بازی پکن در میدان هسته ای ایران

ایرنا: سفر 'ما جائو شو' معاون وزیر امور خارجه چین، به تهران در روز یك شنبه بیست و سوم بهمن ماه برای مذاكره و رایزنی دو روزه با مقامات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و هم زمان شدن این مذاكرات با اعلان خبر دعوت رسمی رهبران پكن از رییس جمهوری اسلامی ایران برای سفر به چین نشان از فعال تر شدن تحركات دستگاه دیپلماسی این كشور در موضوع روابط با تهران دارد.

** شرایط پیش روی چین در تداوم روابط با جمهوری اسلامی ایران
.............................................................................................

در شرایطی كه جبهه غرب به رهبری آمریكا وارد مرحله جدید و سخت تری در پروسه اعمال فشار بر جمهوری اسلامی ایران در طول نزدیك به سه دهه اخیر شده است و تحریم های آمریكا و كشورهای اروپایی برای فشردن شاهرگ شریان تمامی تبادلات تجاری- اقتصادی ایران با دنیای خارج به مرحله تحریم نفت و مبادلات پولی- مالی تسری یافته، چین به عنوان یكی از مهمترین قطب های قدرت جهانی كه در طول سال های اخیر روابط نزدیكی با تهران داشته می كوشد تا در جهت منافع خود از بن بست های پرونده هسته ای ایران گذر كرده و نقش جدی تری در موضوع تقابل تهران با جبهه غرب بر عهده گیرد.

در حالی كه آمریكا و كشورهای اروپایی به موازات اعمال فشار مستقیم بر جمهوری اسلامی ایران هدف از وضع تحریم های جدید را درهم شكستن مقاومت ایران در پی گیری اهداف هسته ای قلمداد می كنند، مدت ها است كه تلاشی هدفمند را برای همراه كردن كشورهای دوست و شریكان تجاری- اقتصادی تهران با تحریم های ضد ایرانی دنبال می كنند.

چین به عنوان یكی از اصلی ترین شركای تجاری ایران و همچنین كشوری كه در سال های گذشته مواضع نزدیكی با تهران در موضوعات كلان سیاسی- امنیتی جامعه بین المللی داشته در ماه های گذشته مقصد سفر های متعددی از سوی مقامات غربی بوده كه با قصد اقناع پكن به همراهی بیشتر با جبهه ضد ایرانی صورت گرفته است.

طی یك ماه گذشته كشورهای مختلف غربی بارها مقامات خود را به منظور زیر فشار قرار دادن چین و جلب نظر این كشور برای تحریم ایران به پكن اعزام كرده اند. 'تیموتی گایتنر' وزیر خزانه داری آمریكا، در ماه گذشته با مقامات چین دیدار و گفتگو كرد. 'آنگلا مركل' صدراعظم آلمان، در اواسط ماه جاری با هدف گفتگو در مورد ایران دیداری سه روزه از پكن داشت. چندی پیش 'استفان هارپر' نخست وزیر كانادا، نیز برای مذاكره درباره مسائل اقتصادی از جمله فروش نفت این كشور به چین سفر كرده بود.

نخستین واكنش چین به تحریم بانكی و نفتی ایران توسط آمریكا و كشورهای اروپایی 'غیر سازنده' خواندن تحریم های مزبور و اعلان مخالفت ضمنی با تصمیم جدید جبهه ضد ایرانی بود اما در عرصه عملی پكن در تعامل راهبردی با شریكان غربی خود رضایت داد تا نزدیك به 30 درصد از واردات انرژی خود از ایران را از منابع دیگر تامین و محدودیت هایی در مبادلات ارزی با تهران اعمال نماید.

هزینه هایی كه چین در لحاظ كردن نقطه نظرات شركای استراتژیك غربی در خصوص روابط با ایران متحمل خواهد شد از دید برخی ناظران از جمله دلایلی است كه رهبران پكن را به تلاش برای گشایش بن بست های موجود در تعاملات تهران با غرب ترغیب می كند.

در نگاه نخست می توان به روشنی دریافت كه نخستین قربانی همراهی هر چند محدود پكن با غرب عواید غیرقابل چشم پوشی است كه روابط تجاری- اقتصادی با ایران نصیب چینی ها می سازد. پیش بینی شده است كه تبادلات تجاری دو طرف تا پایان سال 1390 از مرز 40 میلیارد دلار بگذرد. علاوه بر این دردسر های چین در جایگزین سازی كاهش واردات انرژی از ایران را می توان در زمره هزینه های مذكور گنجاند.

و اما تعریفی كه هم چینی ها و هم غربی ها از نقش و جایگاه آینده خود در ساختار نظام بین الملل ارایه می دهند بیشتر در فضای تقابلی و بر اساس نقش های غیر همگون و در پاره ای موضوعات متعارض شكل بندی می شود. در چارچوب دكترین نظامی جدید آمریكا، اشاره مستقیم رییس جمهور این كشور به تهدید آشكار چین برای سیطره امنیتی آمریكا در منطقه پر وسعت آسیا- اقیانوس آرام تاییدی بر این مدعا است. علاوه بر این كه رصد روند تحولات بین المللی و تغییر مولفه ها و عناصر بر سازنده قدرت ملی كشورها نشان از ناگزیری تقابل بیشتر پكن- واشنگتن در عرصه جهانی دارد.

در این پیوند از دید بسیاری از صاحب نظران تحولات بین المللی روابط پكن- واشنگتن هم اكنون در وضعیتی، برخوردار از 'همكاری‌های گسترده' توام با 'نگرانی های جدی و عمیق' به ویژه از طرف چینی‌ها، جریان می یابد.

با توجه به آن چه ذكر شد و با وجود شراكت راهبردی و روابط بسیار گسترده چین و آمریكا در زمینه های مختلف، رقابت و تعارض بتدریج وزن بیشتری در آینده تعاملات این دو كشور خواهد یافت و نقش جمهوری اسلامی ایران در كانون تفاوت و نبود تناظر در منافع و سیاست های پكن و واشنگتن پر رنگ تر خواهد شد.

** سفر مقام چینی؛ مقدمه ای برای مرحله جدید تعامل تهران- پكن

................................................................................................

چین برای خروج از تنگناهای كنونی كه در پیشبرد روابط موازی با غرب از یك سو و ایران در سوی دیگر، پیش روی خود می بیند به مذاكرات شش كشور عضو گروه 1+5 چشم دوخته است. از این رو تلاش دستگاه دیپلماسی چین در مقطع زمانی كنونی به فعال سازی دوباره گفتگوها بین ایران و گروه 1+5 معطوف گشته است.

كارویژه اصلی سفر مقامات سیاست خارجی چین به تهران و گفتگو با مسوولان دیپلماتیك جمهوری اسلامی ایران نیز در شرایط كنونی با توجه به همین رویكرد قابلیت توضیح و تشریح می یابد. تاكید ماجائو شو در دیدار با 'سعید جلیلی' دبیر شورای امنیت ملی، و همچنین مقاماتی چون معاون سیاست خارجی و امنیت بین الملل دبیر شورای عالی امنیت ملی و معاون وزیر امور خارجه به صورت آشكار پیرامون همین موضوع در روزهای اخیر در جریان بوده است.

ماجائو شو در بیانیه ای كه پیش از سفر به تهران در پایگاه خبری وزارت امورخارجه چین قرار داده بود، در تشریح اهداف این سفر اعلان داشته است كه چین به پیش بردن احیای سریع گفت‌وگوهای گروه شش با ایران تمایل دارد و تهران را به تقویت همكاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حصول اطمینان از این كه مساله هسته‌ای ایران در مسیر مناسب گفت‌و‌گو قرار دارد، ترغیب می‌كند.

در این رابطه استفاده از عنوان 'گفتگوی صریح پیرامون موضوع هسته ای' نشان می دهد كه چین برای خروج پرونده هسته ای از وضعیت بحرانی و تسریع در شروع گفتگوهای تهران با اعضای 1+5 بسیار جدی است.

مقامات چینی در رایزنی با مسوولان دیپلماتیك ایرانی به صراحت عنوان می دارند كه در شرایط كنونی لازم است مذاكرات ایران و گروه 1+5 هر چه سریع تر از سر گرفته شود و آژانس بین المللی انرژی اتمی همكاری خود را با ایران تقویت كند . پكن همچنان معتقد است كه مناسب‌ترین كانال برای حل مساله هسته‌ای ایران گفتگو و مذاكره است.

** رایزنی همزمان چینی ها با دو كانون متقابل در محور رویارویی تهران با غرب

................................................................................................

همزمان با سفر هیات چینی به تهران و اعلان خبر سفر نزدیك آتی رییس جمهوری اسلامی ایران به پكن در جهت توسعه روابط راهبردی تهران- پكن، 'ژی جین‌پینگ' معاون اول رییس جمهور چین، در جریان سفری پنج روزه عازم واشنگتن شد تا با مقامات كاخ سفید پیرامون موضوعات گوناگون به گفتگو بنشیند.

هر چند دستگاه سیاست خارجی دو كشور چین و آمریكا هدف اصلی سفر جین پینگ را پی گیری مذاكرات راهبردی پیشین برای ارتقای سطح روابط استراتژیك و رفع موانع تعاملات دو جانبه عنوان كرده اند، اما هشدار معاون رییس جمهور چین به آمریكایی ها پیش از آغاز سفر نشان داد كه مذاكرات جاری در بستری بی تنش و دوستانه جریان نخواهد یافت.

مقامات چینی پیش از شروع سفر جین پینگ به واشنگتن با اشاره تلویحی به اقدامات جدید و گسترده آمریكا برای محدود سازی نظامی- امنیتی چین در فضای پیرامون این كشور از رهبران كاخ سفید خواستند تا اولویت خود را در روابط با پكن بر مبنای توسعه روابط اقتصادی و تجاری قرار داده و از هرگونه پررنگ سازی عمدی مسائل مربوط به نیروهای نظامی و ایجاد زمینه های تهدید برای كشورهای منطقه شرق آسیا خودداری ورزند.

علاوه بر آنچه گفته شد از دیدگاه برخی كارشناسان، در جریان مذاكرات پنج روزه مقامات چینی و آمریكایی مساله ایران به عنوان یكی از محورهای مهم گفتگوها مطرح خواهد بود. همچنین به احتمال زیاد در مقابل موضع آمریكایی ها كه از تمام توان و ابزارهای خود برای اقناع پكن به همراهی بیشتر با غرب برای تشدید فشار بر تهران استفاده خواهند كرد، چینی ها به ازای تعامل محدود خود با آمریكا در خصوص كاهش واردات نفت از ایران، خواستار ایجاد زمینه های لازم برای شروع گفتگوهای هسته ای با تهران در چارچوب مذاكرات 1+5 خواهند شد.

این ناظران در تایید تحلیل های خود به مدل سازواری حداكثری مواضع اعلانی و اعمالی سیاست خارجی پكن در خصوص موضوعات مطرح شده در حیطه عمل رژیم ها و سازمان های بین المللی اشاره می كنند و برنامه هسته ایران را در این چارچوب مورد بررسی قرار می دهند. بدین ترتیب كه چین از همان ابتدا تنها موافق اعمال فشار بر تهران برای باصطلاح گنجاندن رفتار این كشور در قالب قواعد بین المللی بوده و از تسری قوانین داخلی كشورهایی چون آمریكا به سطح الزام آمیز بین المللی حمایت نكرده است. همراهی محدود اخیر چین با تحریم نفتی ایران نیز به ظاهر برای مجاب كردن تهران به نشستن بر سر میز گفتگو با اعضای 1+5 بوده است.

** نگاهی به كنشگری چین در عرصه برنامه هسته ای ایران

....................................................................................

هر چند چین خود تا اواسط دهه هفتاد شمسی نزدیك ترین همكاری ها را برای راه اندازی تاسیسات اتمی با جمهوری اسلامی ایران داشت، اما به واسطه فشارهای آمریكا از قبیل تعلیق قرارداد همكاری های هسته ای پكن-واشنگتن (1985 میلادی) مجبور به كنار كشیدن از برنامه هسته ای ایران شد.

در جریان ارجاع پرونده هسته ای ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل در بهمن ماه 1384 ، چین در كنار روسیه تنها زمانی حاضر به همراهی با 35 عضو دیگر آژانس شدند كه یك مهلت یك ماهه برای گفتگوی نهایی با مقامات ایرانی در نظر گرفته شد.

هر چند پكن از آذرماه 1385 یعنی تصویب نخستین قطعنامه شورای امنیت عیله ایران برای تعلیق كامل فعالیت های هسته ای تاكنون به هر شش قطعنامه ضد ایرانی رای مثبت داده اما سعی كرده با همراهی مسكو در چارچوب رفتار تعاملی با غرب از شدت و وزن قطعنامه های تحریمی بكاهد و از این طریق منافع خود را در روابط با جمهوری اسلامی ایران پی گیری كند. در جریان گفتگوهای مقامات ایرانی با گروه 1+5 نیز همواره تلاش چین بر تداوم گفتگوها و میل به سوی حل و فصل كامل اختلافات بوده است.

علاوه بر این چینی ها همواره به دنبال این بوده اند كه از برگ برنده ایران در بازی بزرگ خود با آمریكایی ها به عنوان سردمداران جبهه ضد ایرانی به بهترین شیوه ممكن استفاده كرده و بدون گرفتن امتیازاتی قابل توجه از غربی ها با آنان بر سر برنامه هسته ای ایران و اعمال فشار بیشتر بر تهران همراهی نكنند.

موضع رسمی و علنی چین نسبت به اقدامات جمهوری اسلامی ایران در پیگیری حقوق هسته ای و ادامه برنامه صلح آمیز اتمی را می توان در اظهارات سفیر چین در تهران در اواسط شهریور ماه سال جاری به روشنی دریافت. در این پیوند نمایندگی سیاسی پكن در تهران عنوان داشت كه تنها راه برای دستیابی به راه حلی جامع، پایدار و مناسب از دیدگاه پكن در برنامه هسته ای ایران برگزاری گفتگوها و مذاكرات بر اساس پیشرفت منظم و تدریجی و همچین منافع برابر و دوجانبه است.

مقامهای چینی بارها اعلام كرده اند كه در خصوص برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران بر دو نكته تاكید دارند؛ نخست این كه بایستی در حفظ سیستم بین المللی منع سلاح های هسته ای كوشید و در این چارچوب بایستی از صلح و ثبات منطقه خاورمیانه دفاع كرد. نكته دوم این كه جمهوری اسلامی ایران به عنوان امضا كننده پیمان منع اشاعه تسلیحات هسته ای از حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای در ازای پایبندی به تعهدات بین المللی برخوردار است.

با وجود این سیاست های اعلانی و همچنین تاكید پكن بر پیگیری موضوع هسته ای ایران در چارچوب حقوق و قواعد و سازكارهای سازمان های بین المللی، كنش چین در این زمینه به شكلی آشكار از ملاحظات سیاسی و نوع روابط با شریكان راهبردی در جبهه غربی ضد ایرانی بر كنار و بی تاثیر نبوده است. در شرایط كنونی نیز چین با توجه به ملاحظات كلان راهبردی و همچنین منافع ملی خود می كوشد تا بین خواست غرب و اهداف تهران نوعی تعادل و موازنه ایجاد كند و با استفاده از گزینه آغاز گفتگوهای كشورهای پنج به علاوه یك با جمهوری اسلامی ایران تا حد ممكن به این هدف جامه عمل بپوشاند.