نماز جمعه ۱۵ آذر؛ دانشگاه ۱۶ آذر

چکیده :اقتدارگرایان اگر توانستند که پایگاه نماز جمعه را از محتوای آن خالی کنند و صدای طالقانی را به صدای جنتی و احمد خاتمی بدل کنند، به دلیل ماهیت کاملا تحت کنترل آن در دست قدرت است و اینکه امکان پرسشگری در آن وجود ندارد. اما دانشگاه ماهیتی متفاوت دارد و هرگز نه پادگان می شود و نه چنین نماز جمعه ای و موی دماغ قدرت می...

کلمه – علی بردبار

جمعه گذشته، ۱۵ آذر همچون جمعه های دیگر، دانشگاه تهران میزبان مراسم نماز جمعه بود و شنبه دانشگاه تهران همچون اغلب دانشگاه های دیگر، میزبان ویژه برنامه های ۱۶ آذر، روز دانشجو.

فاصله بین این دو مراسم تنها یک روز بود. محل برگزاری هر دوی آنها هم در فضایی به نام دانشگاه، اما آنچه در هرکدام بیان شد، فاصله ای به اندازه قرن ها داشت.

نماز جمعه ۱۵ آذر دو سخنران داشت. اولین سخنران که به عنوان سخنران پیش از خطبه ها شناخته می شود، کامران دانشجو بود. او وزیر سابق علوم در دولت احمدی نژاد است و مجری برگزاری انتخابات ۲۲ خرداد ۸۸٫ او قرار بود در آستانه روز دانشجو، درباره نهاد دانشگاه و دانشجو سخنرانی کند. قبل از آنکه اشاره ای به سخنان او داشته باشیم، لازم است تا معنای انتخاب او به عنوان سخنران پیش از خطبه ها را دریابیم.

معنای انتخاب کامران دانشجو

انتخاب سخنران های نماز جمعه توسط ستاد مربوطه صورت می گیرد. ستاد نماز جمعه، نهادی حکومتی است  که تصمیمات آن نیاز به هیچ تایید و ردی از جانب مردم ندارد. هیچ مقامی در آن مستقیم و غیر مستقیم تحت نظارت و یا تاثیر دیدگاه مردم قرار ندارد و به طور کامل نماینده بخشی از حکومت است که شاید در مقطعی رای مردم، با واسطه هایی در انتخاب آنها نقش داشته، اما پس از آن مردم امکان بررسی، تجدید نظر و ارزیابی از کار آنها را نداشته اند و به قول معروف پس از بالا رفتن از نردبان قدرت، آش کشک خاله هستند و کاریش نمی توان کرد.

این نهاد در آستانه روز دانشجو از بین گزینه های متعددی که می توانست برای این مراسم انتخاب کند به سراغ کامران دانشجو می رود. یعنی که این فرد نزدیک به احمدی نژاد و تندرو، نماینده مناسب تری برای بیان دیدگاه های بخش انتخابی قدرت در قبال دانشگاه است، هرچند که بسیاری او را فرد قابل اعتنایی به لحاظ فکری و جایگاه سیاسی ندانند. او سال ها مجری سیاست های دانشگاهی جریانی است که از دانشگاه پادگان ساخت. همان جریانی که در آخرین انتخابات با واکنش بزرگ ملت مواجه شد و نه صریحی از جانب مردم دریافت کرد. اما به هرحال رای مردم که همه چیز نیست. رای مردم برای شعارهای نوشته شده روی صندوق های رای، “میزان” است اما قدرت معادلات خاص خودش را دارد و رای مردم نیز تا اندازه ای که توان تبدیل به قدرت واقعی را داشته باشد، نافذ است. لذا بخشی از حکومت که ربطی به رای و نظر مردم ندارد، کار خود را بی دغدغه افکار عمومی انجام می دهد. حتی اگر ۱۰۰ درصد هم به نماینده آنها نه بگویند، آنها اگر دلشان بخواهد تریبون را به آنکه دلشان بپسندند، می سپارند و هرکس و هر جریانی را که بخواهند تخریب می کنند.

پس تا اینجا معلوم شد که نظر بخش انتصابی حکومت در زمینه مسائل دانشجویان و دانشگاه به کدام نظر نزدیک تر است.

معنای سخنان نماینده قدرت

نماینده دیدگاه بخش اصلی قدرت در این سخنرانی چند نکته اساسی را متذکر شد که به بخش هایی از آن که درباره دانشگاه است می پردازیم.

وزیر علوم احمدی نژاد اولا گفت که دانشگاه، پایگاه آن هایی است که از سوی بخش غیرپاسخگو و انتخابی قدرت، فتنه نامیده می شوند. واژه ای که در سال های اخیر از فرط تکرار و نسبتش با بخش بزرگی از جامعه و بسیاری از بزرگان و مراجع فکری و اجتماعی و سیاسی کشور، به مرور معنای مثبتی پیدا کرده است. وزیر سابق علوم همچنین با حرارت خاصی هشدار داد که فتنه گرها دنبال آن هستند که دانشگاه مستقل باشد. یعنی اینکه این نهاد علمی مبتنی بر سازوکار درونی خودش که متناسب با شرایط آن از جمله آزاداندیشی است، گردانده شود. دانشگاه مستقل یعنی اینکه دانشگاهیان تصمیم بگیرند که این نهاد چگونه مدیریت شود و توسط چه کسانی. راهبردهای آن توسط اهالی دانشگاه تعیین شود و بحث های مطرح در آن، بی دغدغه خوش آمد و بدآمد هر قدرتی تعیین شوند. دانشگاه مستقل یعنی اصالت اندیشه و فکر آزاد. یعنی عرصه تقابل علمی تئوری ها و اندیشه ها، مسابقه دانشمندان در حوزه های مختلف و بررسی پیشتازی هریک بر اساس معیارهایی علمی و درون دانشگاهی. در نظام ارزش گذاری دانشگاه مستقل مفاهیمی مانند باور سیاسی افراد جایی ندارد، نزدیکی و دوری از قدرت نباید تعیین کننده باشد و خلاصه دانشگاه محل دانش است، نه پادگان فکر و ذهن.

نماینده بخش انتخابی قدرت در این سخنرانی انذار داد که در صورت شکل گیری چنین نهادی، فتنه قدرت بیشتری می گیرد. پس او که زمانی وزیر علوم بود و منطقا باید دغدغه انشگاه ها را یدک می کشید، به صراحت می گوید که در برابر دیدگاه دانشگاه مستقل باید ایستادگی کرد و آن را حکومتی نگه داشت. در واقع او دانشگاهی می خواهد مانند همان نماز جمعه. جایی که در آن حرف ها و سخنران ها از صافی نهادی جکومتی مانند ستاد نماز جمعه بگذرد و پس از آن هر حرفی که در آنجا مطرح شود، به جای پرسش و “جون و چرا” با تکبیر مواجه باشد. چرا که از قدیم گفته اند پادگان “چرا” ندارد و وقتی قرار باشد همه جا از نماز جمعه گرفته تا دانشگاه، پادگان شود و جنانچه در سخنان اخیر فرماند سپاه در همایش بسیجیان مشهود بود، همه جای ایران سپاه شود، دیگر باید از این پرسش خبیثه “چرا” رها شد و دانشجو و نمازگزار و کارمند و کارگر و کاسب و مدیر و استاد و معلم و دانش آموز و مهندس و … تکبیرگو پرورش داد که هیچ سوالی در ذهن نداشته باشد.

احمد خاتمی، سخنران اصلی نماز جمعه هم که پشت تریبون آمد، تجسم جدی تر همان دیدگاه شد. او هم سراسر به فتنه ای فحش داد که پررو است و چون و چرا می کند. جالب است که سخنان اصلی او در مذمت طلبکاری از حکومت بود. حکومتی که به زعم آنها وصل به خداست و نمایندگان خدا بر آن حاکمند. در نتیجه هر تصمیم و هر سخنی که از این حاکمان صادر شود، حکم خداست و مخالفت با آن، مخالفت با خدا. دیگر در این بین تفاوت ماهوی بین پادگان و دانشگاه نیست. پادگان محل حراست فیزیکی از نه تنها کشور که دیدگاه های حاکم است و دانشگاه محل پیشرفت تکنولوژیک و یا حداکثر “کشف” چرایی احکام حاکم. نکته کلیدی که تفاوت علوم انسانی مطلوب این بخش از حاکمیت را با علوم انسانی رایج در دنیا مبتنی بر تفکر انتقادی و چون و چرا روشن می سازد.

۱۶ آذر، دانشگاه

فردای آن روز دانشگاه های سراسر کشور صحنه بزرگی از تایید بخشی از دیدگاه سخنران پیش از خطبه ها بود. دانشگاه پایگاه سبزها بود و شعارهای مطرح در آن با پایگاه بخش انتخابی قدرت که مکان هایی همچون نماز جمعه است، تفاوت اساسی داشت. نماز جمعه ای که از آیت الله طالقانی ها و آیت الله منتظری ها و آیت الله طاهری ها به احمد خاتمی ها ختم شود، می شود پایگاه همان دیدگاهی که استقلال نهاد علم و تولید دانش را برنمی تابد و تنها به دنبال تکبیرگو می گردد.

دانشگاه در پی ۴ سال و نیم تبلیغات ناتمام و یکسویه، به محض یافتن کمترین روزنه ای، باز هم علیه دیکتاتوری شعار می دهد، شعورش را در تفکیک همت و باکری ها از سردار نقدی ها نشان می دهد، یا حسین میرحسین به نشانه حمایت از جنبش پرسشگر و معترض سبز سر می دهد و با حصر و حبس ها مخالفت می کند. آری، ۱۶ اذر اثبات ادعای سخنران ۱۵ آذر بود که هر آنجا که اندیشه باشد، پایگاه مخالفت و اعتراض علیه زورگویی است.

اما اقتدارگرایان اگر توانستند که پایگاه نماز جمعه را از محتوای آن خالی کنند و صدای طالقانی را به صدای جنتی و احمد خاتمی بدل کنند، به دلیل ماهیت کاملا تحت کنترل آن در دست قدرت است و اینکه امکان پرسشگری در آن وجود ندارد. اما دانشگاه ماهیتی متفاوت دارد و هرگز نه پادگان می شود و نه چنین نماز جمعه ای و موی دماغ قدرت می ماند.