توس و فردوسی در حسرت شکوهمندی باقی ماند

محمدرضا حیدری روز پنجشنبه در صفحه اینستاگرامی خود با توجه به فرارسیدن ۱۹ تیر و سالروز حضور رهبر معظم انقلاب در مجموعه فرهنگی توس و همچنین فرمان ۲۴ سال قبل معظم له برای احیای این منطقه تاریخی نوشت: ۲۴ سال پیش مقام معظم رهبری در بازدید از توس و آرامگاه حکیم بزرگ ابوالقاسم فردوسی یادداشتی را برای پاسداشت این خردمند نامی دوران‌ها و آرامگاهش مرقوم نمودند، اما هیچ‌ کس گام محسوس، ملموس و پایدار در این زمینه برنداشت. 
وی در ادامه نوشت: شورای پنجم شهر مشهد از ابتدا نگاهی ویژه به توس و این مطالبه داشت، راه‌اندازی کمیسیون ویژه توس در همان ابتدایی‌ترین روزها عصاره همین دغدغه بود و ثمره تلاش‌های این بزرگواران و همراهی بدنه شهرداری مشهد موجب شد تا امروز شاهد رونق، پیشرفت و درخشش توس و فردوسی بزرگ باشیم.

حیدری ادامه داد: از جمله این اقدامات ارزشمند می‌توان به پروژه بازپیرایی جلوخان آرامگاه فردوسی اشاره کرد، این پروژه و بوستان مقابل آن در سه فاز و در وسعتی بالغ بر ۷.۵ هکتار با هزینه ۳۰ میلیارد تومان به اتمام رسیده که چهار هکتار پارکینگ نیز در مجاورت این پروژه قرار دارد. 

وی در ادامه نوشت: پروژه دیگر نیز احداث مسیر دسترسی جلوخان به کهندژ است که عملیات عمرانی این پروژه آغاز شده و بیش از ۶ میلیارد تومان نیز برای آن اختصاص یافته و چهار ماه آینده به بهره‌برداری خواهد رسید، ۲۵۰ متر از این پروژه با عرض ۱۲ متری اجرا می‌شود و مابقی نیز به صورت معبر چهار متری برای پیاده‌رو در نظر گرفته شده که از جلوخان تا این ارگ قدیمی و باستانی ادامه دارد. 

رییس شورای اسلامی شهر مشهد اظهار امیدواری کرد، این تلاش‌ها در نهایت منجر به ثبت جهانی این محوطه ارزشمند و مهم تاریخی شود.
توس برای قرن‌ها عمده‌ترین و پررونق‌ترین منطقه مسکونی در این بخش از خراسان بزرگ بود و نقطه‌ای به نام مشهد تا زمان شهادت حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) در این خطه وجود نداشت بنابراین مورخان قدیم پس از شهادت هشتمین امام شیعیان در خراسان محل دفن پیکر مطهر و حرم نورانی آن امام همام را که آن زمان در باغی در جوار روستای نوغان و ۳۰ کیلومتری توس قرار داشت "ارض توس" نامیدند. 
توس در زمان حمله مغول ویران شد اما خیلی زود به همت ایرانیان دوباره حیاتش را بازیافت تا حدی که چند مرتبه به عنوان مقر فرمانروایان مغول نیز انتخاب شد. همچنین بازسازی عمارت باستانی قلعه توس پس از مرگ تیمور گورکانی صورت گرفت. تا مدتی در این مقطع از تاریخ خراسان، نام‌های توس و مشهد به طور مترادف به عنوان نام این منطقه به کار برده می‌شد اما روند روزافزون سال‌های متمادی سفر و مهاجرت شیعیان برای زیارت و همجواری با مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) موجب رشد تدریجی مشهد به عنوان یک شهر و مرکز این بخش از خراسان بزرگ در اطراف مضجع شریف رضوی شد و به این ترتیب نام دیرقدمت "توس" تحت‌الشعاع مشهد قرار گرفت و رفته رفته از زبانها افتاد. 
بقایای شهر تاریخی توس که بناهایی همچون زندان یا گنبد هارونیه در آن قرار دارد هم‌اینک محدوده‌ای ۳۶۰ هکتاری را دربرمی‌گیرد که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
بازدید تیر ماه ۱۳۷۵ رهبر فرزانه انقلاب اسلامی از شهر تاریخی توس و مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی نقطه عطفی برای توجه به این منطقه و ارزش‌های تاریخی و فرهنگی آن بود زیرا پس از این تاریخ اقدامات عملی برای خروج توس از مهجوریت و رکود آغاز شد. 
در پی توجه رهبری، توس در بهمن ۱۳۹۱ با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به عنوان یک محدوده منفصل شهری به شهرداری مشهد واگذار شد و به این ترتیب محدوده منفصل شهری توس سال ۱۳۹۳ به شهر مشهد پیوست و  هم‌اینک تحت مدیریت شهرداری منطقه دوازدهم کلانشهر مشهد اداره می‌شود. همچنین از سال ۱۳۹۳ با هدف حراست از میراث تاریخی توس اهالی ساکن این منطقه از هرگونه عملیات ساخت و ساز و دخل و تصرف زمین و ساختمان در آن منع شدند.
معادن برداشت شن و ماسه و رفت و آمد کامیون‌ها به همین منظور در محدوده توس نیز یکی از ویرانگرترین معضلات این عرصه مهم تاریخی بود که از سال ۱۳۹۴ به طور جدی مورد توجه قرار گرفت تا این که از این فعالیت مخرب در آن منطقه جلوگیری شد.
سال ۱۳۹۶ در ادامه اقدامات به منظور رونق توس، برای تدوین "طرح راهبردی توس" مشاور استخدام شد و نتیجه این کار مطالعاتی سال ۱۳۹۷ در اختیار شورای عالی معماری و شهرسازی کشور قرار گرفت. 
کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد نیز شهریور ۱۳۹۶ از سوی پنجمین دوره شورای شهر مشهد تاسیس شد و در پی آن با توجه به ظرفیت بسیار گردشگری این خطه و جذابیت آن برای گردشگران، اقدامات توسعه و بازآرایی این منطقه آغاز شد.