نخست‌وزیر جدید عراق: فعال حقوق بشر یا 'همدست قتل قاسم سلیمانی'؟

حق نشر عکس TASNIM

اگر مصطفی کاظمی نخست وزیر جدید بتواند وضعیت کنونی عراق را کمی تکان دهد نه عوض کند، شاهکار کرده است.

پنج ماه پیش اعتراضات خونین مردمی، فساد مالی و شکاف عمیق بین احزاب سیاسی عادل عبدالمهدی، نخست وزیر پیشین عراق را مجبور به استعفا کرد، حال شیوع ویروس کرونا، تنش ایران و آمریکا، ظهور دوباره داعش و کاهش شدید قیمت نفت، یعنی منبع اصلی درآمد عراق، به مشکلات سر راه نخست وزیر جدید اضافه شده است.

برهم صالح رئیس جمهوری عراق ماه گذشته در جلسه معارفه مصطفی کاظمی برای پست نخست وزیری او را این گونه معرفی کرد: "روزنامه‌نگار، فعال حقوق بشر و حقوقدان"، این جملات را یک دهه پیشتر در منطقه سبز بغداد در باره دوست نزدیک آقای صالح شنیده بودم.

در بهار ۲۰۰۹ برای پوشش دادگاه حکومت سابق عراق به بغداد رفته بودم. خانواده عده‌ای از قربانیان بمباران شیمیایی حلبچه به اقامتگاه برهم صالح که معاون نخست وزیر عراق بود دعوت شده بودند. آن روز برهم صالح دوست روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشریش را به من معرفی کرد. او مصطفی کاظمی بود. مردی کراوات پوش و مسلط به زبان انگلیسی. او مدیر بنیاد حافظه عراق بود، نهادی که اسناد جنایات دوران حکومت صدام را جمع آوری می‌کرد.

برهم صالح او را از لندن می‌شناخت، جایی که هر دوی آن‌ها سال‌ها در تبعید زندگی کرده بودند. هر دو شخصیت‌هایی سکولار و عملگرا.

حق نشر عکس Getty Images Image caption برهم صالح رئیس جمهوری عراق

مصطفی کاظمی که ۵۳ سال دارد فارغ‌التحصیل رشته حقوق دانشگاه بغداد است. مدتی سردبیر بخش عراق مجله نیوزویک بود و برای سایت ال‌مانیتور هم می‌نوشت.

در سال ۲۰۱۶ با ظهور داعش، او رئیس سازمان اطلاعات ملی عراق شد. یک پست ناموزون با شغل روزنامه‌نگاری و فعال حقوق بشری در خاورمیانه. طرفدارنش می‌گویند او توانست سازمان اطلاعات عراق را از وابستگی به احزاب سیاسی دور کند و آن را علیه داعش سازماندهی کند. او در جنگ داعش روابط نزدیکی با سازمان‌های اطلاعاتی اروپا و آمریکا داشت و دوستان زیادی پیدا کرد.

هنگامی که او نامزد پست نخست وزیری شد، کتائب حزب‌الله عراق، گروه شبه‌نظامی شیعه مورد حمایت ایران، او را متهم به همدستی با آمریکا برای کشتن قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه و رهبر این حزب ابو مهدی المهندس در بغداد کرد. اما رای اعتماد به او بدون حمایت ایران مشکل است.

نام مصطفی کاظمی همچون دیگر دولتمردان عراق با فساد گره نخورده‌ است. او در صحنه سیاسی عراق نبوده و از چهار سال پیش که در سازمان اطلاعات ملی عراق مشغول به کار شد بدون سر و صدا و در سایه کار می‌کرد.

پس از سقوط صدام حسین، شش نخست وزیر عراق از حزب شیعه الدعوه بوده‌اند. این اولین بار است که نامزد پست نخست‌وزیری از این حزب نیست. بسیاری از مخالفان دولت‌های پیشین عراق امیدوارند انتخاب مصطفی کاظمی پایان قبضه پست مهم نخست‌وزیری توسط احزاب شیعه عراق باشد.

مصطفی کاظمی گفته: "به دنبال راه حل است نه آنکه به بحران‌ها اضافه کند". او انتخابات زودرس، مبارزه با ویروس کرونا، تقویت نیروهای ارتش و امنیتی دولت و فدرال و جمع آوری اسلحه از گروه‌های شبه‌نظامی را در صدر برنامه‌های خود قرار داده است.

• نخست وزیر جدید عراق رای اعتماد گرفت؛ معافیت عراق برای واردات برق ایران تمدید می‌شود

آقای کاظمی گفته اجازه نخواهد داد هیچ کشوری خاک عراق را تبدیل به میدان رقابت کند. او در هفته‌های آینده باید با آمریکایی‌ها در باره شرایط حضور نیروهای این کشور یا احتمال خروج آن‌ها از عراق به توافقی جدیدی برسد. بخشی از نیروهای آمریکایی مستقر در پایگا‌های عراق به کردستان عراق منتقل شده‌اند. همچنین برای برآورد کردن یکی از خواسته‌های معترضان که جلوگیری از گسترش نفوذ ایران و دخالت این کشور در عراق است، باید کاری کند.

• اعتراض‌های عراق؛ همه آنچه باید بدانیم

آقای کاظمی تقویت نیروهای ارتش و جمع آوری سلاح از گروه‌های شبه‌نظامی را از برنامه‌های خود اعلام کرد. این می‌تواند گروه‌های شیعه مورد حمایت ایران را تضعیف کند. تقویت حکومت مرکزی یعنی جلوگیری از نفوذ ایران در عراق.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران انتخاب آقای کاظمی و کابینه او را را تبریک گفته و از این انتخاب حمایت کرده است.

بگذر از پست توییتر شماره از @JZarif

Congratulations to Prime Minister @MAKadhimi, his Cabinet, the Parliament and most importantly the people of Iraq for success in forming a new Government.

Iran always stands with the Iraqi people and their choice of administration.

— Javad Zarif (@JZarif) ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹

پایان پست توییتر شماره از @JZarif

مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا هم در توییتی نوشته که با نخست وزیر جدید عراق صحبت کرده و از برنامه‌های اصلاحی او حمایت خواهد کرد.

بگذر از پست توییتر شماره از @SecPompeo

Great to speak today with new Iraqi PrimeMinister Mustafa al-Kadhimi. Now comes the urgent, hard work of implementing the reforms demanded by the Iraqi people. I pledged to help him deliver on his bold agenda for the sake of the Iraqi people.

— Secretary Pompeo (@SecPompeo) ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹

پایان پست توییتر شماره از @SecPompeo

آقای کاظمی در توییتر خود به سه زبان عربی، کردی و انگلیسی از پارلمان عراق تشکر کرده و از گروه‌های سیاسی خواسته در جهت منافع عراق با هم همکاری کنند.

بگذر از پست توییتر شماره از @MAKadhimi

ئەمرۆ پەرلەمان متمانەى بەخشى بە حکومەتەکەم. بی راوەستان کاردەکەم بۆ وەدەستهێنانى بڕواى گەلەکەم. سوپاسى هەموو ئەو بەرێزانە دەکەم کە پشتگیریان لێمان کرد. هیوادارم هەموولایەنەکان هاوکاربن لە رووبە رووبوونەوەى ئالنگاریەکان و رێک بکەون لەسەر بەرنامەیەکى نیشتمانى بۆ خزمەتکردنى عیراق.

— Mustafa Al-Kadhimi مصطفى الكاظمي (@MAKadhimi) ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۹

پایان پست توییتر شماره از @MAKadhimi

کابینه او از طیف‌های مختلف سیاسی، مذهبی و ملی عراق است. او وزارتخانه‌های مهم نفت و کشور را به شیعه‌ها داده، وزارت دفاع را به سنی‌ها، و وزارت‌خارجه را به کردها.

در جلسه رای اعتماد پارلمان عراق به ۱۵ وزیر پیشنهادی او رای اعتماد داده شد. پنج وزیر رای نیاوردند. وزیران پیشنهادی دو وزارت‌خانه نفت و خارجه هنوز معرفی نشده‌اند.

فواد حسین، رئیس پیشین دفتر مسعود بارزانی نامزد پست مهم وزارت خارجه است، اما احتمالا به دلیل مخالفت احزاب شیعه هنوز برای گرفتن رای اعتماد او به پارلمان معرفی نشده است.

شیوع ویروس کرونا در عراق نسبت به ایران و ترکیه در وضعیت بسیار بهتری است، اما بسیاری می‌گویند آمار رسمی ۲۵۰۰ مبتلا به این ویروس در این کشور بسیار کمتر از آمار واقعی است.

اما تبعات شیوع ویروس کرونا این کشور را با بحرانی اقتصادی روبرو کرده‌ است. درآمد دولت تقریبا نصف شده. اقتصاد عراق به شدت به نفت وابسته است. نخست وزیر جدید احتمالا مجبور خواهد شد که حقوق کارمندان را کاهش دهد یا از تعداد آنها بکاهد که این می تواند به اعتصابات و مخالفت‌ها دامن بزند.

همزمان داعش حملات خود را در مناطقی از عراق از سر گرفته ‌است. مصطفی کاظمی، نخست وزیر تازه عراق با چالشی بسیار بزرگ روبروست. اگر او بتواند در این بحران‌ها دوام بیاورد و از مشکلات کنونی عراق بکاهد قطعا نامش در تاریخ این کشور ماندگار خواهند ماند.