درسی که حضرت زهرا(س) به ما می‌آموزد

پايگاه اطلاع‌رساني دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌اي به مناسبت سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) مطلبي از حسين سوزنچي با عنوان درس‌هايي كه حضرت زهرا(س) در مورد جهاد اقتصادي به ما مي‌آموزد، منتشر كرد. به گزارش خبرگزاري فارس به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمي سيدعلي خامنه‌اي (مد‌ظله‌العالي) به مناسبت سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) مطلبي با عنوان «درس‌هايي كه حضرت زهرا(س) به ما مي‌آموزد» به قلم حجت‌الاسلام حسين سوزنچي مدرس دانشگاه و پژوهشگر منتشر شده است. وقتي رهبر معظم انقلاب امسال را سال "جهاد اقتصادي " ناميدند، برخي گمان كردند، منظور ايشان "شدت بخشيدن به تلاش‌هاي اقتصادي " است. اگرچه افزايش تلاش‌هاي اقتصادي، يكي از اركان جهاد اقتصادي است، اما اين تمام ماجرا نيست. اگر مسئله فقط همين بود، بسياري از اقشار مردم مانند معلمان، دانش‌آموزان، اصحاب قلم، زنان خانه‌دار، پزشكان و پرستاران و ... از دايره خطاب ايشان خارج مي‌شدند. در حالي كه ايشان رهبر كل جامعه هستند و از آن‌جا كه نامگذاري‌هاي ايشان براي جهت‌دهي به سمت و سوي كارهاي عموم جامعه است، طبيعتاً نامي را برنمي‌گزينند كه فقط به گروه خاصي مربوط شود. برخي نيز تصور كردند كه منظور ايشان در درجه اول، اقشاري مانند كشاورزان و كارگران و صاحبان صنايع است و با توجه به عموميت مخاطبان ايشان، بقيه نيز بايد تا حدي كه مي‌توانند وارد كارهاي اقتصادي شوند. اين نيز تلقي نادرستي است. در يك نظام مطلوب، هر كسي بايد كار خود را انجام دهد و اين‌كه مثلاً معلمان و پزشكان و ... بخواهند وارد كارهاي اقتصادي شوند، توصيه عاقلانه‌اي نيست. راهي براي ضربه به حكومت ديني به نظر مي‌رسد ريشه بسياري از اين‌گونه تلقي‌ها اين است كه واژه "جهاد " در اين عبارت، درست مورد توجه قرار نگرفته است. اين كلمه اگرچه در لغت به معناي "تلاش فراوان " است، اما در ادبيات ديني بار معنايي خاصي دارد و با اموري همچون استقامت، ايثارگري، اخلاص و ... گره خورده است. در واقع به نظر مي‌رسد كه مقصود ايشان آن است كه همه اقشار جامعه با "روحيه جهادي " به مسائل اقتصادي مربوط به زندگيشان توجه كنند. اين‌جاست كه ناصواب بودن اعتراض عده‌اي كه مي‌گويند چرا مهمترين دغدغه رهبر ديني جامعه بايد اين‌گونه مطالب باشد، معلوم مي‌شود: در قرآن كريم، يكي از مهمترين راه‌هايي كه منافقان براي ضربه زدن به حكومت ديني مطرح مي‌كنند، ايجاد بحران‌هاي اقتصادي است. قرآن كريم از قول منافقان نقل مي‌كند كه "آن‌ها مي‌گويند اطرافيان پيامبر(ص) را در تنگناي اقتصادي قرار دهيد تا پراكنده شوند " (سوره منافقون، آيه 7) طبيعتاً يك اقدام مهم مؤمنان براي خنثي كردن اين اقدام منافقان در جامعه ديني آن است كه با روحيه جهادي، عرصه اقتصاد جامعه ديني را حفظ كنند. مسئله جهاد اقتصادي از زاويه ديگري نيز در ادبيات ديني مطرح شده است. بي‌ترديد يكي از مهمترين واجبات ديني كه پشتوانه به ثمر نشستن ساير واجبات است، "جهاد " است. قرآن كريم، در اكثر مواردي كه سخن از جهاد به ميان آورده، جهاد اقتصادي (جاهدوا باموالهم) را در كنار حضور در جبهه جنگ (جاهدوا بأنفسهم) و بلكه مقدم بر آن ذكر كرده است. (نساء/95؛ انفال/72؛ توبه/20 و 44 و 81 و 88؛ حجرات/15) در ضمن مي‌دانيم كه گرداندن امور جبهه‌هاي جنگ فقط وظيفه و كار افراد نظامي نيست، بلكه در اسلام، جهاد به ويژه اگر شرايط دفاع از نظام و جامعه اسلامي مطرح باشد، بر همگان واجب است؛ چنان‌كه در دوره دفاع مقدس نيز جبهه‌ها را عمدتاً همين بسيجيان (نيروهاي مردمي) پر كرده بودند. نقش زن خانه‌دار در جهاد اقتصادي بدين ترتيب، اگر اسلام جهاد اقتصادي را هم‌رتبه با حضور در جبهه‌هاي جنگ معرفي مي‌كند و با توجه به اين‌كه حضور در جبهه‌هاي جنگ براي دفاع از جامعه و نظام اسلامي بر همگان واجب است، بنابراين عرصه جهاد اقتصادي نيز عرصه حضور همگان است. البته بايد توجه داشت كه در جنگ اين‌گونه نبود كه همگي افراد اسلحه بردارند و در متن عمليات شركت كنند، بلكه عده‌اي مشغول برنامه‌ريزي و هدايت بودند، عده‌اي در قسمت تداركات مشغول بودند، عده‌اي به مجروحان رسيدگي مي‌كردند، عده‌اي سنگر يا پل مي‌ساختند و... اما آنچه كه در همه مشترك بود، آن روحيه جهادي و اخلاص و ايثار بود، نه اسلحه به دست گرفتن. در عرصه جهاد اقتصادي نيز نبايد گمان شود تنها كار ممكن، انجام فعاليت‌هاي اقتصادي است. در اين جهاد وظايف كساني كه در متن فعاليت‌هاي اقتصادي هستند، معلوم است اما كساني كه اصلاً ماهيت شغل و برنامه زندگي‌شان، اقتصادي نيست، چه كارهايي مي‌توانند انجام دهند؟ اين‌جاست كه سيره حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها كه به لحاظ مشاغل موجود در ادبيات امروزي، او را يك "زن خانه‌دار " بايد به حساب آورد، مي‌تواند راه‌گشاي ما باشد. در اين‌جا از باب نمونه با نقل چهار حكايت از زندگي ايشان، به چهار عرصه از مصاديق جهاد اقتصادي ايشان اشاره مي‌شود: 1. در اسلام، نفقه زن (يعني تأمين مسائل اقتصادي زن) برعهده شوهر اوست. بنابراين يكي از محل‌هاي بروز جهاد اقتصادي حضرت، نحوه مطالبه وي از شوهر است كه سعي مي‌كند، با سخت گرفتن بر خود كوچك‌ترين فشاري بر همسرش نيايد. از امام باقر عليه‌السلام نقل شده است كه: "حضرت فاطمه(س) كارهاي خانه و آرد كردن گندم و نان پختن و جارو كردن را عهده‌دار شد و حضرت علي(ع) آنچه به بيرون خانه مربوط بود، مانند جابه‌جا كردن هيزم و آوردن گندم. روزي به حضرت زهرا(س) گفت: آيا در خانه چيزي [براي خوردن] داريم؟ حضرت فرمود: قسم به خدايي كه حق تو را عظيم داشت، سه روز است كه چيزي نداريم تا برايت بياورم. اميرالمؤمنين(ع) فرمود: پس چرا مرا خبر نكردي؟ فرمود: پيامبر(ص) از اين‌كه از تو چيزي بخواهم مرا برحذر داشت و فرمود: از پسرعمويت چيزي نخواه مگر اين‌كه خودش برايت بياورد... " (بحار‌الانوار، ج43، ص31) 2. يكي از مصاديق جهاد اقتصادي كه كاملاً عموميت دارد، برداشتن بار مشكلات اقتصادي از دوش ناتوانان جامعه است. همگان حكايت سه روز، روزه گرفتن حضرت زهرا(س) و بقيه اهل خانه ايشان را خبر دارند كه در همان زمان يتيم و مسكين و اسيري به ايشان مراجعه كردند و هرسه شب، افطار خود را به آن‌ها بخشيدند بدون اين‌كه چشم‌داشت هيچ گونه تشكر و پاداشي از آن‌ها يا از جامعه داشته باشند و آيات سوره انسان در شان آن‌ها نازل شد.(سوره انسان، آيات8-9) 3. يكي ديگر از مصاديق جهاد اقتصادي در سيره حضرت زهرا(س) پشتوانه قرار دادن دارايي خود براي رفع مشكلات حكومت ديني است و اين امري است كه قبل از ايشان مادرش خديجه(س) انجام داده بود. حضرت زهرا(س) چنان براي رفع نياز حكومت پيامبر(ص) با تمام وجود آماده بود كه در موارد متعددي كه كسي براي مشكل اقتصادي خود به پيامبر، يعني به حاكم جامعه ديني مراجعه مي‌كرد و پيامبر(ص) خود نمي‌توانست مشكل او را حل كند، او را به حضرت زهرا(س) ارجاع مي‌داد. از باب نمونه، مي‌توان به حكايت مفصلي اشاره كرد كه امام باقر(ع)، از قول جابر بن عبدالله انصاري براي فرزند خويش امام صادق(ع) نقل كرده‌اند كه جابر گفت: "روزي نماز عصر را همراه پيامبر خوانديم و هنوز متفرق نشده بوديم كه پيرمردي از مهاجران كه از شدت پيري و ضعف به زحمت راه مي‌رفت به سمت ما آمد و پيامبر احوالش را جويا شد. او گفت اي پيامبر خدا گرسنه‌ام سيرم كن، برهنه‌ام مرا لباسي بپوشان، فقيرم دستم را بگير. حضرت فرمود من چيزي ندارم كه به تو بدهم، اما اين مقدار هست كه بتوانم تو را به كسي كه اهل خير باشد، راهنمايي كنم. پس به خانه كسي برو كه خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست دارند. كسي كه خدا را بر خويش مقدم مي‌دارد، به خانه فاطمه برو. آن فرد با راهنمايي عمار به خانه حضرت زهرا مي‌رود و عرض حال مي‌كند و حضرت تنها گردنبند خود را كه آن هم هديه دختر عمويش (دختر حضرت حمزه) بوده به او مي بخشد و... " (بحار‌الانوار، ج43، ص56-58) 4. مصاديق جهاد اقتصادي حضرت زهرا(س)، تنها در سخت گرفتن بر خود و انفاق اموال خلاصه نمي‌شود، بلكه ايشان از دارايي‌هاي اقتصادي خود در مسير مبارزات سياسي نيز استفاده مي‌كرد. نمونه بارز آن را پس از رحلت پيامبر(ص) در جريان فدك مي‌توان مشاهده كرد. پيامبر اكرم(ص) با توجه به روحيه‌اي كه از حضرت زهرا سراغ داشت، باغات فدك را كه طبق آيه انفال (سوره انفال، آيه1) به حضرت زهرا بخشيده بود و حضرت هم آن را صرفاً در راه رفع نياز مستنمدان جامعه مصرف مي‌كرد. پس از رحلت پيامبر و جريانهايي كه پيش آمد، خليفه اول فدك را به عنوان اموال حكومتي تصاحب كرد. حضرت در دو خطبه مفصل، فدك را بهانه‌اي براي نقد مشروعيت حكومت خليفه اول قرار داد و با اين اقدام خود نشان داد كه چگونه مي‌توان دارايي‌هاي اقتصادي خويش را در مسير اصلاح سياسي جامعه و روشنگري قرار داد. همه اين‌ها شواهدي است كه جهاد اقتصادي امري نيست كه مخاطب آن صرفاً سرمايه‌داران يا توليدكنندگان و امثال آن‌ها باشند، بلكه هر شخصي، حتي يك زن خانه‌دار هم آن مقدار كه زندگيش با اقتصاد ارتباط برقرار مي‌كند، مي‌تواند در عرصه اين جهاد مشاركت جدي داشته باشد و نقش‌آفرين گردد. اگر به تعبير قرآن كريم، منافقان مي‌پندارند كه با ايجاد مشكلات اقتصادي مي‌توانند نظام ديني را زمين بزنند، ما هم بايد با جهاد اقتصادي خويش، پندار آن‌ها را نقش بر آب كنيم.