میانجیگری عربی در پایان راه

خليج‌فارس- ترجمه رضا خطيبي :حتي پيش از آنكه محمود عباس اعلام كند قصد شركت دوباره را در انتخابات رياست‌جمهوري فلسطين ندارد و با اين كار خود، حكومت خودگردان فلسطين را دچار آشوب و آشفتگي كند، عربستان سعودي و مصر، نزديك‌ترين متحدان ايالات متحده در خاور ميانه، نسبت به اقدامات اشتباه واشنگتن در منطقه ابراز نااميدي كرده‌بودند.بسياري از رهبران عرب از اظهارات هيلاري كلينتون، وزير امور خارجه آمريكا، در سفر اخيرش به اسرائيل ناخشنودند.به گفته كارشناسان، با توجه به امتناع اسرائيل از پذيرش درخواست‌هاي آمريكا براي توقف روند شهرك‌سازي‌ و با توجه به دور نماي نوميد‌كننده مذاكرات حساس صلح خاور ميانه، موقعيت عربستان سعودي و مصر به‌عنوان 2بازيگر عمده خاورميانه تضعيف شده و قدرت و نفوذ آنها رو به افول است. در حال حاضر موقعيت عربستان و مصر از سوي ايران به چالش كشيده شده است. رياض و قاهره توسط همسايگان كوچك‌تر عرب مورد مخالفت و از سوي سوريه مورد تمسخر قرار گرفته‌اند و تلاش‌هايشان از جانب گروه‌ها و سازمان‌هاي متنفذي مانند حماس و حزب‌الله رد شده است. حتي در حال حاضر كه سوريه با مشكلات اقتصادي و بحران‌آب دست به گريبان است، حمايت مستمر اين كشور از حماس و حزب الله باعث شده است تا آنها در موضوعاتي مانند تشكيل دولت جديد لبنان و تلاش براي آشتي گروه‌هاي فلسطيني، دست بالا را داشته باشند. مقامات سعودي و مصري نيز خود به اين موضوع اذعان مي‌كنند. آنان ‌پذيرفته‌اند كه ديگر اربابان جهان عرب محسوب نمي‌شوند.  اختلاف نظر سعودي‌ها و مصري‌ها در اين موقعيت بر سر نحوه واكنش نشان دادن به شرايط كنوني است. ملك عبدالله، پادشاه عربستان، بر اين باور است كه اتحاد اعراب تنها راه احياي نقش كشورش در منطقه و كاهش نفوذ فزاينده كشورهاي ديگر در خاورميانه است. وي تلاشي ديپلماتيك را براي برقراري روابط گرم با 2رهبر عرب آغاز كرده است؛ 2رهبري كه پيشتر به او اهانت كرده و هشدار داده‌اند. اين رهبران سرهنگ معمر قذافي، رهبر ليبي و بشار اسد، رئيس‌جمهوري سوريه هستند. از آن سو مقامات مصري ضمن اداي احترام به ملك عبدالله، از مشاركت در ابتكار آشتي‌جويانه وي خودداري كرده‌اند چرا كه به باور آنان تا هنگامي كه سوريه به جاي تلاش براي برقراري صلح در خاورميانه، به بازي با امتيازات و غنايم ديپلماتيك خود ادامه دهد، چنين تلاشي محكوم به شكست است. يك مقام مصري كه از بيم افزايش تنش بين ايالات متحده و عربستان، مايل به افشاي نام خود در اين گزارش نيست، در اين باره مي‌گويد: اگر صلح برقرار نشود، كساني كه عليه صلح شرط بسته‌اند، پيروز و كساني مانند ما كه آستين بالا‌زده و براي برقراري صلح  امتياز داده‌ايم، بازنده خواهند بود. ما بازنده‌ايم چون براي برقراري صلح تلاش مي‌كنيم. به گفته سياستمداران و تحليل‌گران، سفر اخير هيلاري كلينتون به منطقه و تمجيد او از طرح بي‌سابقه بنيامين نتانياهو براي كاهش روند شهرك‌سازي‌، ضربه سختي به وعده‌هاي بزرگ باراك اوباما، رئيس‌جمهوري آمريكا، در سخنراني ماه ژوئن او در قاهره و اميد‌هايي كه اين سخنان در منطقه به‌وجود آورده بود، زده است. اظهارات وزير امور خارجه آمريكا در اسرائيل موجب شد تا به گفته كارشناسان، عربستان و مصر، 2متحد عمده ايالات متحده در منطقه كه بيش از ساير كشورها به مذاكره با اسرائيل و تحقق صلح، متعهد و خوش‌بين هستند، احساس تنهايي، سرشكستگي و ضعف كنند. عماد غاد، كارشناس روابط بين‌المللي در مركز مطالعات سياسي و استراتژيك اهرام در قاهره، در اين باره مي‌گويد: نقش مصر در سطح منطقه در حال كمرنگ شدن است و تعداد كارت‌هاي قاهره محدود شده و دولت مصر در حال از دست دادن كارت مهم خود است كه سازش و صلح است. مصر مي‌گويد كه تلاش [عربستان] براي وحدت اعراب به جايي نمي‌رسد، مگر آنكه در روند صلح، پيشرفتي صورت گيرد؛ ديدگاهي كه مورد قبول رياض نيست. با اينكه ذخاير عظيم دلارهاي نفتي موجب گسترش نفوذ عربستان سعودي در سطح جهان شده است، رياض خود را از اعمال قدرت حتي در مرز‌هايش ناتوان مي‌بيند. در لبنان كه منبع عمده نفوذ عربستان در منطقه محسوب مي‌شده است، رفيق حريري، نخست‌وزير سابق و دولتمرد مورد حمايت سعودي‌ها ترور شد. حتي تلاش عربستان براي هدايت كشورهاي عرب حوزه خليج‌فارس تحت عنوان شوراي همكاري خليج[فارس] نيز با مانع مواجه و كمرنگ شده است.عبدالكريم الدخايل، استاد علوم سياسي در دانشگاه ملك سعود در رياض، در اين باره مي‌گويد: نقش عربستان سعودي [در منطقه] طي 10‌سال گذشته كمرنگ شده است. رهبري كشور اينك احساس مي‌كند كه بايد برنامه‌هاي خود را مورد بازبيني قرار دهد.سعودي‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه راه كسب نفوذ مجدد در منطقه تا حد زيادي در اتحاد اعراب و به‌خصوص اتحاد با سوريه است. دمشق ميزبان رهبري سياسي حماس است. سوريه همچنين داراي مرز مشترك با عراق و متهم به اجازه عبور دادن به شبه‌نظاميان تندرو و انتقال اسلحه از مرزهاي خود به داخل خاك عراق است. دمشق اتحاد نزديكي نيز با حزب‌الله دارد. تمامي اين موارد ابزارهايي مناسب براي رهبران سوريه است تا تلاش‌هاي عربستان را نقش بر آب كند. شاهزاده سعود الفيصل، وزير امور خارجه عربستان سعودي، در اين باره مي‌گويد: در روابط بين اعراب، اگر آنها اتفاق نظر داشته باشند، اگر بين آنان تفاهم وجود داشته باشد و اگر سياست‌هاي آنها از انسجام و يكپارچگي برخوردار باشد، جاي هيچ‌گونه نگراني نخواهد بود، تنها هنگامي كه تفرقه وجود دارد و [اعراب] به‌دنبال گزينه‌هاي ديگري [به جز اتحاد] باشند، مشكلات خود را نشان مي‌دهند. به گفته تحليل‌گران سياسي و مقامات سعودي، رياض در اين زمينه با چالش اعمال قدرت و نفوذ مواجه است ؛ اينكه چگونه دمشق را به ترك اردوگاه مخالفان صلح [خاور ميانه] و پيوستن به اردوگاه حاميان صلح ترغيب كند. سعودي‌ها در اين زمينه 2استراتژي را مد نظر دارند. براساس استراتژي نخست، عربستان به سوريه كمك‌هاي اقتصادي مورد نيازش را ارائه خواهد داد. در استراتژي دوم- اگرچه به صراحت بيان نشده- لبنان نيز حضور خواهد داشت. سوريه آشكارا اعلام كرده است كه وقايع لبنان را در چارچوب امنيت و نيز عزت ملي خود قلمداد مي‌كند. عربستان طي سال‌هاي اخير تلاش كرده است تا با تزريق پول و سرمايه‌گذاري، لبنان را در حوزه نفوذ خود نگه دارد. با اين حال با گذر زمان رياض تلويحاً نشان داده كه ممكن است با تلاش دمشق براي بازسازي سياسي نقش خود در لبنان مخالفتي نكند. يك مقام سعودي كه از بيم تحريك مقامات رياض و دمشق نمي‌خواهد نامش فاش شود، در اين باره مي‌گويد: اين برداشت وجود دارد كه لبنان براي سوريه از هر كشور عرب ديگري مهم‌تر است. لبنان حياط خلوت سوريه محسوب مي‌شود. ما اين موضوع را درك مي‌كنيم. اما آنچه ما به‌دنبال آنيم نوعي وحدت عربي براي جلوگيري از مداخله خارجي‌ها در امور اعراب است. مقامات مصري نيز به نوبه‌خود تلاش كرده‌اند گروه‌هاي فلسطيني را كه پس از به قدرت رسيدن حماس در غزه دچار اختلاف شده‌اند، با يكديگر آشتي دهند. با اينكه دور نماي آشتي بين فلسطينيان كمي مبهم به‌نظر مي‌رسد، مصري‌ها بر اين باورند كه درصورت ميانجيگري سوريه، حماس و فتح مي‌توانند با يكديگر كنار بيايند. مقامات مصري مي‌گويند كه از موفقيت سعودي‌ها – نه تنها در بهبود روابط با رهبران سوريه بلكه در ترغيب آنان به قطع حمايت از حماس و حمايت از ابتكار [صلح] عربي (پيشنهاد صلح به اسرائيل در قبال عقب‌نشيني تل‌آويو به مرزهاي سال‌1967، شكل‌گيري كشور مستقل فلسطين به محوريت بيت‌المقدس شرقي و يك راه حل عادلانه براي مسئله آوارگان فلسطيني) – خوشحال خواهند شد؛ گرچه مصري‌ها خاطرنشان مي‌كنند كه باور ندارند چنين تحولاتي رخ دهد.يك مقام مصري در اين باره مي‌گويد: آيا غرب از ميانه‌رو‌ها در فلسطين و در جهان عرب حمايت خواهد كرد؟ ميانه‌رو‌هايي كه از طرح صلح حمايت مي‌كنند و مي‌گويند كه آنچه ما مي‌خواهيم از طريق مذاكره نيز مي‌تواند تحقق يابد؟ پاسخ، منفي است. پرسش ديگر: آيا دست ما [ميانه‌رو‌ها] خالي است‌؟ پاسخ اين پرسش اما، مثبت است. تايم