به این راحتی نمی توانید ریچارد فرای را بشناسید؛ شناخت فرای طلب تان، همان رفیق تان سعید امامی را نمی شناسید

عضو هئیت علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری

عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)

ریچارد فرای که بود؟ در عرصه تحقیقات و به خصوص ایران شناسی آنقدر بزرگ که در گنجایش ذهن بسیاری از سران حکومتی ایران نمی گنجد، چه رسد جوجه حزب الهی های تحریک شده توسط برخی از عوامل اطلاعاتی رژیم که تنها به خاطر چند ساندیس به خیابان می ریزند. از این تیپ انقلابی زیاد سراغ داریم که در ابتدای انقلاب همین کارها را کردند، اما پس از اندکی کسب علم و تجربه، از بابت کردهای شان پشیمان شدند و بعضاً گریه می کردند (محکم تر بزن تو سرت که شاید تکانی خورد و آدم شدی). در حال حاضر هیچ کس را در حوزه ایران شناسی در حد و اندازه های فرای نداریم و شاید تا سال ها نخواهیم داشت. این همه مورخان و محققان ایرانی و اسلامی پیرامون تاریخ تمدن ایران نوشتند، همه را اگر یک سمت بگذارید، قابل مقایسه با کارهای او نیست. چون ایران شناسی در غرب توسط و از کانال چند نفر انگشت شمار صورت گرفت که ریچارد فرای یکی از آن ها و برجسته ترین شان بود.

قابل تأمل است که ریچارد فرای از جمله کسانی بود که در لیست سیاه سعید امامی قرار داشت و او را جاسوس معرفی می کرد! همان سعید امامی که توسط رژیم ایران به عنوان جاسوس اسرائیل معرفی شد!! یعنی بحث رقابت جاسوسان مطرح بود که جاسوسی به جاسوسی دیگر حسادت می ورزید و علیه او اقدام می کرد!؟ معمولاً جاسوسان یکدیگر را ترور نمی کنند و با یکدیگر همکاری نیز دارند. البته جاسوسی سعید امامی با توجه به این که معاونت وزارت اطلاعات را برعهده داشت، دیگر بحث نفوذ در میان نیست، بلکه بحث بر سیطره کامل امنیتی است و چنان که امامی نیز اعتراف کرد، تمامی تصمیمات اش با اطلاع بالاترین مقامات ایران صورت گرفته بود و می گرفت. اما اگر با فرض این که فرای جاسوس باشد، چه اطلاعات محرمانه ای را می تواند منتقل کند؟ معرفی مناطق آثار باستانی ایران که موقع بمباران، آسیب نبینند. به عبارتی فردی مفید چون فرای حتی با فرض جاسوسی، هرگز ضربه ای به کشوری که شیفته اش است نمی زند و این امثال سعید امامی ها و رفقای اش اینک در سازمان های امنیتی ایران هستند که به کشور لطمات جبران ناپذیر زدند و می زنند.

با این همه، گستره حملات به فرای نشان می دهد که اگر سعید امامی تاریخ مصرف اش تمام شد و حذف شد، اما جهانبینی اش هنوز زنده است و از نهادهای امنیتی نیز فراتر رفته و به سازمان های مختلف و حتی مجلس کنونی ایران نیز رسیده است! واقعیت این است که به خاک سپردن فرای در ایران بیشتر برای ایرانیان یک افتخار خواهد بود، تا فرای و خانواده اش. اقدامات اراذل و اوباش مذهبی بیشتر مایه شرمساری است و تأکیدی دیگر بر این حقیقت، که ایرانیان امروز با تفکرات طالبانی در کشورشان دست و پنجه نرم می کنند و یکی از سیاه ترین دوران تاریخی شان را سپری می کنند (خری بر خری سوار می بینم). افکار فرای پیرامون جایگاه ایرانیان در هویت و تکوین تاریخ و تمدن اسلامی اینک در مهمترین تصمیمات کشوری لحاظ می شود و توسعه ایرانی-اسلامی که از سال ها قبل در دستور کار بوده، تنها یکی از تأثیرات آن است؛ بماند که طراحان آن توسعه هنوز نمی دانند که فرهنگ و تمدن را نمی توان با بخشنامه تعیین کرد و هیچ دولتی نمی تواند هویت آن را تعیین کند و هر دولتی خود محصول آن خواهد بود. آنچه از محل مزار فرای مهمتر است، کارهای سترگ وی در تاریخ و تمدن ایران و حتی اسلامی است که بسیاری از آن بی اطلاع اند و باید آن توسط رسانه ها معرفی شود. مورخان بسیاری داریم که از عدم مطرح شدن کتب و نظریات شان در زمینه تاریخ و تمدن گله دارند. نخست این که بسیاری از آن ها فاقد روح علمی است و از زبان همان پاراگراف اول شان می توان پی برد که تمایلات احساسی را دنبال می کند. در حالی که کار فرای، اولاً نه توصیفی که تحلیلی است و ثانیاً برای هر استنتاجی، مجموعه ای از فرضیات مطرح در آن حوزه را عنوان می کند و با مقایسه تطبیقی انواعی از ادله و شواهد (از کتب و آثار باستانی گرفته تا سکه های یافت شده و غیره) و شناسایی تناقضات شان، در نهایت به فرضیه ای می رسد و تقریباً در میان این تحلیل هرگز نمی تواند یافت که نظر فرای تمایل به کدامیک را دنبال می کرد.

فرای در زمان دولت های قبلی کاری ارزشمند در زمینه ایران شناسی انجام داد و هزاران حلقه فیلم تهیه شد که قرار بود، در جامعه انعکاس یابد که متأسفانه خبری از آن نشد و امیدوارم که دولت کنونی اقدامی برای پیگیری آن انجام دهد و آن را بدون توجه به تنگ نظرهای تفکرات امنیتی برای همگان عینی سازد.