مناقشه چین و ویتنام: چالش بزرگ آمریکا

بروز مناقشه مرزی بین چین و ویتنام در دریای چین جنوبی از ماه مه، نه تنها تنش های منطقه ای و احتمال درگیری نظامی بین این دو کشور را افزایش داده، آمریکا را نیز که تضمین کننده صلح در شرق آسیاست، بر سر یک دو راهی قرار داده است. در ظاهر، درگیری های بین چین و ویتنام بر سر این بود که کدام کشور حق مالکیت منابع طبیعی در منطقه مورد ادعای هر دو کشور را دارد. وقتی که شرکت نفت دولتی "پترو ویتنام" آزمایشات زلزله شناسی در مناطق مورد مناقشه در دریای چین جنوبی انجام می داد، کشتی های متعلق به نیروی دریایی و نیز کشتی های ماهیگیری چین دخالت کردند و به کابل های مورد استفاده در این آزمایشات صدمه رساندند. در پاسخ، ویتنام، مانورهای نظامی با گلوله های جنگی را در این آب ها برگزار کرد تا قدرت خود را به چین نشان دهد. ولی در واقع مناقشه دریای چین جنوبی مساله مهم دیگری را نیز مطرح می کند: اینکه آیا چین، که کشوری با قدرت روزافزون است، باید از قوانین بین المللی تبعیت کند؟ واکنش رسمی آمریکا به بالاگرفتن تنش در دریای چین جنوبی به طور حساب شده ای خنثی بود. آمریکا خواهان خویشتنداری و یافتن راه حلی مسالمت آمیز شد. صرفنظر از مسائل دیپلماتیک، آمریکا با یک دوراهی برای حفظ توازن در این منطقه روبه روست. از دیدگاه پکن، واشنگتن در بروز تنش های فعلی تا حدی مقصر است. تقریبا یک سال پیش بود که هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا، در مجمع اتحادیه کشورهای شرق آسیا (آسه آن) در هانوی با اعلام اینکه آمریکا در دریای چین جنوبی منافع ملی مهمی دارد چین را متحیر ساخت. او همچنین از دو طرف خواست تا به دریانوردی آزاد در این منطقه احترام بگذارند و طبق قوانین بین المللی اختلافات خود را حل کنند. "آمریکا مایل نیست توازن سیاسی منظقه بهم بخورد" گرچه مواضع اعلام شده در سخنرانی هیلاری کلینتون از مواضع شناخته شده آمریکا، جدا نبود، ولی از این جهت اهمیت داشت که تا پیش از آن هیچ یک از وزیران خارجه قبلی آمریکا نگفته بودند که در این منطقه "منافع ملی" آمریکا مطرح است. محل اعلام این نکته یعنی پایتخت ویتنام به لحاظ دیپلماتیک نمادین بود و پیام روشنی را به پکن می فرستاد: اینکه چین نباید فکر کند که در دریای چین جنوبی از آزادی عمل برخوردار است. زمان اعلام این مطلب از سوی خانم کلینتون نیز که موجب حیرت دیپلمات های چینی شد، پس از آن بود که کشورهای جنوب شرقی آسیا به شدت از اجرای سختگیرانه ممنوعیت ماهیگیری و نیز رفتارهای آزار دهنده چین در مناطق مورد مناقشه دریای چین جنوبی، شکایت کرده بودند. اقدامی برای کاهش نفوذ چین بدون شک، اعلام سیاست آمریکا برداشت موجود درباره مناقشه موجود در منطقه را دگرگون کرد. آمریکا به عنوان کشوری دیده شد که خود را در کنار طرف ضعیف تر این دعوا قرار داده در حالی که موضع چین ضعیف تر شد. ادعاهای چین مبنی بر مالکیت همه مناطق مورد مناقشه، به لحاظ حقوقی ضعیف است. می توان گفت که تمایل تازه آمریکا برای کاهش نفوذ چین در منطقه، سایر مدعیان در مناقشه دریای چین جنوبی را جری تر کرده است، از جمله ویتنام که بر تمام منطقه مورد ادعای چین، ادعای مالکیت دارد و ترسی از چین نشان نمی دهد. اکنون که مناقشات مرزی بین چین و ویتنام به حد خطرناکی رسیده است، واشنگتن خود را در موقعیت دشواری یافته است. بر خلاف نظر طرفداران تئوری توطئه در پکن، هدف واشنگتن این نیست که از کشورهای همسایه مانند ویتنام برای محدود کردن قدرت چین استفاده کند، یا اینکه از ادعاهای آنان علیه چین حمایت کند. آمریکا سه دغدغه عمده دارد: ویتنام، مانورهای نظامی با گلوله های جنگی در دریای چین جنوبی برگزار کرد تا قدرت خود را به چین نشان دهد اول اینکه می خواهد مطمئن شود که قوانین بین المللی - در این مورد کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریا - که اتقاقا خود آمریکا آن را امضا نکرده است - در حل و فصل این مناقشه اجرا می شود. در این معاهده، استفاده از زور توسط هر یک از طرف های دعوا منع شده است. این موضع آمریکا به نفع کشورهایی مانند فیلیپین و مالزی است که ادعاهایی به لحاظ حقوقی، قویتر مطرح کرده اند ولی به نفع ویتنام یا چین نیست که ادعاهایشان ضعیفتر است. دوم اینکه از آنجایی که دریای چین جنوبی آبراهی بسیار حیاتی برای ارتباطات است، آمریکا نمی خواهد هیچ کشوری به دلیل ادعاهای مرزی اش برای دریانوردی آزاد مانع ایجاد کند. این موضع آمریکا تلویحا بر خلاف تفسیر چین از حقوق خود در منطقه ویژه اقتصادی دریای چین جنوبی است. در سال های گذشته چین نسبت به عملیات تجسس دریایی آمریکا در این منطقه اقتصادی اعتراض کرده و دلیل آن را مضر بودن این فعالیت ها برای امنیت ملی چین دانسته است. از نظر آمریکا اگر چین یا هر کشور دیگری به دلایل تاریخی مورد شک، و نه به دلایل حقوقی، بر مناطق مورد نظر مالکیت یابد، این امر باعث به خطر افتادن آزادی دریانوردی در منطقه می شود. سوم اینکه پیشرفت چین نباید توازن قدرت را در شرق آسیا بهم بزند و نباید نفوذ آمریکا را خنثی کند. آمریکا در منطقه جنوب شرقی آسیا با حمایت دیپلماتیک و نظامی از کشورهایی که ضعیف هستند یا از مقابله با ادعاهای چین واهمه دارند، تلاش می کند موازنه قدرت را حفظ کند. مقابله مدبرانه؟ آمریکا برای دستیابی به این اهداف خود باید با تدبیر عمل کند. آمریکا نمی خواهد در قضیه مناقشه مربوط به دریای چین جنوبی، چین بر همسایگان ضعیف ترش غلبه کند، در عین حال علاقه ای ندارد تا به نمایندگی از این کشورها در مقابل چین بایستد یا اینکه به آنان امید واهی بدهد که آمریکا بدون شرط از ادعاهایشان حمایت خواهد کرد. دو راهی و چالش پیش روی آمریکا مهار چین است بدون اینکه دشمنی آن کشور را بر انگیزد. تاکنون آمریکا موفق شده که یک رویکرد متوازن را در این مناقشه در پیش گیرد. این کشور همچینین توانسته از جانب گیری حذر کند و بر حل و فصل مسالمت آمیز این مناقشه تاکید ورزد. خویشتنداری چین در پی مانور نظامی ویتنام با مهمات جنگی ممکن است به دلیل آگاهی پکن از این نکته باشد که آمریکا آن را به دقت زیر نظر دارد. با توجه به فعالیت های دیپلماتیکی که در این زمینه صورت گرفت بعید است که این مناقشه وخیم تر شود. ولی با توجه به عطشی که برای منابع طبیعی در این منطقه وجود دارد یافتن یک راه حل مسالمت آمیز برای مناقشه مربوط به دریای چین جنوبی، کار مشکلی برای آمریکاست.