نهادها و بنیادهای حاکمیتی به کمک دولت بیایند

در گزیده ای از گفت و گوی روزنامه آرمان با سیدجلال ساداتیان مدیرکل اسبق شرق آسیا در وزارت امور خارجه و سفیر اسبق ایران در انگلیس،‌ می خوانیم: او معتقد است هر چه امکانات کشور بیشتر باشد، مقابله با این بیماری نیز سرعت می‌گیرد و در نتیجه تحریم‌ها تأثیر زیادی روی تشدید تبعات این بیماری در ایران ایفا کرده است. به گفته این کارشناس مسائل بین‌الملل، واشنگتن باید گوشی شنوا داشته باشد و درخواست جامعه جهانی برای لغو یا تعلیق تحریم‌ها علیه مردم ایران را اجابت کند. ساداتیان همچنین تأکید دارد که گسترش روابط سیاسی باید از اولویت‌های دستگاه سیاسی خارجی کشور باشد تا در کنار روابط سیاسی خوب، تجارت خارجی ما با همسایگان نیز گسترش یابد؛ چراکه اگر بتوانیم حداقل با همسایگان خودمان روابط خود را گسترش دهیم، هم از بعد سیاسی و هم اقتصادی گام‌های خوبی برداشته خواهد شد. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

این روزها پاندمی کرونا همه کشورها را به خود مشغول کرده است. به نظر شما عملکرد جهانی در مقابله با این ویروس چگونه بود؟

کرونا همان‌گونه که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده یک پاندمی است و تقریباً تمام دنیا را به نوعی درگیر کرده است. کشورها به فراخور امکاناتی که در اختیار دارند، به مقابله با این بیماری می‌پردازند و می‌کوشند از آسیب آن بکاهند. مولفه‌های گوناگونی در موفقیت‌آمیز بودن مبارزه با این ویروس همه‌گیر در سطح ملی موثر است، به طوری که اگر پیش از این رخدادها گفته می‌شد کدام کشورها به نسبت دیگران در مبارزه با یک بیماری همه‌گیر موفق خواهند بود، بسیاری از کارشناسان نمی‌توانستند درست برآورد کنند. یکی از این مولفه‌ها، روانشناسی جامعه درگیر با بیماری است. در کشوری مانند چین پس از تشدید بیماری در ووهان استراتژی قرنطینه کامل را برمی‌گزیند و با توجه به امکاناتی که در اختیار دارد، در مدت کوتاهی شیوع بیماری را کنترل می‌کند. در مقابل کشوری مانند آمریکا ساده‌انگارانه به این بیماری می‌نگرد و در نهایت نیز موضوع چنان گسترده می‌شود که از کنترل دولت آن کشور خارج است.

در مورد ایران این مسأله را چگونه می‌بینید؟ آیا مسأله مقابله با کرونا به خوبی مدیریت شد و می‌شود؟

ابتدای امر که این ویروس وارد کشور شد و انتظار می‌رفت با توجه به تجربه چین، سیاست‌های کنترلی بیشتری نظیر قرنطینه یا کنترل عبور مرور بین‌شهری اعمال شود، شاهد یک ساده‌انگاری عجیب میان مدیران کشور بودیم. در ابتدا ویروس کرونا چندان جدی گرفته نشد و برخی آن را با آنفلوآنزای رایج در فصل زمستان مقایسه کردند. همین نگاه سبب شد که مهار کرونا کمی سخت شده و کشور دچار مخاطراتی جدی شود. با این وجود با گذشت زمان و مواجهه مدیران با اشتباهات‌شان، تغییراتی در شیوه مدیریتی به وجود آمد و با یک بازنگری کلی در سیاست‌های کنترلی، دولت توانست گام‌های مناسبی را برای مقابله با کرونا بردارد. نگاهی به آمار دیگر کشورها نشان می‌دهد که ایران در مجموع و به رغم اشتباهات اولیه، توانست عملکرد مناسبی را در مقابله با این ویروس بردارد و تا حدودی مسأله را کنترل کند.

رفتار مردم ایران را در مقایسه با دیگر ملت‌ها چگونه می‌بینید؟

دولت ایران تلاش داشت سیاست‌هایش را با همراهی مردم پیش ببرد تا از بروز نارضایتی عمومی جلوگیری کند. به همین دلیل بسیار مهم بود که مردم با دولت همکاری کرده و قانع شوند که محدودیت‌هایی را داوطلبانه بر زندگی شخصی خود اعمال کنند. خوشبختانه همراهی مردم بسیار خوب بود و اکثریت جامعه سبک زندگی خود را با توجه به شیوع این بیماری خطرناک تغییر دادند. جمعیت قلیلی نیز محدودیت‌ها را نپذیرفتند و به عاملی برای شیوع کرونا در کشور تبدیل شد. آنهایی را که محدودیت‌ها را رعایت نکردند، می‌توان به دو گروه تقسیم کرد؛ اول کسانی که در اوج ناآگاهی و بی‌مسئولیتی، به‌رغم تمام توصیه‌ها از تعطیلی‌ها به‌عنوان فرصتی برای تفریح بهره بردند و بدون توجه به هشدارها سفر کردند و در خانه نماندند. دوم گروهی از مردم که بر اثر اضطرار ناچار به عدم‌رعایت محدودیت‌ها بودند. تکلیف گروه اول که روشن است و باید برخوردهایی جدی با این گروه صورت گیرد اما گروه دوم، باید از سوی دولت مورد حمایت قرار گیرند و تمهیداتی فراهم شود تا آنها نیز بتوانند در خانه بمانند. کارگران روزمزد، دستفروشان و دیگر اقشار مستضعف باید این روزها بیش از گذشته مورد توجه باشند و بر عهده مسئولان است که به حمایت از آنها بپردازد. نه‌تنها دولت، بلکه دیگر بخش‌های حاکمیتی نظیر آستان قدس، ستاد اجرائی فرمان امام، بنیاد مستضعفان و ستاد کل نیروهای مسلح موظف هستند که به کمک ملت بیایند و امکانات خود را به میدان بیاورند. در خصوص نیروهای مسلح این اتفاق با دستور مستقیم مقام معظم رهبری رخ داد و شاهد بودیم که این نیروها امکانات خود را برای مقابله با ویروس کرونا در اختیار دولت قرار دادند. ویروس کرونا تنها بر حوزه بهداشت و درمان اثر نمی‌گذارد، به همین دلیل باید همه امکانات نظام بسیج شود تا مردم کمتر آسیب ببینند؛ به ویژه در حوزه معیشتی.

بسیاری از کشورها و شخصیت‌های سیاسی مطرح در جهان و از جمله در خود آمریکا خواستار لغو تحریم‌ها شده‌اند. چرا با این وجود دولت ترامپ اصرار به ادامه سیاست فشار حداکثری بر ایران دارد؟

پیش‌تر در بحران‌های این‌چنینی دولت‌های مختلف در برخی سیاست‌های خود تجدیدنظر می‌کردند؛ نظیر آن را می‌توان در تعلیق تحریم‌ها علیه ایران در دوره زمامداری بوش و در زمان وقوع زلزله بم مشاهده کرد. در مورد ترامپ اما این‌گونه نیست. او فردی بی‌تجربه و غیرسیاسی بود که لابی‌های اطرافش او را مدیریت کرده و می‌کنند. لابی صهیونیست‌ها و نتانیاهو از یک سو که با همراهی کوشنر داماد ترامپ او را به برخی رفتارها وامی‌دارند و لابی سعودی نیز از سوی دیگر می‌کوشند ایران را در مقابل آمریکا قرار دهند. همین لابی‌ها سبب اشتباهاتی از سوی کاخ سفید شد که ممکن بود منطقه وارد یک جنگ بدون بازگشت شود؛ از جمله ترور سردار سلیمانی. اکنون نیز در حالی که شهروندان ما در حال جان باختن بر اثر کرونا هستند، دونالد ترامپ به شکل شرورانه‌ای در حال تشدید تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده با هدف از بین بردن منابع مورد نیاز ایران برای مبارزه با این ویروس است. دنیا نباید بیش از این در برابر تروریسم اقتصادی ایالات متحده که اکنون تروریسم پزشکی هم به آن اضافه شده، سکوت کند.

اقدامات وزارت امور خارجه ایران را در این راستا چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اقدامات صورت گرفته از سوی آقای ظریف در این زمینه مثبت و مناسب است و امیدوارم گوش شنوایی در این زمینه وجود داشته باشد. وقتی آمریکا از برجام خارج شد، اروپایی‌ها برای اینکه ایران در این توافق بین‌المللی باقی بماند، انجام تعهداتی را برای بهره‌مندی ایران از برجام بر عهده گرفتند، ولی در عمل نشان دادند که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند این تعهدات را عمل کنند و بدعهد هستند، در شرایط کنونی این انتظار از اروپایی‌ها وجود دارد که با توجه به شرایط پیش آمده‌ از ابزارهای قانونی خود برای تحت فشار قرار دادن آمریکا جهت لغو تحریم‌ها استفاده کنند و اقداماتی را به صورت واقعی در این زمینه انجام دهند. چین و روسیه دو عضو دیگر برجام اخیرا بار دیگر در بیانیه‌هایی از آمریکا خواسته‌اند که تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند. اکنون وقت آن رسیده که اتحادیه اروپا نیز وظیفه خود در این زمینه را انجام دهد. اگر آمریکایی‌ها در این ادعای خود صداقت دارند برای نشان دادن این صداقت و به خاطر مسائل انسانی باید این تحریم‌ها را لغو کنند چراکه این تحریم‌ها در مبارزه ایران بر شیوع ویروس کرونا تأثیر منفی گذاشته است و این ویروس کل ملت ایران را تهدید می‌کند. امیدوارم در واشنگتن گوشی برای شنیدن این درخواست‌ها و فشارها وجود داشته باشد، البته با توجه به ویژگی‌های شخصیتی ترامپ احتمالا نباید در این زمینه چندان امیدوار بود.

تحرکات نظامی اخیر آمریکا در عراق را نیز در راستای همین فشار حداکثری می‌دانید؟

آمریکا از غفلت ایجاد شده ناشی از شیوع ویروس کرونا می‌خواهد استفاده کند و اهداف خود در عراق را پیگیری کند. آمریکا به دنبال آن است تا با تحرکات نظامی که در عراق انجام می‌دهد، این‌طور وانمود کند که اگر گروه‌های سیاسی در عراق با نخست‌وزیری و تشکیل کابینه از سوی عدنان الزرفی موافقت نکنند، عراق وارد هرج و مرج خواهد شد، بر همین اساس شاهد جابه‌جایی نیروهای آمریکایی در برخی از پایگاه‌هایشان در عراق و انتقال آنها به مکان‌های امن‌تر هستیم. آمریکا قصد دارد از راه تهدید گروه‌های شیعی عراق را تسلیم خود سازد و الزرفی را به آنها تحمیل کند، این اقداماتی که این روزها نیز از لحاظ میدانی و نظامی در عراق شاهد هستیم نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود، این در حالی است که به اعتقاد بنده در نهایت آمریکایی‌ها در اجرای هدف و نیت خود موفق نخواهند شد، چرا که ارتش عراق حاکمیت خود را دارد و گروه‌های شیعی از جمله جریان صدر و حشدالشعبی دارای نفوذ در عراق هستند، بنابراین آمریکا نمی‌تواند نتیجه‌ای از اقداماتی که در حال انحام آنهاست ببرد. احتمال تشکیل کابینه از سوی الزرفی بسیار کم است. به دلیل اینکه او دارای ارتباطات گسترده‌ای با آمریکایی‌ها است، پارلمان عراق زیر بار رأی اعتماد به وی نخواهد رفت، از سوی دیگر گروه‌های شیعی به دنبال آن هستند تا نعیم سهیل را به‌عنوان نامزد نخست‌وزیری معرفی کنند، اما این امر در ابتدا مستلزم آن است که الزرفی در تشکیل کابینه موفق نشود و بعد از آن نیز نعیم سهیل به‌عنوان نامزد اکثریت شیعیان عراق معرفی شود، این در حالی است که الزرفی این روزها تلاش‌های زیادی را به خرج می‌دهد تا بتواند به پست نخست‌وزیر عراق دست پیدا کند. به دلیل اینکه آمریکا نتوانسته از لحاظ سیاسی در عراق به موفقیت دست پیدا کند، قصد دارد از لحاظ نظامی عراقی‌ها را تحت فشار قرار دهد، اما در این باره نمی‌تواند آمریکا کاری از پیش ببرد، از سوی دیگر همان‌طور که اسرائیل در سوریه نتوانست مواضع حزب‌ا... لبنان را مورد تعرض قرار دهد، بر همین اساس آمریکا نمی‌تواند اقدامی علیه حزب‌ا... در عراق انجام دهد.

به نظر شما سال ۹۹ اولویت کشور در حوزه سیاست خارجی باید چه مسائلی باشد؟

سال ۹۸ واقعا سال بحران برای کشور بود و تحریم‌ها در کنار بعضی حوادث طبیعی و شهادت سردار سلیمانی سبب شد ایران سال سختی را پشت سر بگذارد. عمده مشکلات ما در بحث سیاست خارجی در موضوع تحریم‌ها و توسعه تجارت خارجی به سمت صادرات است و اگر این موضوعات هموار شود، ما شاهد ایجاد اشتغال در کشور و بهبود اوضاع اقتصادی خواهیم بود. گسترش روابط سیاسی باید از اولویت‌های دستگاه سیاسی خارجی کشور باشد تا در کنار روابط سیاسی خوب، تجارت خارجی ما با همسایگان نیز گسترش یابد. اگر بتوانیم حداقل با همسایگان خودمان روابط خود را گسترش دهیم، هم از بعد سیاسی و هم اقتصادی گام‌های خوبی برداشته خواهد شد. ایران در سال ۱۳۹۸ با ارائه طرح صلح هرمز تمامی همسایگان را در امنیت منطقه دخیل کرد که بسیار فرصت خوبی را برای همکاری منطقه‌ای فراهم کرد که باید این طرح مورد پیگیری دستگاه سیاست خارجی در سال آینده باشد. در مورد رابطه با کشورهایی مانند روسیه و چین نیز باید رابطه سیاسی و اقتصادی را گسترش دهیم و جدا از موضوع اروپا و آمریکا پیگیری کنیم که این موضوع می‌تواند باعث خروج کشور از وضعیتی است که در حال حاضر درگیر آن است. تأکید بر اقتصاد مقاومتی و تکیه بر توان داخلی باید کار ویژه ما باشد و در کنار آن باید بازار برای تولیدات داخلی بیابیم که این موضوع توسط توسعه صادرات حاصل می‌شود. صادرات صورت نمی‌گیرد مگر از طریق مراودات با کشورهای مختلف، از همین رو باید دستگاه دیپلماسی برای گسترش صادرات و سهولت تجارت مذاکراتی را انجام دهد. در یک کلام اگر بخواهم بگویم که اولویت مهم دستگاه سیاست خارجی در سال جاری چیست، باید بگویم ما باید روابط با همسایگان را توسعه داده و زمینه گسترش تجارت کشور را فراهم کنیم.