نگرانی از آلودگی‌‌های نفتی دریای خزر

بیژن روحانی - آلودگی‌های آب‌های دریای خزر زندگی این دریاچه‌ بزرگ را به خطر انداخته است. ورود سالانه ۱۲۲ هزار تن آلاینده نفتی به همراه آلاینده‌های دیگر می‌تواند در سال‌های آینده دریای خزر را به یک دریای مرده تبدیل کند.

«پژوهشکده‌ اکولوژی دریای خزر» وابسته به مؤسسه تحقیقات شیلات در ایران با اعلام میزان آلودگی‌های نفتی در دریای خزر گفته است وجود انواع آلودگی‌های نفتی، کشاورزی، صنعتی و خانگی موجب شده است که وضعیت دریای خزر به سوی بحرانی شدن پیش رود و اگر این روند ادامه یابد «خزر در سال‌های آینده از بین می‌رود.»

به گفته‌ مقامات ایرانی، کشورهای شمال دریای خزر با عدم حفاظت از محیط زیست آن باعث ورود آلودگی‌های نفتی به این دریاچه می‌شوند. کشورهای آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه از منابع نفتی دریای خزر به‌طور روزافزون استفاده کرده و در همین حال باعث آلودگی‌های گسترده‌ی نفتی در این دریای مشترک شده‌اند.

رضا پورغلام رییس پژوهشکده اکولوژی دریای خزر اعلام کرده است ۹۵ درصد از آلودگی‌های دریای خزر از سمت کشورهای شمالی و شمال غربی این دریا یعنی روسیه و جمهوری آذربایجان تولید می‌شود. به گفته‌ی او رود ولگا که از خاک روسیه عبور می‌کند و به دریای خزر می‌ریزد بیش از ۸۰ درصد از آب این دریا را تأمین می‌کند و بسیاری از آلودگی‌ها از راه همین رودخانه وارد دریای خزر می‌شوند. به گفته‌ی آقای پورغلام از سوی ایران آلودگی نفتی در دریای خزر وجود ندارد، اما به علت عمق و شیب این دریا که به سمت ایران است و همچنین به دلیل گردش آب، آلودگی‌ها از سوی روسیه و آذربایجان به سمت سواحل ایران می‌آیند.

مانور مشترک برای مقابله با آلودگی‌های نفتی

با شدت گرفتن آلودگی‌های نفتی در دریای خزر، ایران اعلام کرده است که قصد دارد به همراه کشورهای دیگر حاشیه‌ این دریا، مانور مشترکی برای مقابله با آلودگی‌های نفتی برگزار کند. به گفته‌ مقامات سازمان محیط زیست ایران، مجالس کشورهای حاشیه دریای خزر یک پروتکل مشترک را برای مقابله با آلودگی‌های نفتی تصویب کرده‌اند. این پروتکل به تصویب مجلس شورای اسلامی در ایران نیز رسیده است و اکنون باید شورای نگهبان هم آن را تأیید کند. با تصویب این پروتکل، ایران قادر خواهد بود در شهریور ماه امسال مانور مشترکی را با کشورهای دیگر برگزار کند و طی آن به آمادگی برای مقابله با آلودگی‌های نفتی دست یابد. این مانور قرار است از بندر نوشهر در ایران آغاز شود و طی آن پنج کشور حاشیه دریای خزر به تمرین با یکدیگر خواهند پرداخت.

موضوع آلودگی‌های گسترده در دریای خزر همواره در سال‌های اخیر باعث نگرانی حافظان محیط زیست و همچنین مردم بوده است. در تابستان امسال، مدیرکل دفتر بررسی آلودگی‌های دریایی در سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد بهتر است مردم از شنا کردن در دریای خزر پرهیز کنند چون امکان بیماری‌های قارچی وجود دارد.

ورود چهار هزار تن سم کشاورزی به دریا

اما به جز ورود آلودگی‌های نفتی که به طور عمده از طریق کشورهای شمال دریای خزر صورت می‌گیرد، آلودگی‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی نیز به شدت زیست‌بوم این دریا را تهدید می‌کند. بخشی از این آلودگی‌‌ها از سوی سواحل ایران وارد دریای خزر می‌شود. پیش‌تر مسئولان سازمان محیط زیست اعلام کرده بودند که دریا به‌خصوص در سمت سواحل شهرهایی مانند چالوس و نوشهر و نور آلوده است و وزارت‌خانه‌های بهداشت و نیرو باید برنامه‌های مدونی داشته باشند تا تمام شهرهای بالای ۳۰ هزار نفر به تصفیه‌خانه‌های فاضلاب مجهز شوند.

به گفته‌ کارشناسان معاونت دریایی سازمان محیط زیست، از آن‌جا که اکوسیستم دریای خزر یک اکوسیستم بسته است، آلودگی‌های موجود در آن در همان‌جا باقی می‌ماند. دریای خزر از مهم‌ترین زیستگا‌ه‌های ماهیان خاویاری در جهان است. اما نسل این ماهی به دلیل صید بی‌رویه و همچنین به دلیل وجود آلودگی‌های گسترده در این دریا به خطر افتاده و در حال از میان رفتن است. همچنین شدت یافتن آلودگی‌ها باعث در خطر قرار گرفتن تداوم حیات ماهی کیلکا نیز شده است.

بخش مهم دیگری از آلودگی‌های دریای خزر را سموم و آفت کش‌هایی تشکیل می‌دهد که در مزارع و زمین‌های کشاورزی به‌کار می‌رود و سپس از راه‌های مختلف از جمله رودخانه‌ها وارد دریا می‌شود. طبق آمارهای سازمان محیط زیست ایران، دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان به دلیل فعالیت‌های کشاورزی سهم عمده‌ای در آلوده کردن آب‌های خزر با سموم کشاورزی دارند. به گفته‌ی پژوهشکده‌ی اکولوژی دریای خزر، تا سال‌های گذشته سالانه حدود ۱۰ هزار تن سم کشاورزی از سوی ایران وارد دریای خزر می‌شد. با این حال به گفته‌ی این مرکز پژوهشی، در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای محدود کردن سموم کشاورزی به‌کار برده شده است و اکنون با اعمال روش‌های بیولوژیک در سه استان حاشیه دریای خزر، میزان سم‌های شیمیایی از ۱۰ هزار تن به چهار هزار تن کاهش یافته است. اما همچنان ورود سالانه چهار هزار تن مواد سمی به دریای خزر می‌تواند عامل مهمی برای آلودگی این دریا تلقی شود.