مصر، انقلابی که قابل پیش‌بینی نبود

قاب‌های شکلاتی با تصاویر ژنرال سیسی که با لیزر روی بوم‌های شکلاتی حک شده‌اند در مغازه‌ها به فروش می‌رسند

سه سال بعد از آغاز بهار عربی، پایتخت مصر به‌شکل تعجب برانگیزی تأثیرات ناشی از انقلاب را احساس می‌کند. در اوج آشوب‌های انقلاب مصر علیه حکومت خودکامه حسنی مبارک تک‌تک اعضای نیروهای امنیتی یونیفورم‌پوش کشور از سطح خیابان‌ها ناپدید شدند.

هرج و مرج به نهایت درجه خود رسیده بود؛ یک حکومت پلیسی بدون مأموران پلیس واقعی. اما آنها مدت‌هاست که بازگشته اند. البته نمی‌توان گفت که نظم را دوباره برقرار کرده اند، اما با تفرعن بر هرج و مرجی خفیف‌تر حکمرانی می‌کنند.

می‌شد دید که چطور مأموران پلیس به پسر نوجوانی دوچرخه‌سواری که یک سینی چوبی بزرگ پر از نان را روی سرش گذاشته بود، اجازه دادند خلاف جهت وارد خیابان یک‌طرفه‌ای شود؛ آنهم در حالی که دستانش را در جیب‌هایش کرده بود. یک موتورسوار هم پشت سر او رفت.

لابد با این فرض که موتورسیکلت هم دوچرخه‌ای است که موتور هم دارد.

"یک موتورسوار هم پشت سر او رفت.لابد با این فرض که موتورسیکلت هم دوچرخه‌ای است که موتور هم دارد"بعد یک راننده سعی کرد با اتومبیلش مانور بدهد. هرچه که باشد، اتومبیل هم مثل دو موتورسیکلت است که بطور موازی بهم بسته شده باشند. اینجا بود که یک مأمور پلیس مجبور شد دخالت کند.

بعد از سرکوب شدید اخوان المسلمین و سازمان‌های اسلامگرای دیگر، نوعی ثبات در مصر حکمفرما شده است

تحمل آنها هم دیگر حد و اندازه‌ای دارد. خیابان‌های قاهره شلوغ و بی‌نظم هستند، و عابران پیاده و موتورهای گازی به‌شکل خطرناکی میان وسایل نقلیه بزرگتر می‌لولند؛ مثل الکترون‌هایی در نمودارهای شیمی. نشانه‌هایی از جریان یافتن دوباره زندگی در همه‌جا دیده می‌شود.

در میان ترافیک سنگین محلات پایین شهر می‌توان الاغ‌های ریزنقش و لاغراندامی را دید که هن‌هن‌کنان گاری‌ها مسطحی را می‌کشند.

استفاده از آنها در دوران حکومت حسنی مبارک ممنوع شده بود؛ احتمالا به این دلیل که فقر و فلاکت مناطق روستایی مصر را به یاد او می‌آوردند. اما حالا فضولات الاغ‌ها همه‌جا هست.

در حومه‌های مرفه‌نشین‌تر لاشه گوسفندها بیرون قصابی‌ها آویزان شده، و نوارهای بلند و صورتی‌رنگ مربوط به کشتارگاه‌هایی که گوشت در آنها فرآوری شده هم به نمایش گذاشته می‌شوند. گویی که همه آنها در حالی که پیژاماهای پشمی راحتی به تن داشته اند، کشته شده اند. اما اینها در واقع نشانه‌ای از آن است که دست‌کم برای مصری‌ها ثروتمندتر نوعی حس رفاه جانشین بلاتکلیفی سابق شده است.

بیشتر مصری‌ها برقراری ثبات را نتیجه اقدامات نیروهای مسلح، و به‌خصوص فرمانده آنها – فیلد مارشال عبدالفتاح سیسی – می‌دانند

سه سال پیش همین موقع بانک‌ها تعطیل، و عابربانک‌ها خالی شده بودند. اما حالا تعداد گردشگران خارجی هم بیشتر شده است.

"اینجا بود که یک مأمور پلیس مجبور شد دخالت کند.بعد از سرکوب شدید اخوان المسلمین و سازمان‌های اسلامگرای دیگر، نوعی ثبات در مصر حکمفرما شده استتحمل آنها هم دیگر حد و اندازه‌ای دارد"یک گروه متشکل از زنان آمریکایی میان‌سال و سرزنده در حیاط هتل جلوی من را گرفتند و از من خواستند از آنها عکس بگیرم. وضعیت در مصر به‌گونه‌ای است که گویی این کشور پس از سقوط حسنی مبارک دوره‌های نامتناهی از تغییرات سیاسی را پشت سر گذاشته است، اما از آن موقع تاکنون تنها ۳ سال گذشته است.

در همین مدت سه همه‌پرسی در مورد قانون اساسی کشور برگزار شده است. آخرین نسخه قانون اساسی آنقدر جامع و مفصل است که در آن حتی در مورد حفاظت از حقوق استخدامی معلولان ضمانت‌هایی داده شده است.

"تا دو سال پیش در مصر کمتر کسی نام ژنرال سیسی را شنیده بود با این وجود، از او به‌عنوان ناجی ملت یاد می‌شود"

چندین دوره انتخابات پارلمانی هم برگزار شده، اما نتایج آنها باطل اعلام شده است. یک بار هم انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد که در نتیجه آن مصر برای اولین بار صاحب یک رئیس کشور منتخب شد: محمد مرسی اسلامگرا. البته او سال گذشته توسط ارتش از قدرت برکنار و زندانی شد.

بعد از سرکوب شدید اخوان المسلمین و سازمان‌های اسلامگرای دیگر، نوعی ثبات بر کشور حکمفرما شده است. بیشتر مصری‌ها برقراری ثبات را نتیجه اقدامات نیروهای مسلح، و به‌خصوص فرمانده آنها – فیلد مارشال عبدالفتاح سیسی – می‌دانند.

گفته می‌شود که او غرور ملی را احیا کرده، و چندین توطئه شوم علیه کشور را خنثی کرده است. بسیاری از مصری‌ها معتقدند که اسلامگرایان قصد داشته اند این کشور پهناور و کهن را تجزیه کنند و در هرج و مرج ناشی از آن بخش‌هایی را به کشورهای مسلمان همسایه بدهند.

تا دو سال پیش در مصر کمتر کسی نام ژنرال سیسی را شنیده بود. حتی حالا هم اطلاعات بسیار کمی از پیشینه و دیدگاه‌های او درباره چگونگی رسیدگی به مشکلات عظیم مصر، اعم از فقر، جمعیت زیاد و بیکاری، وجود دارد. با این وجود، از او به‌عنوان ناجی ملت یاد می‌شود.

"خیابان‌های قاهره شلوغ و بی‌نظم هستند، و عابران پیاده و موتورهای گازی به‌شکل خطرناکی میان وسایل نقلیه بزرگتر می‌لولند؛ مثل الکترون‌هایی در نمودارهای شیمی"این گویای بعضی مسائل درباره فرهنگ سیاسی در مصر و ولع موجود برای ظهور یک رهبر قدرتمند، و ترجیحا یک ژنرال برجسته یونیفورم‌پوش است. همین حالا هم می‌توانید قاب‌های شکلاتی بخرید که تصویر ژنرال سیسی با لیزر روی بوم شکلاتی آنها حک شده است. نمی‌توانید بدون حداقلی از کاریزما به اینجا برسید. ضمنا این شکلات‌ها بسیار هم خوشمزه هستند.

مشکل در اینجاست که عده بسیار کمی از تظاهرکنندگان شجاعی که در ابتدا با آمدن به خیابان‌ها حسنی مبارک را سرنگون کردند، امیدوار بودند یا حدس می‌زدند که سه سال بعد مصر به سر خانه اول بازگردد. مصر در همه دوران معاصر همین وضعیت را داشته است؛ ارتش کنترل کشور را در دست گرفته، و یک افسر عالی‌رتبه بالاترین مقام را در اختیار داشته است.

مسلما انقلاب‌ها به غیرقابل پیش‌بینی بودن معروفند.

چوئن‌لای، نخست وزیر فقید چین، در سال ۱۹۷۲ گفته بود که هنوز برای تفسیر درست اتفاقات انقلاب سال ۱۷۸۹ فرانسه خیلی زود است. نقل این جمله از او در آن زمان خیلی باب شده بود. البته در اینجا سوء تفاهمی پیش آمده بود؛ منظور او در واقع شورش‌هایی بود که در اواخر دهه ۱۹۶۰ در پاریس اتفاق افتاده بود. او قصد نداشت شمه‌ای از فراست و فرزانگی عرفانی چینی را به رخ بکشد، و صرفا اظهار نظری عادی کرده بود.

اما حتی اگر او همان حرفی را که همه فکر می‌کردند زده بود، باز هم درست گفته بود. انقلاب می‌تواند سرآغاز روندی بسیار طولانی باشد.

"نشانه‌هایی از جریان یافتن دوباره زندگی در همه‌جا دیده می‌شود.در میان ترافیک سنگین محلات پایین شهر می‌توان الاغ‌های ریزنقش و لاغراندامی را دید که هن‌هن‌کنان گاری‌ها مسطحی را می‌کشند"مصری‌ها مثل بقیه ما دیدند که اوکراین اولین قدم‌ها را در راهی که مصر قبلا به آن پای گذاشته، برداشت و هیچکس نمی‌داند که سرانجام وقایع این کشور به کجا ختم خواهد شد. آنچه از مصر آموخته‌ایم این است که انقلاب‌ها بعضی وقت‌ها راهی برای غافلگیر کردن خود انقلابیون پیدا می‌کنند.