تلویزیون های افغانستان و مشکل بی برنامگی

نزدیک به هفتاد رسانه دیداری برای کشوری که بیشتر از یک دهه پیش به عنوان کشور بدون تصویر در جهان شناخته می شد، می تواند نشانگر چه چیزی باشد؟ برخی کشورهای همسایه افغانستان این رقم را در رسانه های خود با نوعی کنایه بازتاب داده اند، در حالی که شماری از آگاهان رسانه ای این کمیت را ناشی از فضای باز سیاسی در این کشور می دانند.

این در حالی است که تنها ۱۱ درصد مردم افغانستان به انرژی برق دسترسی دارند. نخسین تلویزیون خصوصی پس از سقوط طالبان در ولسوالی( شهرستان) غوریان ولایت هرات با امکانات ناچیز و پوشش محدود در سال ۲۰۰۳ فعالیت خود را آغاز کرد.

از آن زمان تاکنون تلویزیون های خصوصی زیادی در این کشور مجوز فعالیت گرفته اند و گفته می شود هنوز هم این کشور شاهد راه اندازی تلویزیون های خصوصی دیگری در سال های آینده خواهد بود.

مشکلات تلویزیون های افغانستان

"کثرت رسانه های دیداری در افغانستان به مشکل بی برنامگی در این رسانه ها منجر شده است. بسیاری از این رسانه ها به نمایش فیلم های خارجی و عمدتا ترکی، هندی و ایرانی اکتفا می کنند."

کثرت رسانه های دیداری در افغانستان به مشکل بی برنامگی در این رسانه ها منجر شده است. بسیاری از این رسانه ها به نمایش فیلم های خارجی و عمدتا ترکی، هندی و ایرانی اکتفا می کنند. زمانی هم که برخی از رسانه های دیداری افغانستان با گرته برداری از برخی تلویزیون های خارجی برنامه ای می سازند به زودی مشابه های آن از دیگر تلویزیون ها نیز پخش می شود.

تلویزیون های افغانستان در عرصه کیفیت برنامه سازی چندان موفق عمل نکرده اند.

"بسیاری از این رسانه ها به نمایش فیلم های خارجی و عمدتا ترکی، هندی و ایرانی اکتفا می کنند."کثرت رسانه های دیداری در افغانستان به مشکل بی برنامگی در این رسانه ها منجر شده است"حتی برنامه های سیاسی و خبری آن ها نیز به مشکل یک نواختی دچار است. این تلویزیون ها عمدتا تلاش می کنند که با ساختار های نه چندان پیچیده برنامه بسازند. شاید دلیل آن نداشتن امکانات فنی پیشرفته، استودیوی های مجهز و کادر مجرب باشد.

در حالی که برخی تلویزیون های افغانستان عملا به موضع گیری های ایدئولوژیک و سیاسی می پردازند، برخی ها نیز تلاش دارند که با استفاده از تجربه تلویزیون های مثل بی بی سی، الجزیره و سی ان ان برنامه سازی کنند.

تلویزیون های افغانستان عمدتا رویداد محوراند و کمتر تلویزیونی را در این کشور می توان سراغ گرفت که به سمت برنامه های تحقیقی و تحلیلی برود.

یکی دو برنامه در شبکه های تلویزیون "یک" و "طلوع" که تلاش می کنند به مسائلی فراتر از رویداد های روزمره توجه کنند، هنوز از فرهنگ رسانه ای موضوع محور دراین کشور خبر نمی دهد. مخاطب شناسی که امروزه بحث جدی در رسانه هاست از سوی کمتر رسانه ای دیداری در افغانستان جدی گرفته می شود.

بسیاری از برنامه ها با هم شبیه اند، هر چند که از سوی رسانه های مختلفی نشر می شوند. تماس با بیننده ها برای پخش آهنگ، برنامه آشپزی، برنامه صبحگاهی، پخش آهنگ ها و سریال های مختلف و مسابقه های تلویزیونی تقریبا ۸۰ درصد برنامه های تلویزیون های افغانستان را به خود اختصاص داده است.

البته این نوع برنامه ها بیننده های خود را دارند ولی تلویزیون های افغانستان در عرصه کیفیتی و شکل دهی نیازهای بیننده تلاش جدی نکرده اند.

این موضوع ها سبب می شوند که آهسته آهسته از مخاطبان تلویزیون های خصوصی افغانستان کاسته شود.

همین حالا بسیاری از بیننده ها آن چه را که از سوی تلویزیون های این کشور نشر می شوند مطابق میل و سلیقه خود نمی یابند و به همین دلیل تلویزیون های کیبلی( کابلی) در سال های اخیر درشهر های بزرگ افغانستان رشد چشمگیری داشته است.

برخی تلویزیون های افغانستان که عمدتا به گروه های قومی تعلق دارند تلاش می کنند از منظر خاصی به رویدادها و مسایل جامعه نگاه کنند. این گونه تلویزیون ها البته بیننده های خاص خود را دارند ولی ممکن است برای برخی گروه های دیگر سبب تخریب ارزش های فرهنگی و زبانی شان شود.

تلویزیون سازان افغان

"بسیاری از بیننده ها آن چه را که از سوی تلویزیون های این کشور نشر می شوند مطابق میل و سلیقه خود نمی یابند و به همین دلیل تلویزیون های کیبلی( کابلی) در سال های اخیر درشهر های بزرگ افغانستان رشد چشمگیری داشته است."

سئوال اصلی این جاست که چه کسانی در پی راه اندازی تلویزیون در افغانستان هستند؟ آیا این جعبه جادویی هم چون کشور های پیشرفته صنعتی، در افغانستان هم چنان سود آور شده که به عنوان یک "بیزینس" به آن نگاه شود؟

در افغانستان عمدتا تلویزیون ها به سه گروه، بخش بندی می شوند. نخست، تلویزیون دولتی یا ملی که شاخه های آن در بسیاری از ولایات این کشور نیز وجود دارد. دوم، تلویزیون های که از سوی احزاب سیاسی و برخی شخصیت های با نفوذ و پولدار راه اندازی شده اند و سوم تلویزیون های خصوصی ای که به دلیل سود آوردی فعالیت می کنند ولی در عین حال از کمک های جامعه جهانی و نهادهای بین المللی هم برخوردار اند.

تلویزیون دولتی افغانستان

این تلویزیون که پیشینه آن به سال ۱۹۷۹ برمی گردد، نخستین ایستگاه تلویزیونی در این کشور است که به کمک کشور جاپان(ژاپن) ساخته شد. کار این ایستگاه تلویزیونی در زمان محمد داوود، رییس جمهوری پیشین افغانستان آغاز شد ولی خودش شاهد افتتاح آن نبود.

"بسیاری از این رسانه ها به نمایش فیلم های خارجی و عمدتا ترکی، هندی و ایرانی اکتفا می کنند"افتتاح این تلویزیون پس از کودتای ۷ ثور به وسیله کسانی صورت گرفت که محمد داوود را به قتل رساندند و به جای او بر اریکه قدرت نشستند.

از همان زمان تا به امروز تلویزیون دولتی افغانستان روز و روزگار خوشی نداشته است. زمانی این تلویزیون به مهم ترین حربه سیاسی و ایدئولوژیک زمام داران تبدیل شد و زمانی هم طالبان دروازه آن را کاملا موم و مهر کردند. اما پس از سقوط رژیم طالبان تلویزیون دولتی افغانستان یک بار دیگر آغاز به کار کرد و این بار نام تلویزیون ملی را به خود گرفت، در حالی که هم چنان به عنوان رسانه اصلی تبلیغاتی حکومت شناخته می شود.

در شکل و محتوای برنامه های تلویزیون ملی تغییرات چندانی به وجود نیامده و حتی نوع اجرای برنامه های خبری و سیاسی آن به همان شیوه های گذشته صورت می گیرد. هرچند کشورهای جاپان و آلمان تلاش های برای نوسازی تلویزیون ملی افغانستان صورت دادند ولی این تلویزیون به دلیل نداشتن کادر متخصص نتوانست در جذب مخاطب موفق باشد.

تلویزیون های حزبی و تنظیمی افغانستان

"تلویزیون دولتی افغانستان که پیشینه آن به سال ۱۹۷۹ برمی گردد، نخستین ایستگاه تلویزیونی در این کشور است که به کمک کشور جاپان(ژاپن) ساخته شد. کار این ایستگاه تلویزیونی در زمان محمد داوود، رییس جمهوری پیشین افغانستان آغاز شد ولی خودش شاهد افتتاح آن نبود.

افتتاح این تلویزیون پس از کودتای ۷ ثور به وسیله کسانی صورت گرفت که محمد داوود را به قتل رساندند و به جای او بر اریکه قدرت نشستند."

بخش قابل توجه ای از رسانه های دیداری این کشور به احزاب سیاسی، رهبران و تنطیم های جهادی سابق تعلق دارند. نخستین تلویزیون خصوصی با حمایت مالی ژنرال عبدالرشید دوستم، یکی از فرماندهان مقتدر ازبک تبار در سال ۲۰۰۴ درشهر شبرغان آغاز به کار کرد.

این تلویزیون که در آغاز عمدتا به زبان ازبکی برنامه داشت، پنج ولایت شمالی افغانستان را تحت پوشش قرار می داد و با نشر آهنگ ها و فیلم های سینمایی ترکی و ازبکی توانست طعم مخاطبان تلویزیون را در حوزه تحت پوشش خود تغییر دهد.

پخش آهنگ به آواز زنان در این تلویزیون به واکنش تند برخی نهاد های مذهبی افغانستان روبه رو شد ولی پس از مدتی که تلویزیون های دیگر با برنامه های مشابه پا به میدان گذاشتند این مسئله آن قدر جدی تلقی نشد. در حال حاضر این تلویزیون با دسترسی به ماهواره به تلویزیونی جهانی تبدیل شده است.

اکثر تنظیم ها/احزاب و رهبران جهادی سابق تلویزیون های خصوصی خود را دارند و یا از تلویزیون های خاصی بدون آن که از آن ها نامی برده شود، حمایت می کنند. این تلویزیون ها عمدتا به نشر دیدگاه های این احزاب و تنظیم ها می پردازند.

تلویزیون "نور" از جمعیت اسلامی است که اکنون به وسیله صلاح الدین ربانی رییس این حزب رهبری می شود. تلویزیون "راه فردا" از محمد محقق و تلویزیون "تمدن" از آصف محسنی از رهبران شیعی افغانستان اند.

این تلویزیون ها هرچند که با برخی معیارهای امروزی گردانندگی می شوند ولی به دلیل همان فضای خاص سیاسی حاکم بر آن ها فقط بینندگان خاص خود را دارند.

"مخاطب شناسی که امروزه بحث جدی در رسانه هاست از سوی کمتر رسانه ای دیداری در افغانستان جدی گرفته می شود.بسیاری از برنامه ها با هم شبیه اند، هر چند که از سوی رسانه های مختلفی نشر می شوند"تلویزیون هایی هم در سال های اخیر در افغانستان آغاز به کار کرده اند که خود را رسانه های دینی می دانند و به نوعی تلاش دارند که به اصطلاح خودشان جامعه را از رفتن به سوی انحطاط فکری و فرهنگی که آن را ناشی از فرهنگ غربی می دانند، نجات دهند.

تلویزیون "اصلاح" در غرب افغانستان از این نوع تلویزیون هاست که بیشتر برنامه های آن حول محور مسایل اسلامی و دینی سامان دهی شده است. برخی از این تلویزیون ها گاه متهم به حمایت از سوی کشورهای همسایه افغانستان می شوند.

تلویزیون های خصوصی بدون وابستگی های حزبی

"پخش آهنگ به آواز زنان در نخستین تلویزیون خصوصی با واکنش تند برخی نهادهای مذهبی افغانستان روبه رو شد ولی پس از مدتی که تلویزیون های دیگر با برنامه های مشابه پا به میدان گذاشتند این مسئله آن قدر جدی تلقی نشد. "

شصت در صد تلویزیون های خصوصی افغانستان به عنوان رسانه های غیر وابسته کار می کنند. صاحبان این تلویزیون ها می گویند که مخارج خود را از راه نشر آگهی های بازرگانی و یا از سوی برخی نهادهای بین المللی تامین می کنند.

تلویزیون "طلوع" که در اکتوبر سال ۲۰۰۴ وارد بازار رسانه های دیداری افغانستان شد، خیلی زود به رسانه ای با بیشترین مخاطب تبدیل شد. نوآوری ها و ارایه برنامه های عمدتا تفریحی با شیوه های که پیش از آن کمتر در تلویزیون های افغانستان سابقه داشتند، تلویزیون طلوع را در صدر پربیننده ترین تلویزیون های افغانستان نشاند.

برنامه "ستاره افغان" که شبیه "امریکن ایدول" است، در میان جوانان و خانواده ها طرفدران زیادی دارد.

تلویزیون " آریانا" نیز سعی دارد با برگزاری جشنواره موسیقی افغان همان کاری را انجام دهد که در کشورهای غربی و بعضا آسیایی به بهترین های موسیقی و یا فیلم جایزه می دهند.

به دنبال آن شبکه تلویزیونی "یک" با برنامه تفریحی "شبخند" در کابل و تلویزیون های "آرزو" در مزار شریف و تلویزیون "آسیا" در هرات رسانه های پربیننده است. در همین حال تلویزیون های "شمشاد"، "لمر"، "کابل نیوز" و "طلوع نیوز" هم به دلیل ارائه خبر با روش های برخی تلویزیون های بین المللی جایگاه خود را در میان مردم افغانستان پیدا کرده اند.

اما این کل قضیه نیست. تهدید جدی ای که می تواند متوجه رسانه های دیداری افغانستان باشد، تقلید بیش از حد از برنامه های تلویزیون های کشورهای دیگر است. در عرصه تولید برنامه های که بیشتر با ذائقه مردم افغانستان سازگار باشد، این رسانه ها موفق نبوده اند.