'یارانه نقدی، خانوارهای کم درآمد را فقیرتر کرد'

سه سال و نیم بعد از اجرای برنامه حذف یارانه ها، بررسی مرکز پژوهشهای مجلس ایران نشان می دهد که برخلاف اهداف پیش بینی شده در برنامه حذف یارانه ها، توزیع یارانه نقدی نه تنها به عدالت و بهبود توزیع درآمد در ایران منجر نشده بلکه وضعیت رفاهی خانوارهای کم درامد و روستایی را "بدتر" کرده است.

مرکز پژوهشهای مجلس ایران در گزارش مفصلی به بررسی آثار پرداخت یارانه نقدی به خانوارهای کم درآمد پرداخته و نشان داده است که چطور پرداخت یارانه نقدی یکسان به همه خانوارها و افزایش همزمان قیمت ها کالاها و تشدید تورم، وضعیت رفاهی خانوارهای روستایی را "بدتر" کرده است.

برآوردها نشان می دهد که در دو سال اخیر دولت ایران بیشتر از ۸۲ هزار میلیارد تومان پول نقد بین خانوارهای ایرانی توزیع کرده است و گزارش مرکز پژوهشها به این پرسشها پاسخ داده که توزیع این حجم عظیم پول، چه تاثیری بر توزیع درآمدها و متعادل کردن آن داشته و آیا این اقدام شکاف درآمدی فقیر و غنی را کاهش داده است؟

هزینه اصلی خانوارهای روستایی هزینه های خوراکی است و بخش عمده درآمد خانوارهای روستایی صرف خرید مواد غذایی می شود به همین دلیل "هر چه سهم هزینه های خوراکی در بودجه خانوار کمتر باشد سطح رفاه بالاتر است."

"هزینه اصلی خانوارهای روستایی هزینه های خوراکی است و بخش عمده درآمد خانوارهای روستایی صرف خرید مواد غذایی می شود به همین دلیل هر چه سهم هزینه های خوراکی در بودجه خانوار کمتر باشد سطح رفاه بالاتر است"

این در حالی است که بررسی ها نشان می دهد که سهم کالاهای خوراکی در بودجه خانوارهای روستایی و شهری افزایش پیدا کرده و به نظر مرکز پژوهشهای مجلس این "موضوع می تواند علامتی از بدتر شدن وضعیت رفاهی خانوارهای شهری و روستایی باشد."

مرکز پژوهشهای مجلس تاکید دارد که "گرچه پرداخت یارانه نقدی به طور مستقیم باعث افزایش درآمد دهک های پائین درآمدی به نسبت بیشتری از دهک های بالای درآمدی شده است اما به سبب وجود تورم ناشی از هدفمندی این آثار مثبت کم کم رنگ باخته و وضع دهک های پائین به نسبت دهک های بالای درآمدی بدتر شده است."

مرکز پژوهشهای مجلس با بررسی های آماری و تحلیلی به این نتیجه رسیده که افزایش قیمت ها و تورم ناشی از آن بعد از حذف یارانه ها "بخشی از افزایش رفاه حاصل از پرداخت یارانه نقدی را کاهش داده و این کاهش در مورد خانوارهای کم درآمد بیشتر بوده است."

به نظر کارشناسان مرکز تحقیقاتی وابسته به مجلس ایران، با توزیع یارانه نقدی " خانوارهای پردرآمد بسیار بیش از خانوارهای کم درآمد از این پرداخت سود برده اند."

با آنکه یکی از دلایل اصلی شروع برنامه حذف یارانه ها این بود که مجریان معتقد بودند که یارانه ها عمدتا توسط خانوارهای پردرآمد مصرف می شود و به توزیع متعادل درآمدی منجر می شود اما "پرداخت یارانه برابر نقدی به همه دهک ها درامدهای دهک ها را به طور نابرابر افزایش داده و باعث افزایش نابرابری و نامناسب تر شدن وضعیت توزیع درآمد در جامعه شده است."

مرکز پژوهشهای مجلس می گوید به سبب وجود تورم ناشی از حذف یارانه ها، وضع دهک های پائین به نسبت دهک های بالای درآمدی بدتر شده است

کارشناسان مرکز وابسته به مجلس سخنان مقامات دولت محمود احمدی نژاد در باره فوائد حذف یارانه ها و توزیع یارانه نقدی را کنار هم گذاشته و نتیجه گرفته اند که آنها امیدوار بودند دهک های پائین درآمدی بهره بیشتری از درآمدهای حاصل از حذف یارانه ها ببرند و قدرت خرید آنها افزایش پیدا کند و عدالت حاکم شود.

آقای احمدی نژاد در دی ماه سال ۱۳۹۱ که دو سال از اجرای برنامه حذف یارانه ها می گذشت، در برابر دوربین های تلویزیون ایران گفت که هدف از اجرای این طرح عدالت است و در سال ۱۳۹۰ قدرت خرید هفت دهک بالا رفته است و این وضعیت در میان روستائیان "اوضاع بسیار بهتر است."

این در حالی است که کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس تاکید کرده اند که همان زمان شواهد موجود از "تاثیر محدود و معکوس هدفمند کردن یارانه ها بر توزیع درآمد" حکایت داشت و این کارشناسان پرسیده اند که "مجریان طرح نشان دهند چگونه علی رغم شواهد موجود، اجرای طرح به بهبود درآمد کمک کرده است؟"

با شروع برنامه حذف یارانه ها در زمستان سال ۱۳۸۹ قیمت مواد سوختی افزایش یافت و به این ترتیب هزینه خانوارها هم به واسطه افزایش مستقیم قیمت کالاهای مشمول این طرح و هم به خاطر افزایش قیمت کالاهای واسطه ای افزایش یافت.

در طول این مدت تورم به سرعت افزایش یافت و از مرز ۴۰ درصد هم گذشت که به عقیده مرکز پژوهشهای مجلس، افزایش هزینه تولید و افزایش نرخ ارز از عوامل اصلی آن بودند که خود آنها ریشه در "هدفمند کردن یارانه ها وتحریم ها" داشتند.

مرکز پژوهشهای مجلس تاکید دارد که علت اصلی افزایش نرخ ارز و سه برابر شدن آن در پائیز سال ۱۳۹۱ اجرای برنامه حذف یارانه ها و افزایش قیمت مواد سوختی بوده است.