مردی که در میقات خسی و در ادبیات کسی بود

آل احمد که تاثیری گسترده بر جریان روشنفکری دوران خود داشت، به جز نوشتن داستان به نگارش مقالات اجتماعی، پژوهش‌های مردم شناسی، سفرنامه‌ها و ترجمه‌های متعددی نیز پرداخت. ایلنا: امروز چهارشنبه 18 شهريور ماه سال 1388 مصادف با سالمرگ جلال آل احمد از نويسندگان برجسته ادبيات معاصر ايران است . به گزارش ايلنا، جلال آل احمد در 11 آذر ماه 1302 در خانواده ای مذهبی در آسالم گیلان متولد شد و در18 شهریور سال1348 درگذشت.آثار زیادی از وی بر جا مانده است او از نویسندگان صاحب سبک ادبیات فارسی است که در سال 1323 به حزب توده پیوست. آشنایی با کلام کسروی و شریعت سنگلجی مقدمه ای برای پیوستن او به حزب توده بود.او که در خانواده ای روحانی بزرگ شده بود بر خلاف میل پدر به ادامه تحصیل پرداخت و وارد دانشسرای ادبیات تهران شد و در رشته ادبیات فارسی مشغول به تحصیل شد. او از زمره روشن فکران نسل سوم است این نسل با ایجاد دانشگاه ها و مدارس و آشنایی ایرانیان با غرب به وجود آمد. با رشد افکار چپ و نیز تقویت اسلامگرایان نسل سوم روشنفکری پا به عرصه سیاسی ایران گذاشت. از پیشگامان این نسل می‌توان به حمید عنایت، ناتل خانلری و سید فخرالدین شادمان اشاره کرد.. نسل سوم برخلاف نسل پیش غرب را نه تنها مقدس نمی‌شمرد بلکه آن را شیطانی و منحوس می‌دانست. دو نگرش متفاوت در این نسل نمود داشته‌است: اسلامگرایان و سوسیالیستها ویژگی مشترک این روشنفکران را می‌توان در دو دشته خلاصه کرد. ۱- این روشنفکران جامعه و افراد جامعه را نقد می‌کردند و نیز در مورد رفتارهای درست و یا نادرست قضاوت می‌کردند و نیز تحت تأثیر توتالیتاریسم خواهان برپایی نظامی بودند که تنها دیدگاه خودشان در آن حاکم باشد. ۲- این نسل از مدرنیزاسیون محلی دفاع می‌کردند و از غرب و نظام آن متنفر بودند. از چهره‌های بارز این نسل می‌توان به جلال آل احمد و علی شریعتی اشاره کرد. آل احمد که تاثیری گسترده بر جریان روشنفکری دوران خود داشت، به جز نوشتن داستان به نگارش مقالات اجتماعی، پژوهش‌های مردم شناسی، سفرنامه‌ها و ترجمه‌های متعددی نیز پرداخت. شاید مهم‌ترین ویژگی ادبی آل احمد نثر او بود. نثری فشرده و موجز و در عین حال عصبی و پرخاشگر، که نمونه‌های خوب آن را در سفرنامه‌های او مثل «خسی در میقات» و یا داستان-زندگی‌نامهٔ «سنگی بر گوری» می‌توان دید. در سال ۱۳۲۶ دومین کتاب خود به نام «از رنجی که می‌بریم» را چاپ می‌کند که حاوی قصه‌های شکست مبارزاتش در حزب توده است. او بعد از واقعهٔ آذربایجان همراه با خلیل ملکی و گروهی دیگر از آن حزب جدا شد. در سال ۱۳۲۹ با سیمین دانشور ازدواج کرد که در مورد او می گوید: «...و زنم سیمین دانشور که می‌شناسید؛ اهل کتاب و قلم و دانش‌یار رشتهٔ زیبایی‌شناسی و صاحب تألیف‌ها و ترجمه‌های فراوان، و در حقیقت نوعی یار و یاور قلم. که اگر او نبود چه بسا خزعبلات که به این قلم در آمده بود. (و مگردر نیامده؟) از ۱۳۲۹ به این‌ور هیچ کاری به این قلم منتشر نشده که سیمین اولین خواننده و نقادش نباشد...». در اردی‌بهشت ۱۳۳۲ به علت اختلاف با رهبران نیروی سومی‌ها از آن‌ها هم کناره می‌گیرد. دو کار ترجمهٔ وی‌، «بازگشت از شوروی» ژید و «دست‌های آلوده» سارتر، مربوط به همین سال‌ها است. پس از کودتای ۲۸ مرداد، که ضربهٔ سنگینی بر پیکر آزادی‌خواهان و مبارزین با استبداد بود، آل احمد نیز دچار افسردگی شدیدی گردید. در این سال‌ها وی کتاب خود را تحت عنوان «سرگذشت کندوها» که کنایه از شکست جبهه ملی و برد کمپانی‌های نفتی است، به چاپ می‌رساند. وقایع این مقطع از تاریخ ایران باعث انقلاب روحی و فکری در جلال می شود. کتاب غرب‌زدگی او مورد توجه حضرت امام خميني (ره) قرار گرفته بود. غرب زدگی نوعی آشتی بین او و مبارزان اسلامی از جمله امام خمینی(ره) پدید می‌آورد. او در مراسم ختم پدرش با امام خمینی دیدار کرده و گفت و گوی کوتاهشان نتیجه‌ای بزرگ داشت. کتاب در خدمت و خیانت روشنفکر کتابی که تا پس از پیروزی انقلاب اجازه انتشار نیافت، تابلوی گویایی از تحولات فکری جلال آل احمد به سمت مکتب اسلام داشته‌است. او در این دوران پیوندی مستحکم با سران نهضت نوظهور اسلامی برقرار می‌کند ولی دست ساواک به او اجازه ادامه این روند را ندادجلال می‌شود. او در 18 شهریور 1348 در محل تولدش در گذشت. پس از مرگ نابههنگام آل‌احمد، جنازهٔ وی به سرعت تشییع و دفن شد که باعث ایجاد تصور سر به نسیت شدن وی توسط ساواک شد. همسر وی، سیمین دانشور این شایعات را تکذیب کرده‌است ولی شمس آل احمد قویاً معتقد است که ساواک او را به قتل رسانده‌است و شرح مفصلی در این باره در کتاب از چشم برادر بیان کرده‌است. از آثار وی می توان به موارد زیر اشاره کرد: اورازان،دید و بازدید، زن زیادی، سفر به آمریکا، مدیر مدرسه نیما چشم جلال بود و ... همچنین او ترجمه هایی نیز داشته که از جمله می توان از مائده های زمینی،عبور از خط وکرگدن نام برد. در سال ۱۳۸۷ برای اولین بار جایزه ادبی جلال آل احمد توسط دولت جمهوری اسلامی ايران بنیان نهاده شد تا با این کار مقام اندیشه و حق جویی وی پاس داشته شود. *بر دیواری که جلال در پای آن آرمیده فقط این جمله نوشته شده است: "آرامگاه ابدی جلال آل احمد، مردی که در میقات خسی و در ادبیات کسی بود؛ همو که جلال آل قلم بود. پايان پيام