایمن سازی ساختار رنجور مشهد به کندی پیش می رود.

اگر تکاپوی مسئولان و متولیان برای اجرای برنامه های نوسازی و مقاوم سازی، با همراهی کسانی که در بافت های فرسوده زندگی می کنند هرچه زودترجامه عمل به خود بپوشد و هشدارهای پیشگیرانه مبارزه با بلایای طبیعی نیز از سوی همگان جدی گرفته شود، سرنوشت مردم هیچ نقطه ای از این سرزمین پهناور زیر آوار زلزله ماندن و غرق شدن در سیلاب مشکلات نخواهد بود.

....................................

گزارش: زهرا رنگ آمیز طوسی