روایتی از خدمتی عاشقانه به زائران خورشید

ایسنا/خراسان رضوی دهه پایانی صفر حال و هوای مخصوصی برای شیعیان به همراه دارد. دهه‌ای که با اربعین و پیاده‌روی‌های حسینی چه در عراق و چه در ایران آغاز و با شهادت امام رئوف پایان می‌یابد. پیاده‌روی اربعین چند سالی است که با حضور میلیونی عاشقان حسین(ع) از تمامی مذاهب، ملیت‌ها و کشورهای مختلف برگزار و از آن به عنوان یکی از بزرگترین اجتماعات حسینی یاد می‌شود. پیاده‌روی اربعین به یک رویداد فرادینی تبدیل شده و از طفل‌شیرخوار گرفته تا افراد سالخورده، دارای جایگاه‌های بالا و پایین اجتماعی، غنی و فقیر، سالم و مریض همه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا به هدف والای خود یعنی زیارت امام حسین(ع) نائل شوند.

سیل عظیم پیاده‌روی عاشقان حسینی خدمت‌گذاری‌ها به زوار امام حسین(ع) را هم پررنگ کرده، به گونه‌ای که هر که از پیاده‌روی اربعین بازمی‌گردد از خدمت‌گزاری عراقیان سخن می‌گوید.

"دهه‌ای که با اربعین و پیاده‌روی‌های حسینی چه در عراق و چه در ایران آغاز و با شهادت امام رئوف پایان می‌یابد"خدمت‌گزاری‌ به زائران سیدالشهدا در ایام اربعین نقشی به یادماندنی در اذهان ایرانی‌ها بسته و عاشقان اهل بیت(ع) با تاثیر از این شیوه به دنبال تکرار آن در ایران هستند. در واقع میهمان‌نوازی و پذیرایی از مسافرانی که مسافتی طولانی را طی کرده‌اند از سنت‌های سیره زندگی اهل بیت عصمت و طهارت بوده است. وقتی به زوایای زندگی این بزرگواران با دقت بیشتری نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که همه آن‌ها برای تکریم میهمان و مسافرانی که احیانا در راه مانده و یا مسافتی طولانی را طی کرده‌اند، از یک شیوه مشترک استفاده می‌کردند.

بیش از یک دهه است که در دهه پایانی صفر سیل پیاده‌روی زائران امام رضا(ع) به سمت مشهد رونق گرفته است. اغلب عاشقانی که از پیاده‌روی اربعین و سفر به عراق جامانده‌اند، در روزهای پایانی صفر تحت هر شرایطی می‌خواهند مسیری را چه کوتاه و چه بلند برای زیارت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) به مشهد به صورت پیاده طی کنند. پیاده‌روی زائران امام هشتم(ع) نیز فرصت جدیدی برای خدمت‌گزاری به عاشقان اهل بیت به خصوص امام رضا(ع) را در مشهد فراهم کرده است.

در روزهای پایانی صفر در مشهد همچون ایام اربعین نگاه ویژه‌ای به زائران پیاده وجود دارد.

در مشهد مردم میهمان‌نواز همانند همتایان خود در عراق در نهایت مهربانی پذیرایی می‌کنند و از هر شرایطی برای ادای احترام به زائر امام رضا(ع) بهره‌ می‌برند. عده‌ای در مسیر پیاده‌روی با غذا، چای و شربت زائران را تکریم می‌کنند و بعضی نیز حتی با واکس زدن کفش زائران و تیمار کردن زخم پاهای آن‌ها، نام خود را در زمره خادمان امام رئوف ثبت و ضبط می‌کنند. برخی نیز اتاقی از خانه خود را خالی کرده و با رویی گشاده از زائران در خانه‌های خود پذایرایی می‌کنند.

آغاز سفر زائران پیاده در ایران از دوران شاه عباس

اما پیاده‌روی زائران و علاقه‌مندان به اهل بیت عصمت و طهارت مدت زیادی نیست که در ایران آغاز شده و پیشنیه این پیاده‌روی و در ادامه خدمت‌گزاری‌ به زائران به عراق و مسیر کربلا بازمی‌گردد. در همین رابطه رضا سلیمان‌نوری، خراسان‌پژوه در گفت‌وگو با ایسنا در این خصوص اظهار می‌کند: بر اساس اسنادی که در اختیار داریم، نخستین زیارت دسته‌جمعی بزرگی که انجام شده در دوره آل‌بویه رخ داده و علاء‌الدوله فاصله کوفه تا نجف را پیاده طی کرده است. پس از آن این مسئله ادامه پیدا می‌کند و با توجه به تغییرات حکومت میان اهل سنت و تشیع این موضوع تا دوران صفوی کمرنگ و پررنگ می‌شود.

"پیاده‌روی اربعین چند سالی است که با حضور میلیونی عاشقان حسین(ع) از تمامی مذاهب، ملیت‌ها و کشورهای مختلف برگزار و از آن به عنوان یکی از بزرگترین اجتماعات حسینی یاد می‌شود"در دوران صفوی شاهد دو سفر پیاده شاه عباس از اصفهان به مشهد هستیم که در این دو سفر شاه عباس به نوعی تلاش می‌کند مشهد را جایگزین عتبات عالیات کند. در دوران پس از شاه عباس سفرهای زیارتی بسیاری را داشته‌ایم و هرچه از آن زمان گذشته سفرهای زیارتی ایرانیان نیز قوی‌تر شده است.

وی ادامه ‌می‌دهد: در دهه ۴۰ «آیت‌الله سید محمود شاهرودی بزرگ» پیاده‌روی اربعین را احیا می‌کند و ۲۶۰ مرتبه حد فاصل نجف تا کربلا را پیاده طی کرده و دو بار تا مشهد نیز پیاده آمده که در خصوص سفرهای زیارتی رکوردی به خود اختصاص داده است. این فضای پیاده‌روی اربعین پیش از انقلاب مدتی میان شیعیان باب می‌شود. پس از اخراج ایرانیان از عراق و جنگ میان این دو کشور خودبه‌خود امکان پیاده‌روی اربعین هم از بین می‌رود.

سفر زائران پیاده به مشهد از اوایل دهه ۷۰ پر رنگ شده است

سیلمان‌نوری می‌گوید: سنت سفر زیارتی پیاده به مشهد سال‌ها در دوران رضاشاهی و پهلوی از قلم می‌افتد و فراموش می‌شود تا اینکه از اوایل دهه ۷۰ سفر زائران پیاده به مشهد با سفر مردم نیشابور و شهرهای اطراف مشهد آغاز می‌شود و تا کنون ادامه پیدا می‌کند. اگر ایام کرونایی را کنار بگذاریم، در ایام دهه آخر صفر بزرگ‌ترین سفرهای پیاده داخل کشور را به عنوان زیارت پیاده به مشهد داریم که زائران از شهرهای مختلف ایران به صورت پیاده به مشهد سفر می‌کنند.

در کنار این زیارت پیاده به مشهد نوآوری‌هایی نیز وجود دارد که می‌توان به زیارت دوچرخه‌سواران از قم به مشهد که از سال ۹۲ آغاز شده و هر ساله انجام می‌شود و زیارت دونده‌های جاده ولایت (مسیر شلمچه تا مشهد) که از سال ۹۱ در روز ولادت امام رضا(ع) صورت می‌گیرد، اشاره کرد.

آغاز خدمت‌رسانی به زائران پیاده از اوایل دهه ۸۰

حسین رضائی، سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا(ع) در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به آغاز خدمت‌رسانی‌ها به زائران پیاده در مشهد خاطرنشان می‌کند: خدمت‌رسانی‌ها به زائران پیاده را از سال ۱۳۸۰ آغاز کردیم. در آن موقع زائران به صورت متفرقه و پراکنده به مشهد سفر می‌کردند. در سال‌های نخست ۶ ایستگاه صلواتی در دو محور نیشابور و قوچان به مشهد جهت تامین خدمات رفاهی برای این زائران پیش‌بینی کردیم. در سال ۸۱ برنامه‌ریزی کردیم که ۷۰ کیلومتر از مسیرهای منتهی به مشهد را پوشش دهیم. یعنی محور تربت‌حیدریه را هم به این مجموعه اضافه کردیم.

"سیل عظیم پیاده‌روی عاشقان حسینی خدمت‌گذاری‌ها به زوار امام حسین(ع) را هم پررنگ کرده، به گونه‌ای که هر که از پیاده‌روی اربعین بازمی‌گردد از خدمت‌گزاری عراقیان سخن می‌گوید"به دلیل وجود زائر پیاده از استان‌های مازندران، گلستان، تهران و قم، خدمات‌رسانی را تا محورهای سبزوار و کاشمر افزایش دادیم.

وی ادامه می‌دهد: محور تربت‌جام و فریمان نیز به آرامی فعال شد. به دلیل وجود کاروان‌های پیاده از درگز و کلات ایستگاه‌های صلواتی این محورها را نیز فعال کردیم. تقریبا در سال های ۸۵ و ۸۶ با آستان قدس هماهنگ کردیم تا خدمات را به صورت مشترک ارائه دهیم. از همان سال‌ها نیز بخشی تحت عنوان معاونت زیارت در استانداری خراسان رضوی تشکیل شد. تا آن موقع معاونت عمرانی استانداری در حوزه خدمات سفر فعالیت می‌کرد.

بعدها که معاونت زیارت ایجاد شد، خدمت‌رسانی‌ها نیز بهتر شکل می‌گرفت. از همین رو با کاروان‌های پیاده هماهنگ کردیم تا پیش از حرکت به سمت مشهد برنامه‌ریزی کنند.

سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا(ع) بیان می‌کند: برای مدیران کاروان‌های زیارتی سمینار داشتیم تا پیش از محرم مراجعه و ثبت‌نام کرده که برای تشرف آنان در دهه پایانی صفر به مشهد برنامه‌ریزی کنیم. در سال‌های بعد برای آنکه زائران در طول مسیر دچار مشکل نشوند آنان را بیمه کردیم. با هماهنگی شرکت بیمه از سال ۸۸ تا ۹۸ تمام زائران از مبدا تا مبدا با مبلغ ۲۰۰۰تومان بیمه می‌شدند. حّسن این کار این بود که اطلاعات زائران و مدیران کاروان‌ها و تعداد کسانی که از شهرستان‌ها حرکت می‌کردند را به دست می‌آوردیم و خدمات بین راهی را بر اساس حضور زائران در مسیرهای مختلف طراحی می‌کردیم.

"خدمت‌گزاری‌ به زائران سیدالشهدا در ایام اربعین نقشی به یادماندنی در اذهان ایرانی‌ها بسته و عاشقان اهل بیت(ع) با تاثیر از این شیوه به دنبال تکرار آن در ایران هستند"ایستگاه‌های صلواتی شهرستان به شهرستان اضافه می‌شد و در بسیاری از نقاط ایستگاه‌ها به صورت خودجوش ایجاد می‌شدند. مسیر بیرجند تا گناباد و تربت‌حیدریه به دلیل تعداد اندک زائران، خدمت‌رسانی به صورت سیار انجام می‌شد. از تربت‌حیدریه تا ملک‌آباد تقریبا دو ایستگاه قرار داده بودیم و از ملک‌آباد تا مشهد ایستگاه‌ها فشرده‌تر شده بودند.

رضائی می‌گوید: سعی کردیم زائرانی که از مسیرهای دور به سمت مشهد حرکت می‌کنند را توجیه کنیم تا مسیر خود را نزدیک کنند. همزمان با همکاری نمایندگان خراسان رضوی در مجلس شورای اسلامی با حضور معاونت زیارت استانداری بخشی از جاده زیارت را طراحی کردیم و نقشه آن اجرا و بخشی از جاده نیشابور به عنوان جاده زیارت در زمان علیرضا رشیدیان، استاندار وقت خراسان رضوی افتتاح شد. این موضوع کمک کرد تا زائران پیاده از حاشیه جاده حرکت نکنند.

در جاده قوچان گذرگاهی آماده کردیم که هرساله توسط وزارت راه و شهرسازی بخشی از آن آماده می‌شد. در مسیر فریمان معمولا دو تا سه تراکتور حاشیه جاده را برای زائران پیاده آماده می‌کردند.

وی عنوان می‌کند: در سال ۹۸ بیشترین حجم زائران پیاده به مشهد را داشتیم. حدود ۵۰۰ هزار نفر در دهه پایانی صفر به صورت پیاده به مشهد مشرف شدند. ۳۲۴ ایستگاه صلواتی در تمام مسیرهای منتهی به مشهد تشکیل شد. علاوه بر خدمات رفاهی، خدمات درمانی و فرهنگی نیز به آن اضافه شده بود.

"در واقع میهمان‌نوازی و پذیرایی از مسافرانی که مسافتی طولانی را طی کرده‌اند از سنت‌های سیره زندگی اهل بیت عصمت و طهارت بوده است"برای زائرانی که پیش‌بینی اسکان نکرده بودند، محل‌های اسکان در نظر گرفتیم که حدود ۷۰ هزار نفر توسط واحدهای ما اسکان داده شدند. برای اسکان شهرداری، آموزش‌وپرورش، تربیت‌بدنی، آستان قدس و حج و زیارت پای کار آمدند که محل‎‌های اسکان را تقسیم‌بندی کردیم. گروه‌های خودجوش و مردمی نیز پای کار آمدند تا خدمت‌گزاری به زائران امام رضا(ع) به صورت مقبول انجام شود.

مردم ایران به خوبی از خدمت‌گزاری‌های عراقیان الگو برداری کرده‌اند

سخنگوی جمعیت خدمتگزاران زائران پیاده امام رضا(ع) با اشاره به اینکه تمام خدمت‌رسانی‌ها به زائران امام رضا(ع) به صورت خودجوش و داوطلبانه انجام می‌شود، اظهار می‌کند: در محور قدیم نیشابور به مشهد تمامی ایستگاه‌های صلواتی مردمی شده‌اند. ستاد اسکان ما دائم تلفنش زنگ می‌خورد و مردم برای اقامت زائران اعلام آمادگی می‌کنند. آستان قدس رضوی امسال کار خوبی انجام داد و با شعار «همه خادم الرضاییم» روحیه خدمت به زائران امام رضا(ع) را در مشهد به خوبی ترویج کرد.

خیلی‌ از افراد نذورات داشتند که نذورات آنان را به سمت ایستگاه‌های صلواتی هدایت کردیم. تقریبا هیات‌های مذهبی روی این قضیه کار می‌کنند و به نظر می‌آید اتفاقات خوبی رخ داده است. مردم ما از راهپیمایی اربعین الگوی خوبی گرفته‌اند. اگر به جاده‌های منتهی به مشهد نگاهی بیندازید متوجه می‌شوید همانگونه که خدمت‌رسانی در عراق انجام می‌شود در مشهد نیز وجود دارد.

تصمیمات در مشهد باید فراملی باشد نه ملی

رضائی تصریح می‌کند: در مشهد باید فراملی فکر کنیم نه ملی. جایگاه زیارت و گردشگری مشهد اینگونه با هم ارتقا پیدا می‌کنند.

"در مشهد مردم میهمان‌نواز همانند همتایان خود در عراق در نهایت مهربانی پذیرایی می‌کنند و از هر شرایطی برای ادای احترام به زائر امام رضا(ع) بهره‌ می‌برند"مشهد به دلیل وجود بارگاه علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) استعداد و ظرفیت بالایی دارد. مجاوری که هر روز چشمش به بارگاه حریم رضوی می‌افتد امکان ندارد زائری ببیند و به او خدمت‌رسانی نکند. تمام ایستگاه‌های صلواتی از نقطه توجه به امام رضا(ع) خدمت‌رسانی خود را آغاز کرده‌اند.