نوروز در ازبکستان

در ازبکستان نوروز همه ساله روز ۲۱ مارس (اول فروردین) جشن گرفته می شود و این روز از زمان کسب استقلال کشور تاکنون تعطیل رسمی اعلام شده است. هرچند تأکید می‌شود که نوروز سال نو باستانی است ولی مراسم مربوط به تحویل سال برگزار نمی‌شود و اکثر مردم راجع به موضوع تحویل سال خورشیدی اطلاع کمتری دارند زیرا تقویم این کشور میلادی است و تحویل سال نو را ساعت دوازده شب سی و یک دسامبر تجلیل می‌کنند و تا روز دهم ژانویه با شکوهی گسترده جشن می‌گیرند.

یکی دو روز قبل از نوروز در باغ ملی به نام نوایی که بخشی از آن نوروزگاهی بزرگ است، مقامات دولتی کشور جشن بسیار باشکوهی با شرکت دیپلمات‌های خارجی و هزاران تن از مردم برگزار می‌کنند. در این مراسم رئیس جمهور تبریک نوروزی می‌گوید و ستارگان هنر موسیقی، بویژه گروه‌های موسیقی سنتی، مردمی و فولکلور برنامه اجرا می‌کنند.

روز ۲۱ مارس جشن عام برگزار می‌شود و مردم به باغ‌ها و پارک‌ها می‌روند که در ایام نوروزی به نورزگاه‌ها تبدیل می‌شود.

اما میان مردم آمادگی برای جشن نوروز عملاً از اوائل اسفند با سبزادن سبزه و تهیه سمنو و صرف و فروش آن شروع می‌شود. به سمنو در ازبکستان، سوملک و گاهی سومنک می‌گویند و هرچند در ازبکستان چیدن سفره هفت سین رایج نیست ولی در خوان نوروزی حتماً سمنو می‌گذارند. به گفته بزرگسالان، حتی تا دهه های سی و چهل قرن گذشته میلادی در برخی از مناطق تاجیک نشین چیدن سفره هفت سین تا اندازه ای رایج بود ولی در اثر مبارزه شدید حزب کمونیست شوروی که سخت معتقد بود که نوروز یک آیین بسیار خطرناک مذهبی و اسلامی است، به تمامی از بین رفته است.

"در ازبکستان نوروز همه ساله روز ۲۱ مارس (اول فروردین) جشن گرفته می شود و این روز از زمان کسب استقلال کشور تاکنون تعطیل رسمی اعلام شده است"مراسم از روی آتش پریدن هم فقط در برخی از روستاهای دوردست به شکلی کمرنگ باقی مانده ولی از چهارشنبه سوری و سیزده به در هیچ نشانی نمانده است.

در ازبکستان هفته پیش از آغاز نوروز جویبارها، میدان و خیابان‌ها، باغ و پارک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، مقبره و گورستان‌ها، منابع آب و کلاً گرد و اطراف محل زیست را به صورت دسته جمعی تمیز می‌کند و حتماً نهال می‌نشانند. بر اساس آمار رسمی، ‌روزهای شانزدهم و هفدهم مارس امسال، حدود هفده و نیم میلیون نفر در چنین مراسمی شرکت کردند و در سراسر کشور بیش از بیست و پنج میلیون نهال و شانزده و نیم میلیون بوته گل نشاندند.

"در ازبکستان هفته پیش از آغاز نوروز جویبارها، میدان و خیابان‌ها، باغ و پارک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، مقبره و گورستان‌ها، منابع آب و کلاً گرد و اطراف محل زیست را به صورت دسته جمعی تمیز می‌کند و حتماً نهال می‌نشانند"

در ایام نوروز در سرتاسر ازبکستان تا دوردست ترین روستاهای کوهستانی و بیابانی طنطنه‌های نوروزی با برگزار کردن برنامه‌های موسیقی، هنری، ورزشی، بازیهای سنتی، نمایش‌های آثار هنر دستی و برنامه‌های گوناگون دیگر ادامه دارد. در چنین مراسمی که معمولاً ارگان‌های دولتی در محل‌های مختلف سازمان می‌دهند، داربازان، ماربازان، پهلوانان، وزنه برداران و گروه‌های خودجوش هنرهای مردمی حال و هوای جشن نوروز را گرم می‌کنند و صدای سرنا و نقاره از یک سو و صدای بلند کرنا از سوی دیگر به هم جور می‌شود و مردم را به تماشای برنامه‌ها می‌خواند.

در مرکز نوروزگاه‌ها، معمولاً صحنه ای درست می‌کنند که آوازخوانان از گروه‌های گوناگون موسیقی، ستارگان هنر موسیقی و اسکیه چیان یا هنرمندان تئاتر اسکیه (اصلاً اذکیه یعنی طنز خنده دار که هنر قدیمی و بسیار پیشرفته در ازبکستان است) برنامه اجرا می‌کنند. رقاصه‌های حرفه ای لباس‌های شاد و گوناگون سنتی بر تن می‌کنند و می‌رقصند. البته هر فردی که علاقمند است نیز می‌تواند در رقص شرکت کند.

در محل تجمع مردم گروه‌هایی درست می‌کنند و در آنها مواد مختلف خواربار از جمله سمنو، سمبوسه‌های گیاهی، حلیم یا هریسه و سایر غذاهای سنتی و آثار هنری دستی و هدایای نوروزی، مجانی یا با نرخ مناسب عرضه می‌شود.

همچنین مردم خودجوشانه در باغ و چایخانه و قهوه‌خانه و رستوران‌ها و حومه شهر گرد هم می آیند و سفره نوروزی می‌چینند و بهار و نوروز را پیشواز می‌گیرند.

هیچ محله ای نمی‌توان پیدا کرد که بانوان در دیگ‌های بزرگ سمنو آماده نکنند. مراسم سمنوپزی تا حدی در فرهنگ کشور ازبکستان رایج است که حتی دانشجویان و دانش آموزان روزانه در صحن دانشگاه و دبیرستان و خوابگاه‌های دانشجویان گردهم می آیند و همراه استادانشان سمنو درست می‌کنند. همچنین شامگاهان در حیاط یکی از همکلاس‌هایشان گرد هم می آیند و شبی دراز سر دیگ سمنو شب زنده داری می‌کنند و می رقصند و سرود می‌خوانند. در مناطق تاجیک نشین معمولاً شبها هنگام درست کردن سمنو در سر آتشدان ترانه ای قدیمی می‌خوانند که مطلعش چنین است:
سمنک در جوش است، ما کفچه زنیم
دیگران در خوابند، ما دفچه زنیم

صبح که شد هر کدام حصه ای (سهمی) از دیگ سمنو با خود می‌گیرند و به منزلشان می‌روند. در دیگ سمنو حتماً چند دانه سنگریزه یا گردوهای از قبل شسته شده می‌ریزند به نیت اینکه در مقابل ضربه‌های روزگار مثل سنگ یا حداقل گردو محکم و استوار و پایدار باشند.

"به سمنو در ازبکستان، سوملک و گاهی سومنک می‌گویند و هرچند در ازبکستان چیدن سفره هفت سین رایج نیست ولی در خوان نوروزی حتماً سمنو می‌گذارند"به هنگام توزیع سمنو، پیدا کردن سنگ یا گردو شگون نیک محسوب می‌شود و این هنگام معمولاً این بیت را به زبان ازبکی می‌خوانند: «سملکدن تاش تاپدیم، بر پرچه کویاش تاپدیم» یعنی از سمنو سنگ پیدا کردم، پارچه ای از آفتاب پیدا کردم.

مراسم سملک یعنی سمنو در ازبکستان عملاً مترادف مفهموم برگزار کردن بزم دوستانه اقشار گوناگون جامعه، زنان، دانشجویان، دانش آموزان و هم محلی‌هاست ولی در این مراسم مردان شرکت نمی‌کنند و فقط در درست کردن اجاق و آتشدان و نشاندن دیگ‌های بزرگ و سنگین روی آتشدان‌ها به زنان و دختران کمک می کنند. البته در صرف و نوش جان سمنوی آماده خوشمزه بسیار فعالند!

باید گفت که در ازبکستان بزم و گردهمایی‌های صرفاً مردانه، مانند آش سحر یا ناهار، چایخانه پلو، محفل گپ مردانه موجود است که اصلاً زنان شرکت نمی‌کنند. این همه در حالی است که در محفل عروسی‌ها و دیگر مجالس مختلف رسمی و غیر رسمی (بجز مراسم ماتم و عزاداری) مردان و زنان حتی در خانواده‌های سنتی و روستایی خیلی فعالانه دست به دست هم و قاطی شرکت می‌کنند. البته خانواده‌های مذهبی مستثناست.

"در دیگ سمنو حتماً چند دانه سنگریزه یا گردوهای از قبل شسته شده می‌ریزند به نیت اینکه در مقابل ضربه‌های روزگار مثل سنگ یا حداقل گردو محکم و استوار و پایدار باشند."

یکی از برنامه‌های حتمی مراسم نوروز مقامات دولتی و کمیته محله‌ها، درست کردن میز نوروزی و برگزاری برنامه هنری برای افراد تنها، بازنشسته و ناگیرایان (معلولین) است که حتماً با اعطای هدایا یا کمکهای مالی به این افراد، حسن انجام می یابد. برپایی نمایشگاه نقاشی و هنر دستی که از نگاه محتوا به نوروز یا آیین‌های آن ارتباط داشته باشد هم از برنامه‌های نوروز فرهنگستان هنر ازبکستان است.

نوروز امسال هم در گالری‌های مهم تاشکند، نمایشگاه نقاشان تحت عنوان نوروز و نمایشگاه بازار هنر (آرت بازار) برپا شد.

دیگر از برنامه‌های همیشگی جشن نوروز در ازبکستان به هنر و فرهنگ اقوام محتلف این کشور، صحیحاً به بنیادهای اقوام مختلف یعنی مراکز فرهنگی اقلیت‌های قومی ارتباط پیدا می‌کند. در ازبکستان بیش از ۱۳۰ قوم به سر می برد و هر کدام مراکز فرهنگی خود را دارند. در نوروز اعضا و فعالان این مراکز فرهنگی با بر تن کردن لباس‌های سنتی خودشان در نوروزگاه‌ها حاضر می‌شوند و نوروز را جشن می‌گیرند. در تاشکند،‌ پایتخت ازبکستان، جشن نوروزی مراکز فرهنگی اقوام مختلف معمولاً در باغ بابر به صورت گسترده برگزار می‌شود اما امسال این مراسم در باغی ملی نوایی جشن گرفته شد که بخشی از آن، عمده ترین نوروزگاه تاشکند به شمار می رود. در گوشه ای از این باغ، رستوران زیبایی به نام نوروز هم هست.

اقوام مختلف تاشکند در گوشه‌هایی از نوروزگاه هنر موسیقی، رقص و هنر دستی، لباس‌های سنتی خویش را در معرض تماشا قرار دادند.

"همچنین مردم خودجوشانه در باغ و چایخانه و قهوه‌خانه و رستوران‌ها و حومه شهر گرد هم می آیند و سفره نوروزی می‌چینند و بهار و نوروز را پیشواز می‌گیرند"همچنین معمولاً غذا، شیرین‌ها و دستپخت‌های سنتی خود را روی میزهای بزرگ می‌چینند و هر کس می‌تواند از آنها بچشد یا بخورد و همراه با آهنگ‌های آنها برقصد.

اقوامی که در گذشته بادیه نشین یا چادرنشین بودند خیمه‌هایی در نوروزگاه راست و درست می‌کنند که هر کس می‌تواند برود داخل و بنشیند و طراحی و درون ساخت آنها را تماشا کند.

مراکز فرهنگی اقلیت‌های ملی در روز جشن کتاب‌های ادبی، علمی و درسی برای دانش آموزان را که همگی به زبان مادری‌شان در ازبکستان تالیف و طبع شده به نمایش می‌گذارند. در مدارس ازبکستان آموزش و پرورش به هفت زبان ازبکی، روسی، قره قالپاقی، تاجیکی، قزاقی، قرقیزی و ترکمنی راه اندازی شده است که این زبان‌ها بجز تاجیکی و روسی همه مربوط به خانواده زبان‌های ترکی است.

در ازبکستان نوروز و استقلال دو جشن مهمترین و بزرگترین به شمار می رود. اول سپتامبر روز استقلال ملی ازبکستان مهمترین جشن دولتی این کشور محسوب می‌شود و نوروز گسترده‌ترین جشن مردمی، سنتی و ملی به شمار می رود. برخی از روشنفکران بر این باورند که هرچند نوروز بعد از کسب استقلال کشور به صورت وسیع جشن گرفته می‌شود ولی تاکنون بسیاری از آیین‌ها و سنت‌های قدیمی نوروزی که حتی بعد از آمدن اسلام زنده ماند در اثر نوروزستیزی شدید کمونیست‌های سابق کاملاً از ذهن مردم سترده شد و تا حال نتوانسته احیا بشود.

عکس‌هایی از مراسم نوروز در ازبکستان را کلیک

اینجا ببینید.