افزایش ظرفیت معاوضه نفت خزر؛ ظرفیت‌سازی برای نفتی که وجود ندارد

در خوشبینانه‌ترین حالت، ایران روزانه کمتر از ۲۰ هزار بشکه نفت خزر را سوآپ می‌کند

در شرایطی که تصمیم وزارت نفت ایران در سال ۱۳۸۹ برای توقف معاوضه نفت با کشورهای حاشیه دریای خزر باعث شده است این طرح با کمترین ظرفیت ممکن در حال اجرا باشد، فعالیت بخشی از شرکت ملی نفت ایران که مسئول افزایش ظرفیت تاسیسات این طرح بوده، همچنان ادامه داشته است.

علی محمدی، مجری طرح انتقال و فرآورش نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر، به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته است که فعالیت‌های اجرایی برای رساندن ظرفیت سوآپ (معاوضه) نفت خزر به میزان روزانه نیم میلیون بشکه ادامه دارد و "ظرفیت آن تا پایان تابستان تکمیل خواهد شد."

آقای محمدی گفته است که با اجرای فازهای اول و دوم اجرای این طرح در سال‌های گذشته، امکان انتقال روزانه ۳۷۰ هزار بشکه نفت خام دریافتی از کشورهای حاشیه دریای خزر به دو پالایشگاه تهران و تبریز فراهم شده و هم‌اکنون، فاز سوم طرح افزایش این ظرفیت به ۵۰۰ هزار بشکه در دست اجراست.

این در حالی است که براساس گزارش‌ها، در خوشبینانه‌ترین حالت، هم‌اکنون در چارچوب این طرح، روزانه کمتر از ۲۰ هزار بشکه نفت خام معاوضه می‌شود.

در عین حال، مسعود میرکاظمی، وزیر سابق نفت و عضو کنونی کمیسیون انرژی مجلس ایران در گفت‌وگو با ایسنا تایید کرده است که در شرایط کنونی "سوآپ نفت خزر از مسیر ایران متوقف شده است."

طرح انتقال و فرآورش نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر که "کراس" نامیده می‌شود، در اردیبهشت سال ۱۳۸۳ و در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی افتتاح شد.

در چارچوب این طرح، قرار بود ایران نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر را دریافت و به عنوان خوراک به دو پالایشگاه شمالی ایران منتقل کند و در مقابل، به همان میزان نفت خام را در خلیج فارس به خریداران نفت کشورهای حاشیه خزر تحویل دهد.

گفته شده است که ایران در ابتدا در ازای معاوضه هر بشکه نفت خام معادل یک دلار حق سوآپ دریافت می‌کرد. احمد قلعه‌بانی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، چندی پیش نرخ سوآپ هر بشکه نفت خام از مسیر ایران را دست‌کم ۴ دلار اعلام کرد.

افزون بر منافع اقتصادی، مبادله نفت خزر نوعی تمرین دیپلماسی نفتی برای ایران به شمار می‌رفت و برنامه‌ریزان ایران امیدوار بودند با امضای قراردادهای مربوط به ترانزیت نفت، زمینه تحکیم روابط دوجانبه و چندجانبه با کشورهای حاشیه دریای خزر را فراهم کنند.

اما با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد و تغییر مداوم وزیران نفت در دولت‌های هشتم و نهم ایران، خط مشی‌های متفاوت و گاه متضادی در قبال طرح کراس در پیش گرفته شد و در نهایت، گزارش شد که سوآپ نفت خزر با دستور مسعود میرکاظمی، وزیر نفت وقت، از خرداد سال ۱۳۸۹ متوقف شده است.

آقای میرکاظمی سوآپ نفت خزر را "نوعی واردات نفت خام به ایران" می‌دانست.

او که اکنون عضو کمیسیون انرژی مجلس ایران است، به ایسنا گفته که وقتی وزیر نفت بود دستور داد که روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام سوآپ شود، "با این روش که بخش خصوصی داخلی یا شرکت‌های خارجی، نفت خزر را در شمال تحویل و در جنوب معادل آن را به فروش برسانند."

به گفته او، در آن زمان شرکت ملی نفت ایران نفت خام دریافتی از کشورهای حاشیه دریای خزر را به طور قطعی از آنها می‌خرید و چون نمی‌توانست برای معادل همان میزان نفت خام خود بازاریابی کند، ایران عملا در حال تبدیل شدن به یک واردکننده نفت خام بود.

با این حال، شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا)، وابسته به وزارت نفت ایران، هفته گذشته به نقل از پیروز موسوی، مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران گزارش داد که پس از یک دوره توقف در سوآپ نفت خزر، قراردادهای جدیدی برای آن امضا شده‌است.

آقای موسوی میزان سوآپ نفت خام در اوایل امسال را نزدیک به ۲۰ هزار بشکه در روز اعلام کرد و گفت که این میزان "در روزهای مختلف سال به دلایل مختلف دچار تغییر می‌شود."