یک‌شنبه یا دوشنبه؟

فناوری  - درحالی‌که تقویم رسمی کشور، روز یک‌شنبه 29 شهریور را عید سعید فطر اعلام کرده است؛ برخی کارشناسان با اصرار بر عدم رویت هلال شوال در روز شنبه، دوشنبه را عید فطر اعلام کرده‌اند. اگر شرایط جوی مساعد نباشد؛ عید فطر احتمالا روز دوشنبه خواهد بود. ذوالفقار دانشی: درحالی‌که تقویم رسمی کشور، روز یک‌شنبه 29 شهریور را عید سعید فطر اعلام کرده است؛ برخی کارشناسان با اصرار بر عدم رویت هلال شوال در روز شنبه، دوشنبه را عید فطر اعلام کرده‌اند. حتی شورای تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز که تقویم رسمی کشور را استخراج می‌کند، با انتشار اطلاعیه‌ای دوپهلو اعلام کرد با توجه به افزایش غبار جوی در تابستان امسال در بخش‌های وسیعی از ایران، ناکامی گروه‌های رصدی در رؤیت این هلال دور از انتظار نیست. همه کارشناسان بر این امر اتفاق نظر دارند که این هلال به هنگام غروب یا پس از غروب خورشید دیده نمی‌شود، اما برخی حدس می‌زنند که در شرایط ایده‌آل جوی، می‌توان این هلال را در بعدازظهر روز شنبه مشاهده کرد. در این بین، شانس مناطق جنوبی کشور برای دیدن هلال بیشتر است. به‌هر حال، این تلاش رصدگران در ساعت 15 تا 17:30 روز شنبه است که آغاز ماه شوال را مشخص می‌کند از سوی دیگر در آستانه جشن بزرگ مسلمانان، بحث 29 روزه یا 30 روزه بودن ماه رمضان و تاریخ عید فطر به بحث روز تبدیل شده است. برخی حدس می‌زنند که ماه رمضان همیشه باید 29 روزه باشد و امکان ندارد این ماه، 30 روز طول بکشد. این درحالی است که تفاوتی بین هلال رمضان، شوال و دیگر ماه‌های قمری وجود ندارد. روند حرکت ماه به‌دور زمین بسیار منظم است، طوری‌که دقیقا هر 27 روز و 7 ساعت و 40دقیقه یک‌بار به دور زمین می‌گردد. اما این خورشید است که ماه را روشن می‌کند و چون زمین هر 365 روز یک‌بار به‌دور خورشید می‌گردد، وضعیت نورپردازی ماه در هر گردش تغییر می‌کند و ناظر زمینی هر 29 روز و 12 ساعت و 43 دقیقه می‌تواند شکل یکسانی از ماه را ببیند. این مقدار که 29.53 روز است، عدد صحیحی نیست و موجب می‌شود بعضی وقت‌ها پس از 29 روز کامل، هلال به همان شکل دیده شود و بعضی وقت‌ها پس از 30 روز کامل. پس ماه رمضان هم مانند هر ماه قمری دیگری می‌توند 29 یا 30 روزه باشد. اما چه‌چیز سبب شده بود اغلب ماه‌های رمضان چند ده سال اخیر 29 روزه باشد؟ معمولا در پایان هر ماه قمری، گروه‌های فراوانی در کشور به رصد هلال نو می‌پردازند و تجربه، نشان داده که 15درصد رصدگران، تصور می‌کنند هلال را دیده‌اند. این توهم به‌دلیل شرایط مغزی انسان پدید می‌آید و غیر از اشتباه گرفتن اجرام دیگر با هلال ماه است. بنابراین بر اساس ملاک‌های علمی، باید بیش‌از 15 درصد افراد رصدگر گزارش دهند هلال را دیده‌اند تا شائبه توهم رویت برطرف شود! درحالی‌که بعضی وقت‌ها به این موضوع توجه نمی‌شد. مورد دیگر، رویت‌پذیری هلال در شهرهای مجاور است. فرض کنید شامگاه امروز هلال در شهری دیده شود. آیا این رویت برای دیگر شهرهای اطراف و دور و نزدیک نیز آغاز ماه را اثبات می‌کند یا فقط منحصر به این شهر است؟ این مساله در فقه به اتحاد افق مشهور است. برخی مراجع، رویت ماه را تنها برای برخی نواحی اطراف مورد قبول می‌دانند و برخی دیگر، رویت هلال را برای نیمی از زمین که در شب به سر می‌برد، می‌پذیرند. بررسی هلال عید فطر امسالمحاسبات نشان می‌دهد ماه نو در ساعت 23:14 روز جمعه 27 شهریور به وقت مرکزی تابستانی ایران (18:44 به وقت جهانی) روی می‌دهد. بنابراین در هیچ‌نقطه‌ای از جهان، هلالی در روز جمعه تشکیل نخواهد شد. در روز شنبه، این هلال آرام آرام از خورشید فاصله می‌گیرد و به روشنایی و ضخامتش افزوده می‌شود.نخستین جایی که هلال را با تلسکوپ می‌تواند ببیند، جایی در شرق استرالیا و نزدیک به قطب جنوب است. همان‌طور که نقشه رویت‌پذیری این هلال در روز شنبه نشان می‌دهد، شرایط رصد این هلال برای کشورهای نیمکره شمالی زمین نامناسب است، زیرا ارتفاع هلال در هنگام غروب خورشید بسیار اندک است و نمی‌توان به رویت‌پذیری آن در نزدیکی زمان غروب یا بعد از آن امیدوار بود. این وضعیت تقریبا برای تمام کشورهای آسیا، شمال آفریقا و اروپا برقرار است و بنابراین، اگر ملاک آغاز ماه را رویت هلال به هنگام غروب درنظر بگیریم؛ در هیچ‌یک از مناطق یادشده نمی‌توان عید فطر را روز یک‌شنبه درنظر گرفت. (برای مشاهده عکس بزرگ، اینجا را کلیک کنید) پس چرا شورای تقویم، روز یک‌شنبه را عید فطر اعلام کرده است؟ برای تدوین تقویم قمری، شورایی هفت نفره در مرکز تقویم وجود دارد که وضعیت هر هلال را بررسی می‌کنند. تقویم سال 1388 در بهار 1387 بررسی و تنظیم شده بود که 3 جلسه آن به بررسی هلال شوال اختصاص یافت. کارشناسان با بررسی رکوردهای رویت هلال، چنین نتیجه گرفتند که هرچند به‌هیچ وجه نمی‌توان این هلال را به هنگام غروب یا پس از آن دید؛ اما شانس رویت آن به هنگام روز وجود دارد. پیش از این، رصدگران کشورمان موفق شده بودند هلالی شبیه به این هلال را به هنگام روز مشاهده کنند و همین، موجب شد که شورای تقویم، دلایل موجود را برای عدم رویت‌پذیری این هلال ناکافی بداند. طبق فتوای مقام معظم رهبری، اگر بتوان هلال را به‌هنگام روز نیز رصد کرد، می‌توان برای آغاز ماه قمری به آن استناد کرد، حتی اگر هلال پس‌از غروب آفتاب دیده نشود. از این‌رو، برخی رصدگران امیدوارند با استفاده از تلسکوپ‌های بزرگ، بتوانند این هلال را بین ساعت 15 تا 17:30 بعدازظهر شنبه رصد کنند. اگر این اتفاق بیفتد، می‌توان امیدوار بود که عید سعید فطر مقارن با روز یک‌شنبه 29 شهریور خواهد بود؛ درغیر این‌صورت، یک‌شنبه سی‌امین روز از رمضان‌المبارک خواهد بود و دوشنبه، عید سعید فطر. پیشاپیش حلول این عید سعید را به شما تبریک و تهنیت عرض می‌کنیم.