چوگان به جمهوری آذربایجان رسید، سر ایران بی‌کلاه ماند

در پی ثبت بازی چوگان در هشتمین اجلاس سالانه کمیته "میراث ناملموس در معرض خطر" سازمان یونسکو، به نام کشور جمهوری آذربایجان، محمد علی نجفی، رئیس سازمان میراث فرهنگی ایران در اعتراض به این تصمیم نامه‌ای به این سازمان نوشته و خواستار ثبت چوگان به عنوان یک ورزش چند ملیتی شد که فقط مختص به آذربایجان نباشد.

به گزارش خبرگزاری مهر، این تصمیم روز سه‌شنبه ۱۲ آذرماه در اجلاس یونسکو که در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود گرفته شده و به ثبت چوگان تحت عنوان "یک بازی سوارکاری سنتی در قره‌باغ در جمهوری آذربایجان" انجامیده است.

در واکنش به این ثبت، امین عارف نیا، مدیرکل روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به روزنامه فرهیختگان گفت: "یونسکو قبول کرده که حق ثبت چوگان برای ایران محفوظ مانده و ایران می تواند در جلسه سال آینده میراث معنوی یونسکو، چوگان را به صورت پرونده چند ملیتی و مشترک با دیگر کشورها همچون نوروز و یا به صورت پرونده مستقل 'چوگان ایرانی' ثبت جهانی کند."

پیش از این نیز جمهوری آذربایجان ساز سنتی تار را در اجلاس سال گذشته یونسکو به ثبت رسانده بود.

حمزه ایلخانی، رئیس فدارسیون چوگان ایران، در سایت رسمی این فدارسیون نوشته است: "چوگان ورزشی تاریخی است که بیش از ۳۰۰۰ سال از عمرش می گذرد و همه چوگان را به نام ایران می شناسند. این ورزش برخاسته از ایران است که البته بی توجهی‌هایی در این سال ها باعث شده تا دیگران چشم طمع به آن داشته باشند."

در همین حال بهروز نبی‌اف، دبیر کل فدراسیون سوارکاری آذربایجان با استقبال از چنین تصمیمی اعلام کرد: "بازی چوگان در بسیاری از آثار هنری آذربایجان، همانند مینیاتور این کشور و نوشته‌های باستانی آن دیده می‌شود."

دبیر کل فدارسیون سوارکاری آذربایجان همچنین به یک کلیک سایت تخصصی چوگان گفته است: "آذربایجان کشوری است که در آن اسب اهلی شده و فرهنگ اسب سواری در اینجا پدید آمده است. در این منطقه اسب‌های بسیار خوبی وجود دارد و یکی از بهترین‌های آن اسب قره باغ است. اگر به قوانین چوگان به ویژه انتخاب اسب نگاه کنید، می بینید که اسب‌های قره باغ ایده آل هستند."

آیدین آغداشلو، نقاش و پژوهشگر هنر نیز از جمله کسانی است که پیشتر ادعای دولت جمهوری آذربایجان را رد کرد و گفته بود: "در تصاویری که همگی هم موجود هستند و اکنون در موزه‌های بزرگ دنیا از جمله موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شوند، چوگان یکی از عناصر مهم مینیاتورها به حساب می‌آید. در شاهنامه شاه‌طهماسب معروف نیز تصاویر بسیار زیادی دال بر ایرانی بودن چوگان وجود دارد."

او افزوده که علاوه بر آثار تصویری، نقاشی و نگارگری‌ عصرهای ساسانیان، تیموری و نیز صفوی، حتی در معماری نیز به یک شاهد زنده و پابرجا یعنی میدان نقش جهان اصفهان می‌توان اشاره کرد که هنوز هم دروازه‌های چوگانش پابرجاست.

به گفته کارشناسان، این بازی از حدود ۶۰۰ قبل از میلاد در ایران شکل گرفته و در زمان هخامنشیان بازی می‌شده است. این کارشناسان تاکید دارند که برای نخستین بار، در "کارنامه اردشیر بابکان" از چوگان نام برده شد.

در بسیاری از منابع تاریخی آمده است که سربازان پادشاهان هخامنشی در هنگام بیکاری و برای حفظ آمادگی رزمی خود سوار بر اسب، بازی و تمرینی را انجام می داده اند که بسیار شبیه به چوگان امروزی بوده و این بازی، از آن زمان به بعد تکامل یافته است.

گفته می شود که چوگان به هنگام کشور گشایی داریوش اول در هند، در آن سرزمین رواج یافت. اروپاییان در زمان صفویان و در زمان استعمار خود در هند، با این بازی آشنا شدند و آن را در سراسر اروپا ترویج کردند.

قهوه و فرهنگ کافه نشینی

در ادامه نشست یونسکو، ترکیه نیز در اقدامی، "قهوه‌خانه و فرهنگ کافه نشینی" را به نام خود برای ثبت در میراث جهانی یونسکو عرضه کرده است.

به گفته بخش اطلاع رسانی یونسکو، قرار است این پرونده در جلسه این سازمان بین المللی مورد بررسی قرار بگیرد.

براساس اسناد موجود در ترکیه، فرهنگ کافه نشینی، از قرن یازدهم هجری شمسی در این کشور وجود داشته و عثمان کپرولو، وزیر اعظم این کشور به دلیل ترس از بحث‌های سیاسی در قهوه‌خانه‌ها دستور تعطیلی آن را صادر کرد. هر چند پس از مدتی فعالیت این مراکز از سر گرفته شد.

بنا به این گزارش‌ها زنان و مردان امکان حضور در قهوه‌خانه‌ها در ترکیه را داشتند. در ایران اما قهوه خانه نشینی فعالیتی مردانه بود و فرهنگ متفاوتی در داخل قهوه خانه‌ها وجود داشت.

اما مطرح شدن این مسئله نیز انتقاداتی را در پی داشته است.

عباسی علایی، رییس اتحادیه قهوه خانه داران با انتقاد از بی‌توجهی به قهوه خانه ها گفته است: "سال‌هاست بر توجه به ثبت جهانی قهوه‌خانه به نام ایران تاکید داریم چنانکه در این راستا کتابی تحت عنوان 'قهوه خانه در گذر زمان' منتشر کردیم و آن را در اختیار مسئولان وقت سازمان میراث و گردشگری قرار دادیم. اما تاکنون هیچ توجهی به این مهم نشده‌است."

این در حالی است که بنا به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، گروهی از کارشناسان عقیده دارند براساس آثار و شواهد موجود برپایی قهوه خانه، از حدود ۵۰۰ سال قبل در ایران شکل گرفته و جمعی دیگر عمر آن را درازتر محاسبه می‌کنند. سابقه قهوه خانه در ایران، به سال‌ها قبل از ورود چای به این کشور باز می‌گردد.

براساس اسناد نخستین قهوه خانه‌ها در ایران، در دوره صفویان، و به احتمال زیاد در زمان سلطنت شاه تهماسب (۹۳۰-۹۸۴ق)، در شهر قزوین پدید آمده و بعد در زمان شاه عباس اول (۹۹۶-۱۰۳۸ق) در شهر اصفهان توسعه یافته است. قهوه خانه ها، محلی برای تجمع مردم و رد و بدل کردن اطلاعات و طرح مباحث اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوده اند.

قهوه خانه‌ها با برگزاری شاهنامه خوانی، داستان سرایی، مدیحه سرایی، نقالی، غزلخوانی، سخنرانی و مشاعره، نقش مهمی را در فرهنگ و هنر ایران بر عهده داشته اند.

تاکنون ۱۱ پرونده "میراث‌ ناملموس" ایران در دولت دهم، به‌ دستور ریاست وقت سازمان میراث‌فرهنگی به یونسکو ارسال شده اما آن طور که کارشناسان و مسئولان فعلی سازمان می‌گویند، تمامی پرونده‌ها ناقص بوده و به همین دلیل هیچ کدام در دستور کار قرار نگرفته است.