روز عرفه ، روز نیایش و روز بارش چشم‌های خاکیان

خبرگزاري فارس:صحراي عرفات در تاريخچه خود خاطراتي از مردان بزرگ الهي چون آدم ابوالبشرع ، ابراهيم خليل الله ، پيامبر اعظم (ص) و نيز سيدالشهدا (ع) را دارد كه با حضور شان عرفه را نور افشاني كردند و خود نيز ار تلا لو پرتوهاي رحمت و عنايت الهي در اين ميعادگاه عارفان متبرك شدند. دل در جوشش ناب عرفه، وضو مي گيرد و در صحراي تفتيده عرفات، جاري مي شود. آن جا كه ايوان هزار نقش خداشناسي است. لب ها ترنم با طراوت دعا به خود گرفته و چشم ها امان خود را از بارش توبه، از دست داده اند. دل، بيقرار روح عرفات، حضرت اباعبدالله الحسين (ع) شده است. پنجره باران خورده چشم ها از ضريح اجابت، تصوير مي دهد و اين صحراي عرفات است كه با كلمات روحبخش دعاي امام حسين (ع) و اشك عاشقان او بر دامن خود اجابت را نقش مي كند. امروز روز نهم ذيحجه روز عرفه است، روزي كه زائران سپيده دم صبح راهي عرفات شدند تا در جوي مملو از ايمان، خشوع و خضوع استغفار كرده و اركان اصلي حج را به جا آورند. زائران در روز نهم ذيحجه، روز عرفه، آداب و رسوم و مناسك ديني خود را به جا مي‌آورند و خود را براي ديگر اعمال اين ايام آماده مي‌كنند. روزي كه صدها هزار زائر خانه خدا به عرفات رفته‌اند و در اين روز بزرگ به درگاه خداوند متعال تضرع مي‌كنند، روزي كه آنها خواستار تقرب به درگاه احديت هستند. روزي كه خواهان بخشش گناهان و تولدي دوباره‌اند. در اين روز خدا دينش را كامل كرده و نعمتش را تمام. صحراي عرفات در 21 كيلومتري شمال مكه واقع شده و تپه كوچكي است كه حدود 250 متر از سطح دريا بالاتر و كوهها آن را احاطه كرده اند. دل در جوشش ناب عرفه، وضو مي گيرد و در صحراي تفتيده عرفات، جاري مي شود. آن جا كه ايوان هزار نقش خداشناسي است. لب ها ترنم با طراوت دعا به خود گرفته و چشم ها امان خود را از بارش توبه، از دست داده اند. دل، بيقرار روح عرفات، حضرت اباعبدالله الحسين (ع) شده است. پنجره باران خورده چشم ها از ضريح اجابت، تصوير مي دهد و اين صحراي عرفات است كه با كلمات روحبخش دعاي امام حسين (ع) و اشك عاشقان او بر دامن خود اجابت را نقش مي كند. اشك و زمزمه ما را نيز بپذير، اي خداي عرفه. آميختگي و واژه عرفه و نيايش به عنوان دو جلوه فضيلت و رحمت الهي تا حدي است كه همگان عرفه را با نيايش و عالي ترين تجلي گاه نيايش را نيز در عرفه مي دانند و مي شناسند. اهميت نيايش در اين روز تا آنجاست كه ما مي بينيم در حالي كه فاصله انداختن ميان 2 نماز از جمله سنت هاي پيوسته پيامبر اعظم ص به شمار مي آيد، ولي آن حضرت بين دو نماز ظهر و عصر روز عرفه جمع مي كرده اند تا هر چه زودتر به ميعادگاه معرفت و عرفان ، صحراي عرفه ، برسند و زمان بيشتري را براي نيايش در آن ميعادگاه داشته باشند و شگفت تر اين كه امامان بزرگوار از روزه اين روز اگر موجب ضعف جسماني و در نتيجه ، بازماندن از مراسم دعاي عرفه گردد منع كرده اند حال آن كه بر اساس روايات مورد وثوق و صحيح ، روزه عرفه كفاره 90 سال گناه است. وجه تسميه آنرا چنين گفته اند كه جبرائيل عليه السلام هنگامي كه مناسك را به ابراهيم مي آموخت، چون به عرفه رسيد به او گفت "عرفت " و او پاسخ داد آري، لذا به اين نام خوانده شد. و نيز گفته اند سبب آن اين است كه مردم از اين جايگاه به گناه خود اعتراف ميكنند و بعضي آن را جهت تحمل صبر و رنجي ميدانند كه براي رسيدن به آن بايد متحمل شد. چرا كه يكي از معاني "عرف " صبر و شكيبايي و تحمل است. زائران بيت الله الحرام در روز عرفه ، نهم ذي الحجه الحرام ، از هنگام اتمام نماز ظهر و عصر تا هنگامه غروب در اين منطقه حضور دارند و حضور در عرفه بهانه اي است براي رستن و رسيدن براي شناختن و شناخته شدن (معرفت)، طلب كردن و پيراسته شدن از تمام آلايش هاي پوچ دنيوي و به جرعه اي عاشق شدن و جان تازه كردن و آن گاه بارگاه رافت الهي را گشوده ديدن و پيمانه را سر كشيدن. صحراي عرفات در تاريخچه خود خاطراتي از مردان بزرگ الهي چون آدم ابوالبشرع ، ابراهيم خليل الله ع ، پيامبر اعظم ص و نيز سيدالشهدا ع را دارد كه با حضور شان عرفه را نور افشاني كردند و خود نيز ار تلا لو پرتوهاي رحمت و عنايت الهي در اين ميعادگاه عارفان متبرك شدند. عرفه را به اين سبب بدين عنوان نام نهادند كه در اين روز جبرئيل امين بر ابراهيم (عليهما السلام) فرود آمد و خطاب به ايشان فرمود: "بر كرده هاي خويش اقرار كن و مناسك حج را كه به تو مي آموزم بشناس " و چون به عرفه رسيدند به او گفت: "عرفت ؛ آيا شناختي؟ " و او پاسخ داد: "آري " و لذا به اين نام خوانده شده است. نيز گفته شده است كه اين نامگذاري بدين خاطر است كه چون آدم و حواع از منزلت خويش به نشئه دنيا هبوط كردند و پس از چندي فترت و جدايي در اين صحرا بود كه به هم رسيدند و با هم آشنا شدند. اين همه يعني اين كه اين نامگذاري ريشه در عرفان و معرفت دارد. برخي نيز عرفات را جمع عرفه و به معني كوه و بلندي دانسته اند و چندين گفته ديگر. بنا بر اين ، پيداست كه اين نوع انتخاب عنوان ريشه تاريخي مذهبي نيز دارد تاريخي كه ابتداش از اولين آفريده نوع بشر آغاز مي شود بدين ترتيب كه آدم ع پس از خروج از جوار رحمت الهي و فرود در عرصه دنيا، 40 روز هر بامداد بر فراز كوه صفا با چشم گريان در حال سجده بود كه امين وحي بر وي نازل شد و چون از سبب اين تضرع و زاري عاشقانه پرسيد، روش بازگشت و توبه را به او بياموخت. در اين روز حجاج بيت الله الحرام استغفار مي كنند و پاك و عاري از هر گناه مي شوند، همچون كودكي كه تازه زاده شده است. در اين روز صداي دعا و انابه بنده به درگاه احديت قطع نمي شود و استغاثه بنده از پروردگارش تا عرش مي رود. زائران پس از اداي نماز ظهر و عصر در عرفات مانند سنت پيامبر اكرم (ص) رو به قبله ايستاده، تا زمان غروب خورشيد اين حالت را حفظ ، به دعا خواني خود ادامه مي دهند و به تفكر و تأمل در اعمال خود پرداخته و توبه و انابه سر مي دهند. آنها پس از وقوف در عرفات از طلوع خورشيد تا غروب، به سوي مزدلفه براي شب زنده داري رفته و در آنجا بيتوته مي كنند و به عبادت و راز و نياز مي پردازند. آنها نماز مغرب و عشا را در مزدلفه به جا مي آورند و تا صبح فردا (عيد قربان) شب زنده داري كرده و به دعا و مناجات مي پردازند. زائران خانه خدا 10 ذيحجه بار ديگر به مني باز مي گردند تا قرباني كنند، رمي جمرات و مراسم عيد قربان را برگزار كنند تا حج آنها كامل شده و نام حاجي را بر خود نهند. رمي جمرات را طي سه روز متوالي (ايام تشريق) انجام مي‌دهند. در نيمه‌هاي شب ضعيفان، زنان، پيران و بيماران آنگونه كه پيامبر اكرم(ص) به اين گروه اجازه داده بود، رمي جمرات را به جا مي‌آورند و بقيه تا صبح فردا صبر كرده و دعا مي‌خوانند و به عبادت مي‌پردازند. سپس مناسك حج به پايان مي‌رسد و به منظور طواف افاضه و خارج شدن از احرام به مكه مي‌روند. حضرت آدم (ع) در عرفات: فَتَلَقي آدَمُ مِنْ رَبِّه كَلماتًُ فتابَ عَليهِ اِنَّه' هو التَّوابُ الرّحيمْ آدم از پروردگارش كلماتي دريافت داشت و با آن بسوي خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذيرفت، چه او توبه پذير مهربان است. طبق روايت امام صادق(ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنيا، چهل روز هر بامداد بر فرار كوه صفا با چشم گريان در حال سجود بود، جبرئيل بر آدم فرود آمد و پرسيد: ـ چرا گريه مي كني اي آدم؟ ـ چگونه مي توانم گريه نكنم در حاليكه خداوند مرا از جوارش بيرون رانده و در دنيا فرود آورده است. ـ اي آدم به درگاه خدا توبه كن و بسوي او بازگرد. ـ چگونه توبه كنم؟ جبرئيل در روز هشتم ذيحجه آدم را به مني برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئيل به صحراي عرفات رفت، جبرئيل بهنگام خروج از مكه، احرام بستن را به او ياد داد و به او لبيك گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسيد تلبيه را قطع كرد و به دستور جبرئيل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و كلماتي را كه از پروردگار دريافت كرده بود به وي تعليم داد، اين كلمات عبارت بودند از: خداوندا با ستايشت تو را تسبيح مي گويم سُبحانَكَ اللهُمَ وَ بِحمدِك جز تو خدايي نيست لا الهَ الاّ اَنْتْ كار بد كردم و بخود ظلم نمودم عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسي به گناه خود اعتراف مي كنم وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبي اِغْفرلي تو مرا ببخش كه تو بخشنده مهرباني اِنَّكَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحيمْ آدم (ع) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشك مي ريخت، وقتيكه آفتاب غروب كرد همراه جبرئيل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نيز با كلماتي به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت...... حضرت ابراهيم (ع) در عرفات در صحراي عرفات، جبرئيل، پيك وحي الهي، مناسك حج را به حضرت ابراهيم (ع) نيز آموخت و حضرت ابراهيم (ع) در برابر او مي فرمود: عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم). پيامبر اسلام (ص) در عرفات و نيز دامنه كوه عرفات در زمان صدر اسلام كلاس صحرايي پيامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرين آخرين سوره قرآن در صحراي عرفات بر پيغمبر (ص) نازل شد و پيغمبر اين سوره را كه از جامع ترين سوره هاي قرآن است و داراي ميثاق و پيمانهاي متعدد با ملل يهود، مسيحي و مسلمان و علماي آنها مي باشد، و قوانين و احكام كلي اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعليم فرمود. و طبق مشهور ميان محدثان پيامبر (ص) در چنين روزي سخنان تاريخي خود را در اجتماعي عظيم و با شكوه حجاج بيان داشت: ...... اي مردم سخنان مرا بشنويد! شايد ديگر شما را در اين نقطه ملاقات نكنم. شما به زودي بسوي خدا باز مي گرديد. در آن جهان به اعمال نيك و بد شما رسيدگي ميشود. من به شما توصيه مي كنم هركس امانتي نزد اوست بايد به صاحبش برگرداند. هان اي مردم بدانيد ربا در آئين اسلام اكيداً حرام است. از پيروي شيطان بپرهيزيد. به شما سفارش مي كنم كه به زنان نيكي كنيد زيرا آنان امانتهاي الهي در دست شما هستند، و با قوانين الهي بر شما حلال شده اند. ......... من در ميان شما دو چيز بيادگار مي گذارم كه اگر به آن دو چنگ زنيد گمراه نمي شويد، يكي كتاب خدا و ديگري سنت و (عترت) من است. هر مسلماني با مسلمان ديگر برادر است و همه مسلمانان جهان با يكديگر برادرند و چيزي از اموال مسلمانان بر مسلماني حلال نيست مگر اينكه آنرا به طيب خاطر به دست آورده باشد..... اميرالمؤمنين امام علي‌ عليه السلام درباره‌ راز وقوف در عرفات فرمود: عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا بايد بيرون دروازه، آنقدر تضرّع كند تا لايق ورود حرم شود.(1) از اين‌رو شب و روز عرفه دعاهاي مخصوص دارد كه جزو فضايل برجسته و وظايف مهم روز عرفه است. بنابراين، خداوند اين گونه مهمانان خود را براي ورود در خانه‌اي كه انبيا ‌عليهم السلام به طهارت آن قيام و اقدام كرده‌اند: "و عهدنا إلي إبراهيم و إسمـعيل أن طهّرا بيتي "(2) تطهير و پاك مي‌كند؛ زيرا خداوند در خانه پاك، تنها مهمانان پاك را مي‌پذيرد. اسرار عرفات فراوان است، و برخي از آنها كه در حديث شبلي(3) بدانها اشاره شده عبارت است از: 1ـ وقوفِ در عرفات براي آن است كه انسان به معارف و علوم ديني واقف شده و از اسرار الهي نظام آفرينش با خبر شود. بداند كه خداوند به همه‌ نيازهاي او واقف و بر رفع همه‌ آنها تواناست. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت كند كه طاعت او سرمايه و وسيله‌ هر بي‌نيازي است: "و طاعته غني. "(4) از اين‌رو امام سجاد‌ عليه السلام به سائلي كه در روز عرفه گدايي مي‌كرد، فرمود: واي بر تو! آيا در چنين روزي، دست نياز به‌ سوي غير‌ خدا دراز مي‌كني؛ در چنين روزي براي كودكان در رحمْ اميد سعادت مي‌رود: "ويحك! أغير‌الله تسأل فى هذا اليوم. إنه ليرجي لما فى بطون الحبالي فى هذا اليوم أن يكون سعيداً! "(5) كسي كه در اين جا از خدا غير‌ خدا را طلب كند زيان كرده است. امام سجاد ‌عليه‌السلام كساني را كه در چنين زمان و مكاني دست نياز به سوي ديگران دراز مي‌كنند، بدترينِ انسان‎ها معرفي فرمود: "هؤلاء شرار من خلق ‌الله. الناس مقبلون علي‌الله و هم مقبلون علي‌ الناس. "(6) 2 ـ حج‌گزار بايد در آنجا بر اين نكته عارف شود كه خداي سبحان به نهان و آشكار و صحيفه‌ قلب او و رازهاي آن و حتي آنچه براي خود او روشن نيست و به طور ناخودآگاه در زواياي روح او مي‌گذرد آگاه است؛ يعني سرزمين عرفات محل ادراك و شهود مضمون آيه‌ كريمه‌ "و إن تجهر بالقول فإنّه يعلم السرّ و أخفي "(7) است. انسان اگر بداند كه قلبش در مشهد و محضر حق است همان طور كه خود را به گناهان جوارحي نمي‌آلايد، گناه جوانحي نيز نمي‌كند و قلبش را از خاطرات آلوده تنزيه مي‌كند. در حديثي كه متن آن در بحث از اعمال منا خواهد آمد، امام سجاد‌ عليه‌السلام فرمود: عصر روز عرفه و ظهر روز دهم كه حاجيان در منا حضور دارند، خداي سبحان بر ملائكه افتخار مي‌كند و مي‌فرمايد: اينان بندگان من هستند كه از راه‎هاي دور و نزديك با مشكلات بسيار به اينجا آمده و بسياري از لذّت‎ها را بر خود حرام كرده و بر شن‎هاي بيابان‎هاي عرفات و منا خوابيده و اين چنين با چهره‌هاي غبارآلود در پيشگاه من اظهار عجز و ذلّت مي‌كنند. اينك به شما اجازه دادم تا آنان را ببينيد. آنگاه ملائكه‌ حق به اذن خداوند بر دل‎ها و اسرار نهان آنها آگاه مي‌شوند. (8) خداي سبحان به زائران راستين خانه‌ خود مباهات مي‌كند، با اين كه عزت و فخر انسان در بندگي براي خدا و بودنِ تحت ربوبيت اوست؛ همانگونه كه در مناجات اميرالمؤمنين علي‌ عليه السلام آمده است: "إلهى كَفي بى عِزّاً أن أكون لك عبداً و كَفي بى فَخْراً أن تكون لى ربّاً أنت كما أُحبُّ، فاجعلْنى كما تُحبُّ. "(9) دعاي عرفه، سير در خودشناسي و خداشناسي در روايت كفعمي دعاي عرفه با جمله: و انت علي كل شيء قدير. يا رب، يارب يا رب پايان يافته است. اما به نقل از سيد بن طاووس در اقبال، دعاي عرفه پس از آن با جمله: الهي انا الفقير في غناي فكيف لا اكون فقيرا في فقري، ادامه مي‎يابد. خاتمه دعا چنين است: و انت الرقيب الحاضر انك علي كل شيء قدير و الحمدلله وحده. دعاي عرفه شامل مطالب بسياري است كه گزيده فهرست آنها چنين است: شناخت خداوند و بيان صفات الهي و تجديد عهد و پيمان با پروردگار و شناخت پيامبران و تحكيم ارتباط با آنها و توجه به آخرت و اظهار عقيده قلبي. سير انديشه در آفاق جهان و يادآوري نعمت‎ها بي‎كران الهي بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آن نعمت‎ها و عنايت‎ها كه از آغاز وجود و تكوين آدمي تا آخر عمر پيوسته به او افاضه مي‎شود. تضرع به درگاه خداوند و اقرار به گناهان و توبه و انابه و درخواست عفو و روي آوردن به صفات پسنديده و اعمال خير. درخواست حوايج كه با درود و صلوات بر محمد و آل محمد صلي الله عليه و آله شروع مي‎شود. سپس تقاضاي عفو، نور هدايت، رحمت، عافيت، بركت، وسعت روزي و پاداش اخروي برخي از دانشوران به شرح و يا ترجمه اين دعاي شريف پرداخته‎اند. از جمله: مظهر الغرائب سيد خلف الدين حيدر مشعشعي موسوي حويزي، معاصر شيخ بهايي ( م ، 103 ق )، اين شرح را مولف آن پس از خاموشي ديده سر و روشن‎تر شدن چشم دل تدوين كرده است و شرح دعاي عرفه اثر شيخ محمد علي بن شيخ ابوطالب زاهدي جبلاني اصفهاني ( م 1181 ق)، نيايش حسين عليه السلام تاليف استاد محمد تقي جعفري. شايان ذكر است كه غير از دعاي امام حسين عليه السلام براي روز عرفه دعاهاي ديگري نيز از ساير ائمه اطهار عليهم السلام روايت شده است كه در كتب دعا به تفصيل آمده است. شيخ صدوق كتابي تحت عنوان ادعيه الموقف و يا دعا الموقف تاليف كرده است، مشهورترين دعاهاي روز عرفه پس از دعاي امام حسين عليه السلام دعاي فرزند گراميش حضرت امام زين العابدين عليه السلام است كه در صحيفه سجاديه آمده است. مراجع عظام تقليد در مناسك حج هر دو دعا را نقل كرده‎اند. از دعاهاي حضرت امام سجاد عليه السلام در روز عرفه است كه: خدايا! مرا شاكر و صابر گردان و مرا در چشم خويش خوار و در نظر مردم بزرگوار گردان . خدايا! در همه كارها عاقبت ما را به خير كن و ما را از خواري دنيا و عذاب آخرت نگهدار . خدايا! مرا به علم توانگر ساز و به حلم زينت بخش و به تقوا عزيز كن و به عافيت زيبايي ده . خدايا! از زوال نعمت و تغيير عافيت و غضب ناگهاني و همه چيزهايي كه مايه ناخشنودي توست به تو پناه مي‌برم . خدايا! از اخلاق بد و اعمال بد و هوس‎هاي بد و مرض‎هاي بد به تو پناه مي‌برم . خدايا! سحرخيزي را بر امت من مبارك ساز . خدايا! تو را به غيب داني و قدرتي كه بر آفرينش داري سوگند مي‌دهم تا موقعي كه زندگي را براي من بهتر مي‌داني مرا زنده نگهدار و موقعي كه مرگ را براي من بهتر مي‌داني مرا بميران . خدايا! از تو مي‌خواهم كه ترس خود را در آشكار و نهان نصيب من كني و در حال خشنودي و خشم كلمه اخلاص را به زبان من جاري نمايي و در حال فقر و توانگري ميانه‌روي را شعار من سازي . خدايا! چنان كه خلقت مرا نيك كردي سيرتم را نيز نيك كن . خدايا! هر كس عهده‌دار كار امت من شد و بر آنها سخت گرفت، بر او سخت ‌گير و هر كس عهده‌دار كار امت من شد و با آن‌ها مدارا كرد با او مدارا كن . خداوندا! يك لحظه مرا به خودم واگذار مكن و چيزهاي خوبي كه به من بخشيده‌اي، از من باز مگير. خدايا بر محمد و خاندان پاكش درود فرست . درودهاي پربركت و پاكيزه و فزاينده‌اي كه صبح‌گاهان و شامگاهان در رسند، و درود فرست بر ايشان و بر ارواح‌شان، و كارشان را بر اساس تقوا فراهم آور، و احوالشان را به سامان‌ آر، و ما را به رحمت خود در جايگاه امن و امان در كنار ايشان قرار ده، اي مهربان‎ترين مهربانان.(10) در اين ميان عرفه جايگاه تبلور و ظهور تمام معارفي است كه حاجي در مراحل و منازل مختلف حج به دست آورده است و پس از گذر از عرفه است كه نور معرفت هاله اي خواهد بود بي انتها كه افق عبوديت را با ملكوت پيوند مي دهد يعني عرفات مقام تابش نور معرفت است كه در مشعر، حاجي با اين معرفت به شهود و شعور يقيني مي رسد و قرباني در منا نيز شكرانه همين دو نعمت طي مراحل معرفت و شهود در عرفات و مشعر است. عرفات نام صحرايي است وسيع با مساحت حدود 18 كيلومتر مربع در دامنه كوه جبل الرحمه كه در جنوب شرقي مكه معظمه قرار دارد و با چهار منطقه ثويه ، نمره، عرنه و ذي المجاز احاطه شده و بخش عمده آن از حرم خارج است. عرفه روز تدبير در آفرينش و خلقت و توجه به رابطه بنده با پروردگار است و مضامين دعاي عرفه عرشي است و قرائت دعاي اباعبدالله همراه با تدبير در مضامين ارزشمند اين دعا براي بندگان راهگشاست. بنا بر فرموده حضرت زين العابدين ، امام سجادع اميد آن مي رود كه حتي فرزنداني كه هنوز در رحم مادران هستند، از فضل و لطف و محبت پروردگار برخوردار شوند و به همين دليل است كه عارفي همچون ميرزاجواد آقاي ملكي تبريزي مي افزايد: "مثل اين كه امروز فقط براي نيايش آفريده شده است. روز عرفه از ايام باشكوه و عظيم است. روزي است كه در‌هاي آسمان را براي پذيرش تضرع‌هاي عاشقانه‌ بندگان ذات اقدس اله مي‌گشايند و باز هم آن فاعل بالعشق خواهان بازگشت اشرف مخلوقاتش به بارگاه امن‌اش است . آري باز هم فرصت براي بازگشت انسان به اصل و جايگاه اعلي اوليه‌اش را فراهم مي‌كنند، چقدر بزرگوارند و بزرگوارانه رفتار مي‌كنند. چقدر ظلم كرديم! چقدر ناديده گرفتيم آن همه رحمت را! ولي باز هم مي‌خوانندمان، دعوتمان مي‌كنند و مي‌خواهند همچو شب قدر به ارزش و منزلت خود نائل شويم. آري روز عرفه، روزي است كه حق تعالي بندگان خويش را به عبادت و اطاعت خود دعوت كرده و از آن سوي سفره جود خود را براي آنها گسترانيده است. شيطان را در اين روز در غل و زنجير مي‌كشد و باز هم زمينه پيروزي انسان را بر نفس فراهم مي‌كند. امام صادق (ع) فرموده‌اند: اگر شخص گناه‌كاري نتواند در شب‌هاي قدر خود از قدر و منزلت خود به نحو احسنت استفاده كند و بهره گيرد، مي‌تواند در اين روز از امتيازات برخورداري از رحمت الهي برخوردار شود. عرفا با توجه به آيات قرآني و نيايش‏هاي عرفانيِ اولياي الهي، طبق ذوق و كشف و شهود خود عباراتي را در ترجمه مضامين نصوص ديني بيان كرده‏اند. حضرت امام خميني قدس‏سره ديده‏اي نيست نبيند رخ زيباي تو را نيست گوشي كه همي نشنود آواي تو را هيچ دستي نشود جز برِ خوانِ تو دراز كس نجويد به جهان جز اثر پاي تو را به كجا روي نمايد كه تواش قبله نه‏اي آنكه جويد به حرم منزل و مأواي تو را همه جامنزل عشق است كه يارم همه جاست كور دل آنكه نبيند به جهان جاي تو را بابا طاهر به دريا بنگرم دريا ته بينم به صحرا بنگرم صحرا ته بينم به هر جا بنگرم و كوه و در و دشت نشان از قامت رعنا ته بينم عطار نيشابوري نه هرگز كبريايش را بدايت نه ملكش را سرانجام و نهايت زهي اسم و زهي معني همه تو همي گويم كه اي تو اي همه تو تو را بر ذره ذره راه بينم دو عالم ثمّ وجه اللّه‏ بينم دويي را نيست ره در حضرت تو همه عالم تويي و قدرت تو وجود جمله ملل حضرت توست همه آثار صنع قدرت توست(11) در منطق الطير مي‏گويد: هم ز جمله پيش و هم بيش از همه جمله از خود ديده و خويش از همه با توجه به همين بي‏نهايت بودن وجود محض است كه عطار مي‏گويد: غيرتش غير در جهان نگذاشت لاجرم عين جمله اشيا شد حكما مضمون اين شعر را تحت عنوان "بسيط الحقيقة كلّ الأشياء " بيان كرده‏اند. منظور از بسيط الحقيقة، وجود محض است. وجود محض يا "صرف الوجود " آن است كه مجرد از ماهيت باشد. چون ماهيت حدود اشياء است. شي‏ء بي‏ماهيت، بي‏حد و بي‏نهايت مي‏گردد. كمال وجود در بي‏حد و نهايت بودن است. از آنجا كه بي‏حد و نهايت بودن حقيقي، تنها با بي‏همتايي سازگار است، ضرورتا كمال توحيد ملازم آن بوده و موجود كامل واقعي جز يكي نخواهد بود. از اين رو، هر موجودي بايد كمال وجودي خود را از وجود كامل كه همان وجود محض و بي‏حد و نهايت است دريافت كند؛ زيرا غير از او هر چه هست ناقص است و معلول يك علّت تامه كامل، كه هر موجودي هر چه دارد از اوست. همه محتاج او و سائلِ درگاه اويند. أَنْتُمْ الْفُقَرَاءُ إِلَي اللّه‏ِ وَاللّه‏ُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ؛(12) "شما فقيران به سوي خداييد و تنها خدا غنيّ پسنديده است. " يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَوَاتِ وَالاْءَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ ؛(13) "هر چه در آسمان و زمين است، از خدا مي‏خواهند و خدا هر روز در كار جديدي است. " مرحوم علامه طباطبايي در اين باره مي‏گويد: "... و قد تبيّن بما تقدّم أنّ الواجب لذاته تمام كلّ شي‏ء. و هذا هو المراد بقولهم بسيط الحقيقة كلّ الأشياء " .(14) "از آنچه گفته شد، روشن گشت كه واجب بالذات تمام همه چيز بوده و مراد حكما از اين عبارت كه ـ بسيط حقيقي همه اشياء است ـ همين مطلب مي‏باشد. " مرحوم ملاّ صدرا نيز مي‏گويد: "يقينا بسيط الحقيقه، همه اشياء وجودي است. مگر آنچه به نقايص و نيستي‏ها تعلّق دارد. واجب تعالي كه بسيط الحقيقه است، از هر حيث واحد است. پس او همه وجود است همان طور كه تمامش وجود محض است. " سپس در جايي ديگر و در ادامه بحث مي‏گويد: همان گونه كه وجود يك حقيقت واحد است كه در همه موجودات به تشكيك و اختلاف در كمال و نقص، سريان دارد؛ همچنين صفات حقيقي اين وجود كه همان علم و قدرت و اراده و حيات است نيز به همان عنوان سريان دارد؛ به‏گونه‏اي كه راسخين در علم مي‏دانند. بنابراين، حتي جمادات نيز زنده و عالم و ناطق‏اند كه تسبيح خدا را به جا مي‏آورند و به خالق خود علم دارند. "(15) نيايش كشش بنده ناتوان و نيازمند به جانب خداوند كريم وتوانا و به منزله مدد جويي از مركز قدرت تام و منبع نيروي كامل و نامحدود است. موجي است برخاسته از روح آدمي كه از همه جا راهي بارگاه خدا مي شود نه زمان مخصوصي دارد ونه معبد ويژه اي نيازمند است. اگر ما مي بينيم گاه در احاديث و روايات ، زمان و مكان ويژه اي را براي نيايش تعيين كرده اند نه بدين سبب است ، كه اجابت دعا بسته به روز و شب است بلكه بدين مفهوم است كه در آن زماني كه وعده اجابت داده شده ، استفاده بهره ويژه اي مي برد. پس نيايش امري است كاملا روحاني و سبب ابتهاج ملكوتي فرد و شناسه فضيلت هر انسان خداجوي. و همان گونه كه براي هر چيزي پايه و ستوني هست كه امور مربوط به آن بر اساس همان پايه و ستون تنظيم و استوار مي شود، و همان گونه كه قوام و استواري انسان بستگي به عقل و مخ او دارد، عبادت نيز بوسيله مغز و مخ آن استوار است كه اين معناي همان حديث نبوي ص است كه فرمودند: "الدعا مخ العباده " و نيز مويد مضمون همان آيه قرآني است كه استواري عبادت الهي را بسته به دعا و نيايش مي داند. (اشاره است به آيه 60 غافر)نكته ديگر اين كه ، چنان كه براي پيشرفت هر امري بايد عشق و شوقي باشد تا نتيجه مطلوب حاصل آيد، براي مداومت دعا و نيايش و نتيجه گرفتن از آن هم كه همان اجابت است وجود عشق و شوقي پايدار لازم است. اعمال روز عرفه روز نهم روز عرفه و از اعياد عظيمه است اگرچه به اسم عيد ناميده نشده است و روزى است كه حق تعالى بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود خوانده و مَوائد جُود و احسان خود را براى ايشان گسترانيده و شيطان در اين روز خوار و حقيرتر و رانده تر و خشمناكترين اوقات خواهد بود و روايت شده كه حضرت امام زين العابدين عليه السلام شنيد در روز عرفه صداى سائلى را كه از مردم سؤ ال مى نمود فرمود به او واى بر تو آيا از غير خدا سؤ ال مى كنى در اين روز و حال آنكه اميد مى رود در اين روز براى بچّه هاى در شكم آنكه فضل خدا شامل آنها شود و سعيد شوند و از براى اين روز اعمال چند است اول غسل دوّم زيارت امام حسين عليه السلام كه مقابل هزار حجّ و هزار عمره و هزار جهاد بلكه بالاتر است و احاديث در كثرت فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز متواتر است و اگر كسى توفيق يابد كه در اين روز در تحت قُبّه مقدّسه آن حضرت باشد ثوابش كمتر از كسى كه در عرفات باشد نيست بلكه زياده و مقدّم است و كيفيّت زيارت آن حضرت بعد از اين در باب زيارات بيايد انشاءالله تعالى سوّم بعد از نماز عصر پيش از آنكه مشغول بخواندن دعاهاى عرفه شود دو ركعت نماز بجا آورد در زير آسمان و اعتراف و اقرار كند نزد حق تعالى به گناهان خود تا فايز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزيده گردد پس مشغول شود به اعمال و ادعيه عرفه كه از حُجَج طاهِرِهِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِم روايت شده و آنها زياده از آن است كه در اين مختصر ذكر شود لكن ما به مقدارى كه اين كتاب گنجايش آن را داشته باشد نقل مى كنيم شيخ كفعمى در مصباح فرموده مستحب است روزه روز عرفه براى كسى كه ضعف پيدا نكند از دعا خواندن و مستحب است غسل پيش از زوال و زيارت امام حسين عليه السلام در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد زير آسمان رَوَد و نماز ظهر و عصر را با ركوع و سجود نيكو به عمل آورد و چون فارغ شود دو ركعت نماز كند در ركعت اوّل بعد از حمد توحيد و در دويم بعد از حمد قُل يا اَيُّهَا الْكافِروُنَ بخواند بعد از آن چهار ركعت نماز گذارد در هر ركعت بعد از حمد توحيد پنجاه مرتبه بخواند فقير گويد كه اين نماز همان نماز حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام است كه در اعمال روز جمعه گذشت . نويسنده:علي معروفي ............................................................................... پي‎نوشت‎ها: 1 ـ كافي، ج 4، ص 224. 2 ـ سوره‌ بقره/ 125. 3 ـ ر.‌ك: (حديث شبلي). 4 ـ مفاتيح الجنان، دعاي كميل. 5 ـ وسائل الشيعه، ج 10، ص 28. 6 ـ بحارالانوار، ج 96، ص 261. 7 ـ سوره‌ طه، آيه‌ 7. 8 ـ بحارالانوار، ج 96، ص 259. متن كامل اين حديث در صفحات 441 ـ 443 خواهد آمد. 9 ـ بحارالانوار، ج 74، ص 402. 10-منتخبي از دعاي امام سجاد عليه‌السلام در روز عرفه، مترجم: حسين انصاريان 11 . اسرار نامه، ص 2 12 . فاطر، 15 13 . رحمن، 29 14 . نهاية الحكمة، چاپ جامعه مدرسين، ص 277 15 . اسفار، چاپ بيروت، ج 6، ص 117 و 110 انتهاي پيام/