بیستمین سالگرد گوانتانامو؛ نقطه کور عدالت

بی بی سی فارسی

بی بی سی فارسی - ۲۱ دی ۱۴۰۰

مهرنوش پورضیایی
خبرنگار بی‌بی‌سی در واشنگتن

یک ساعت پیش

منبع تصویر،

Reuters

توضیح تصویر،

زندان گوانتانامو

بیست سال پیش در چنین روزی، ۱۱ ژانویه ۲۰۰۲، بازداشتگاهی نظامی با تدابیر امنیتی بسیار شدید در پایگاه نیروی دریایی آمریکا در خلیج گوانتاناموی کوبا آغاز به کار کرد تا کسانی که در جنگ دولت جورج دبلیو بوش "علیه تروریسم" دستگیر می‌شدند، بدون نگرانی از رعایت معیارهای حقوقی معمول این کشور، که حقوق اولیه هر زندانی و برخورداری‌اش از عدالت را تضمین می‌کند، خارج از خاک آمریکا زندانی و بازجویی و محاکمه شوند.

چهار ماه بیشتر از حمله القاعده به قلب نیویورک نگذشته بود و جورج بوش رئیس جمهوری این کشور می‌خواست مطمئن شود این فاجعه تکرار نخواهد شد و عاملان آن به سزای اعمالشان خواهند رسید. نزدیک به ۸۰۰ نفر در نهایت به این بازداشتگاه منتقل شدند، تا نگرانی امنیتی و سیاسی مهمی از پیش پای آمریکا برداشته شود .اما با گذشت دو دهه از آن روز، گوانتانامو کماکان داغی بر پیشانی سابقه حقوق بشری آمریکا، چاهی پرنشدنی از پول مالیات دهندگان آمریکایی و گرانترین و بدنام ترین زندان جهان است.

زخم و درد عمیق به جا مانده از حمله روز یازدهم سپتامبر شبکه القاعده به نیویورک و تعریف مبسوط رئیس جمهوری وقت، جورج دبلیو بوش، از اجرای عدالت و مجازات عاملان آن، سنگ بنای بازداشتگاه گوانتانامو را گذاشت. بازداشتگاهی که خیلی زود به نمادی جهانی از نقض عدالت تبدیل شد.

پایگاه نیروی دریایی آمریکا در خلیج گوانتانامو از نظر دولت جورج بوش مناسب‌ترین مکان برای ادامه بازداشت و محاکمه نزدیک به ۸۰۰ نفری بود که در جنگ علیه تروریسم دستگیر شده بودند. عده‌ای از آنها بعد از دستگیری ابتدا به بازداشتگاه‌های سری سی آی اِی، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، در کشورهای ثالث منتقل شدند و ماه‌ها و در مواردی سال‌ها هدف شکنجه، آزار و بدرفتاری قرار گرفتند.

"پایگاه نیروی دریایی آمریکا در خلیج گوانتانامو از نظر دولت جورج بوش مناسب‌ترین مکان برای ادامه بازداشت و محاکمه نزدیک به ۸۰۰ نفری بود که در جنگ علیه تروریسم دستگیر شده بودند"

گوانتانامو در گوشه‌ای کوچک از کوبا، نقطه‌ای خارج از چارچوب شفافیت و قانونمندی حاکم بر خاک آمریکا بود و دو دهه بعد از آغاز به کار هنوز در نقطه کور عدالت مانده است.

در این مدت، تعیین تکلیف ۷۸۰ زندانی گوانتانامو، با صورت حساب سرسام آور شش میلیادر دلاری و رسوایی به جا مانده از شکنجه برخی زندانیان، همراه با اتاق بیضی کاخ سفید از یک رئیس جمهور به دیگری رسیده است.

به جز دونالد ترامپ هر سه رئیس جمهوری دیگر، حتی جورج بوش پایه گذار آن، مایل یا درصدد بستن گوانتانامو بودند و البته به جایی نرسیدند.

جورج بوش که اواخر دور دوم ریاست جمهوری‌اش گفته بود با بسته شدن گوانتانامو موافق است اما آن را کم و بیش نشدنی می‌داند، در نهایت ۵۹۴ نفر از زندانیان را آزاد و یا به کشورهای ثالث منتقل کرد.

باراک اوباما که قول داده بود گوانتانامو را در همان اولین سال ریاست جمهوری‌اش خواهد بست، بعد از هشت سال جنگ را به جمهوری خواهان در کنگره باخت اما ۱۹۷ نفر دیگر را از این بازداشتگاه آزاد کرد و یا به کشورهای میزبان فرستاد. او صد و نود و هفتمین نفر را در آخرین روز دولتش، ۱۹ ژانویه ۲۰۱۶ و یک روز پیش از برگزاری مراسم تحلیف دونالد ترامپ از این بازداشتگاه آزاد کرد. اما دونالد ترامپ رئیس جمهوری بعدی آمریکا نه تنها حامی باز بودن گوانتانامو بود، بلکه وعده داده بود ‌"آدم‌های بد" بیشتری را به این بازداشتگاه خواهد فرستاد.

منبع تصویر،

Reuters

توضیح تصویر،

زندان گوانتانامو

از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکسترادیو فارسی بی‌بی‌سی

پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی

برنامه ها

پایان پادکست

آقای ترامپ تنها یک زندانی را به عربستان سعودی فرستاد. احمد الدربی، شهروند عربستان سعودی که در سال ۲۰۱۴ با اذعان به گناهکاری و شهادت علیه هم قطارانش، تنها زندانی گوانتانامو است که محاکمه اش به حکم دادگاه نظامی منجر شده است.

او که توافق انتقالش در دوران باراک اوباما با ریاض امضا شده بود، در سال ۲۰۱۸، شانزده سال بعد از دستگیری در جمهوری آذربایجان، به عربستان سعودی منتقل شد تا باقی حکم حبسش را، تا سال ۲۰۲۷ در زندان کشور خودش سپری کند.

دونالد ترامپ در همان ابتدای ریاست جمهوری اش، دستور باراک اوباما را برای بسته شدن گوانتانامو را لغو کرد و دفتر ویژه رسیدگی به مسایل این زندان در وزارت خارجه را بست. س

ازمان‌های حامی حقوق زندانیان مثل "رپریو" می‌گویند با بسته شدن این دفتر، دیگر کشورهای میزبان زندانیان گوانتانامو نگران جواب پس دادن به آمریکا و عمل به عهد و توافق‌های پیشین نبودند و به همین دلیل عده زیادی از زندانیان منتقل شده در برزخ های حقوقی و امنیتی، و گاهی در شرایطی بدتر از قبل گرفتارند.

براساس یک گزارش مشترک گزارشگر ویژه شکنجه سازمان ملل متحد و کارگروه ناپدیدشدگان قهری، دست کم ۲۰ زندانی سابق گوانتانامو که در توافق دو جانبه به امارات متحده منتقل شده بودند، بدون محاکمه یا تفهیم اتهام در این کشور کماکان در بازداشت مانده‌ و مورد آزار و شکنجه قرار گرفته اند.

جو بایدن، رئیس جمهوری کنونی آمریکا هم که در تمام هشت سال تلاش بی‌نتیجه باراک اوباما برای بستن گوانتانمو معاون و شانه به شانه او بود، با رسیدن به کاخ سفید وعده داد گوانتانامو را خواهد بست، اما درعمل راهی متفاوت را پیش گرفته است.

برخی مقام‌های دولت او به رسانه‌های آمریکایی گفته‌اند آقای بایدن به دلیل تجربه شکست باراک اوباما در سرشاخ شدن با کنگره جمهوری خواه، تلاش می‌کند که بدون جنجال کار را پیش ببرد.

منبع تصویر،

US DEPARTMENT OF DEFENSE

توضیح تصویر،

زندان گوانتانامو

اما مدافعان بسته شدن گوانتانامو و کسانی که سال‌ها برای اجرای دادرسی عادلانه در گوانتانامو تلاش کرده‌اند از عملکرد دولت بایدن سرخورده‌اند.

سوزی هنسلر وکیل مدافع هادی العراقی زندانی گوانتانامو برایم تعریف کرد که چطور تعیین نشدن نماینده ویژه در امور گوانتانامو در دولت بایدن کار او و وکلای دیگر را عملا با بن بست روبرو کرده است.

"چیزی که شاهد بودیم این است که دولت آمریکا به رهبری جو بایدن بیشتر از هر زمان و دولت دیگری در گوانتانامو خیمه زده. نماینده ویژه ای برای بستن گوانتانامو تعیین نکرده که ما وکلای بازداشتی‌ها، بتوانیم برای طرح مشکلات مربوط به صلاحیت قضایی، مسائل درمانی یا انتقال آنها، به او مراجعه کنیم."

خانم هنسلر گفت دولت بایدن حتی هیچ مقامی را برای شرکت در جلسه اخیر کمیته قضایی سنا پیرامون بازداشتگاه گوانتانامو به کنگره نفرستاده تا سیاستش را در قبال آن شرح دهد و یا حتی از آن دفاع کند.

فارغ از این در آخرین روزهای سال ۲۰۲۱، آقای بایدن با امضای قانون بودجه، طرح جمهوری خواهان در جلوگیری از تخصیص بودجه برای انتقال بازداشت‌شدگان باقیمانده در گوانتانامو را پذیرفت. این یعنی حتی اگر در گوانتانامو راه برای ترخیص یا انتقال یکی از بازداشتی‌ها به کشوری دیگر باز شود، دست کم امسال پولی برای اجرایی شدن آن در کار نخواهد بود.

روند قضایی کند و فوق سری در گوانتامو که در کنار تغییر دولت ها و سیاست هایشان و کادر اجرایی کمیسیون های نظامی گوانتانامو کار وکلای مدافع را به ماموریتی غیرممکن تبدیل کرده است.

سوزی هنلسر می‌گوید "اولین قاضی پرونده او و موکلش هشت سال بعد از آغاز پرونده، برای کار تازه ای در اف بی آی، پلیس فدرال آمریکا، اعلام آمادگی کرد و بعد از استخدام گوانتانامو را رها کرد و با این اقدام هشت سال کار حقوقی و کل پرونده به مخاطره افتاد."

به گفته این وکیل، با اینکه دولت به او اجازه داد که تمام این هشت سال کار را با قاضی تازه، از سر بازبینی کند، همین چند هفته پیش با خبر شده که قاضی جدید هم برای شغلی تازه راهی اف بی آی شده است.

و این تنها یکی از ده‌ها پرونده مطرح است. حتی همین روند فرسایشی هم در دو سال گذشته و با همه گیری کرونا، عملا برای مدتی طولانی متوقف شد.

"او صد و نود و هفتمین نفر را در آخرین روز دولتش، ۱۹ ژانویه ۲۰۱۶ و یک روز پیش از برگزاری مراسم تحلیف دونالد ترامپ از این بازداشتگاه آزاد کرد"حتی خبرنگاران نزدیک به ۵۰۰ روز اجازه ورود به گوانتانامو را نداشتند.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

زندان گوانتانامو

حالا که با فروکش نسبی همه گیری کرونا، یک بار دیگر کار از سر گرفته شده یک تغییر بنیادین دیگر روی داده است.

در این مدت دولت دونالد ترامپ مذاکرات صلح با طالبان را پی گرفت و نهایتا توافق صلحی را با آنها امضا کرد که عملا به معنای ترک مخاصمه میان دو طرف است. دولت جو بایدن نیز نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج کرد و در غیاب این نیروها حالا دشمن قدیمی، با توافق صلح با واشنگتن یکبار دیگر در کابل حکمرانی می‌کند.

سوزی هنسلر می‌گوید موکلش به فرماندهی یگانی از جنگجوهای خارجی متهم شده که به نمایندگی از طالبان می‌جنگیدند و اینکه دولت امریکا دو سال پیش وارد توافق صلح با طالبان شده باید منجر به پایان تعقیب قضایی آقای عراقی می‌شد.

در افغانستان بعد از امضای توافق صلح اوضاع هر چه باشد، در گوانتانامو در بر همان پاشنه قدیم می‌چرخد.

۳۹ زندانی گوانتانامو کماکان روز و شب را دوره می‌کنند.. ۲۷ نفر از آنها هیچ گاه اتهامی رسمی دریافت نکرده‌اند. ۲۶ نفر در بازداشتگاه های سری سی آی ای آنقدر شکنجه شده اند که اعترافاتشان دیگر در دادگاه قابل ارائه نیست.

پنج نفر از جمله خالد شیخ محمد، طراح حمله یازدهم سپتامبر، به دلیل ایفای نقش در حمله یازدهم سپتامبر منتظر برگزاری دادگاهی نظامی هستند.

در این میان آغاز پروژه ساخت یک دادگاه تازه چهار میلیون دلاری در گوانتانامو توسط وزارت دفاع دولت جو بایدن، چندان نشانی از بسته شدن این بازداشتگاه نمی‌دهد. دادگاهی فوق سری که برای نخستین بار، خبرنگاران و عموم مردم اجازه ورود به آن را نخواهند داشت و قرار است پشت درهای بسته برگزار شود.