"شکرستان" نماینده‌ فرهنگ ایرانی/ با بخشنامه انیمیشن ملی ساخته نمی‌شود

به گزارش خبرنگار مهر، "شکرستان" از معدود انیمیشن‌های موفق داخلی است که از زمان ساخت تا امروز که نیمی از آن از تلویزیون پخش شده است، خبرساز خوبی در عرصه هنر بوده است. این انیمیشن ابتدا قرار بود به صورت فیلم سینمایی در مرزک انیمیشن حوزه هنری ساخته شود اما طبق معمول که ریسک اینگونه کارها در ابتدای تاسیس یک مرکز هنری بالاست، به صورت مجموعه در سه بخش مجزا تولید شد. "شکرستان" شهری است که عوامل این مجموعه با تصورات و الهام از قصه‌ها و داستان‌های ایرانی و آداب و فرهنگ مردم ایران ساخته‌اند. انیمیشنی که می‌تواند نماینده مردم ایران در عرصه‌های مختلف خارجی باشد و تا امروز در جشنواره‌های جهانی هم خودی نشان داده است. قرار بود در این گفتگو بابک نظری کارگردان "شکرستان" هم حضور داشته باشد اما به دلیل مشغله ساخت مجموعه جدید این انیمیشن با مسعود صفوی درباره چگومگی ساخت و چرایی موفقیت این مجموعه در داخل و خارج از ایران صحبت کردیم.

"به گزارش خبرنگار مهر، "شکرستان" از معدود انیمیشن‌های موفق داخلی است که از زمان ساخت تا امروز که نیمی از آن از تلویزیون پخش شده است، خبرساز خوبی در عرصه هنر بوده است"*خبرگزاری مهرـ گروه فرهنگ و هنر: قرار نبود "شکرستان" به صورت فیلم سینمایی ساخته شود؟ -مسعود صفوی- تهیه کننده انیمیشن "شکرستان": بله خوب. مرکز انیمیشن حوزه هنری تهران موظف به تولید فیلم سینمایی انیمیشن است. نمی‌تواند مجموعه تولید کند چون باید وابسطه به تلویزیون باشد. اما زمانی که وارد فرآیند تحقیق و توسعه در مورد "شکرستان" شدیم، بخش انبوه‌سازی انیمیشن طراحی شد و ما چاره‌ای نداشتیم جز اینکه مجموعه سازی داشته باشیم. *چرا چاره‌ای نداشتید؟ -ما در ایران انیمیشن به مفهومی که روی پرده برود نداریم.

این کار مستلزم دانش انیمیشن آیتی است که ما هنوز به آن دست نیافتیم. مساله بعدی این است که یک فیلم سینمایی انیمیشن بیش از یک سال، دو سال زمان می‌برد تا تولید شود. مثلا "رتتویی" بیش از پنج سال طول کشید که تولید شود و روی پرده برود. ۹ یا ۱۰ سال طول می‌کشد که یک انیمیشن تولید شود و یک مرکز تازه تاسیس و تازه کار نمی‌تواند در اولین گام خود این کار را انجام بدهد. مرکز نمی‌تواند در مدت پنج یا شش سال هیچ محصولی نداشته باشد و بعد بخواهد با یک انیمیشن  سینمایی خودش را نشان بدهد.

""شکرستان" شهری است که عوامل این مجموعه با تصورات و الهام از قصه‌ها و داستان‌های ایرانی و آداب و فرهنگ مردم ایران ساخته‌اند"بدنه صنف انیمیشن باید  باید تولید داشته باشد و همه تولیداتش را ببینند و  نمی‌شود  ده سال منتظر ماند تا یک فیلم سینمایی از آن موسسه خارج شود. ما باید با مجموعه سازی آشنا باشیم تا کم کم بتوانیم وارد سینما شویم. سینما مشکلاتی دارد و تکنیک‌هایی می‌خواهد که هنوز صنف انیمیشن ما با این فاصله دارند. *منظورتان از تکنیک دقیقا دانش انیمیشن سازی در ایران است یا ابزار این کار؟ -ما در زمینه امکانات و ابزار مشکلی نداریم. اما مساله‌ای که به نظر من می‌رسد نبود نیروی انسانی کافی برای یک فیلم سینمایی است.

هم از لحاظ دانش و هم از لحاظ تعداد در انیمیشن سازی در ایران دچار مشکل هستیم. اگر دقت کنید پایان یک فیلم سینمایی انیمیشن در دنیا، ۱۰ دقیقه تیتراژ دارد اما تیتراژهای ما یک دقیقه بیشتر نیست چون همه کاره خودمان هستیم. به خاطر همین سختی کار است که می‌گویم انیمیشن سینمایی حدود شش، هفت سال طول می‌کشد تا به نتیجه برسد. ما مدیریت اینکه این آدم‌ها را کنار هم جمع کنیم نداریم. *مدیریت جمع کردن آدم‌ها کنار هم یعنی کار گروهی.

"انیمیشنی که می‌تواند نماینده مردم ایران در عرصه‌های مختلف خارجی باشد و تا امروز در جشنواره‌های جهانی هم خودی نشان داده است"به نظرتان ما در ایران کار گروهی را یاد نگرفتیم؟ به نظرم طرح این مساله یک مقدار خطرناک است چون ما مدام همین حرف را می‌زنیم. کار گروهی را هم بلد هستیم و هم بلد نیستیم. به نظر من یک مقدار از این کم کاری تقصیر مدیریت است. مدیریت کلان در هر نقشی یاد نگرفته است که عناصر مختلف را با تخصص‌های مختلف  کنار هم بنشاند. مثلا یکی تصویرگر خوبی است.

اما اخلاق ندارد، یا اینکه یک انیماتور با تصویرگر مشکل دارد. اگر مدیر بیاید و بتواند همه را کنار هم جمع کند مشکل برطرف می‌شود. از آن طرف خود بچه‌ها هم کار  گروهی را یاد نگرفتند. اگر یک پروژه انیمیشن بیش از یک سال طول بکشد شما باید خیلی مدیریت ریسکت بالا باشد. چون احتمال پاشیدن گروه از هم زیاد است.

"*خبرگزاری مهرـ گروه فرهنگ و هنر: قرار نبود "شکرستان" به صورت فیلم سینمایی ساخته شود؟ -مسعود صفوی- تهیه کننده انیمیشن "شکرستان": بله خوب"*مثل پروژه بهرام عظیمی؟ -پروژه آقای عظیمی به نظرم خوب پیش می‌رود و تقریبا متوقف نیست. *پس دلیل طولانی بودن پروژه حرفه‌ای کار کردن گروه است؟شما گفتید ساخت انیمیشن سینمایی خوب سال‌ها طول می‌کشد. - خود بهرام به من می‌گفت چون دستم در حنا مانده است خودم مجبورم همه کارها را انجام بدهم. به خاطر همین یک کارگردان و تهیه کننده انیمیشن باید قسمت‌های مختلف این کار را بلد باشد تا بتواند کار را خودش در دست بگیرد. اگر گیر کرد باید خودش کار را جمع کند.

مثلا در کار حسابداری شما اگر با نیرو مشکل پیدا کردید، می‌توانید کس دیگری را بیاوید. اما در انیمیشن نیروی انسانی کافی نیست و به خاطر همین نیرو دزدی اتفاق می‌افتد. من اعتقاد دارم آموزشی که لازمه کار حرفه‌ای گروهی است، بچه‌های ما در ایران هم از لحاظ حرفه‌ای و هم از نظر اخلاقی ندیده‌اند. تقصیر کسی هم نیست که هنرجویان ما آموزش‌های جدید دنیا را ندیده اند. *مگر می‌شود تقصیر کسی یا چیزی نباشد؟منظورتان این است که انیمیشن در ایران درست آموزش داده نمی‌شود؟ - بله.

"اما زمانی که وارد فرآیند تحقیق و توسعه در مورد "شکرستان" شدیم، بخش انبوه‌سازی انیمیشن طراحی شد و ما چاره‌ای نداشتیم جز اینکه مجموعه سازی داشته باشیم"فارغ التحصیلان باید در کارگاه‌ها تازه کار را یاد بگیرند. کنار هر کارگاه ساخت انیمیشن، ما کارگاه جنبی  درست می‌کنیم تا هر کس می خواهد وارد شود، با فضا و استیل گروه آشنا شود. اگر هنرجوها موفق شوند در کارگاه‌های جنبی انیمیشن یاد بگیرند در کارگها حرفه‌ای هم می‌ٱوانند کار را پیش ببرند. افراد  زیادی که در پروژه‌های ما وارد شدند از همین کارگاه‌ها کار را یاد گرفتند. به قول معروف قلم به دست نبودند، تئوری بلد بودند اما عملی را یاد نگرفته بودند.

مثل کسی که می‌خواهد وارد کار پزشکی شود باید اول دستیاری یاد بگیرد و بعد وارد کار حرفه‌ای شود. *با این تفاسیر چند نفر از هنرمندانی که شما برای پروژه "شکرستان" کنار هم جمع کردید کار حرفه‌ای را بلد بودند؟ - در این پژوهش‌هایی که انجام دادیم، دیدیم مدیریت گروه نداریم و نمی‌توانیم بچه‌ها را کنار هم جمع کنیم و پای پلان هم نداریم. اگر یک زمانی از من بپرسند که تفاوت انیمیشنی که در مرکز انیمیشن حوزه هنری انجام ساخته می‌شود با دیگر انیمیشن‌ها چیست می‌گویم صنعتی دیدن ماجرا و خط تولید متصور شدن برای انیمیشن در حوزه هنری اتفاق افتاد. همیشه انیمیشن در کشور ما موفق بوده است و در جشنواره‌های مختلف هم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان توانسته است خودی نشان بدهد. *جشنواره انیمیشن تهران هم در دنیا شناخته شده است.

"مساله بعدی این است که یک فیلم سینمایی انیمیشن بیش از یک سال، دو سال زمان می‌برد تا تولید شود"- بله جایزه‌اش جهانی است. *چرا در انیمیشن خط تولید نداریم؟ - اینکه خط تولید به مفهوم صنعتی کلمه داشته باشیم نداریم. اینجا بود که مرکز انیمیشن هدف اصلی‌اش را اینجا گذاشت که خط تولید چه در سینما و چه در سریال یا مجموعه با زمانبندی دقیق و نیروی انسانی طراحی کند. *با ساخت مجموعه "شکرستان" این اتفاق افتاد؟  -اتفاقی که در "شکرستان" افتاد این بود که پای پلان در مجموعه سازی طراحی کنیم. اگر قرار بود چند نشان را با هم بزنیم باید خط تولید دقیقی را طراحی می‌کردیم.

دوم اینکه انبوه سازی کنیم یعنی ساخت ۱۳ قسمت یک تا دو سال طول می‌کشد و هیچ شبکه توزیع کننده‌ای با تو توافق نمی‌کند و تو فقط مشتری داخلی داری و از سوی دیگر مشتری داخلی هم تو را جدی نمی‌گیرد. *البته این اتفاق فقط در ایران می‌افتد. - در ایران انیمیشن جنس دوم است. *نسبت به هنرهای دیگر؟ - این دیگر یک اصطلاح شده است که انیمیشن نسبت به سینما جنس دوم است در حالی که در دنیا انیمیشن از جنس اول هم جلوتر و پرفروش‌تر است اما در ایران هیچ وقت انیمیشن جدی گرفته نمی شود چرا که خودش، خودش را جدی نمی‌گیرد. *منظورتان دقیقا هنرمندان انیمیشن هستند یا مدیران؟ - فکر می‌کنم هر دو سهیم هستند.

"9 یا ۱۰ سال طول می‌کشد که یک انیمیشن تولید شود و یک مرکز تازه تاسیس و تازه کار نمی‌تواند در اولین گام خود این کار را انجام بدهد"*انیمیشن علاوه بر خط تولید نیاز به تبلیغ و بسترسازی فرهنگی هم دارد.در مورد "شکرستان" این اتفاق افتاد؟  -انیمیشن خط تولید خودش را می‌خواهد، صنعت خودش را می‌طلبد، تبلیغات خودش را می‌خواهد، صنف قدرتمند خودش را می‌خواهد. نمی‌توان یک محصول قدرتمند را با تبلیغات قدرتمند، نگاه قدرتمند ساخته شده باشد و مردم ایران آن را به یاد نیاورند. نمی‌توانید بعد از ۵۰ سال بگویید که مردم انیمیشن "شکرستان" را دیدند. خیلی دیر است برای همین باید همه پای پلان‌ها از همان ابتدا تا انتها که فروش و تبلیغات است، درست طراحی شود و با قدرت هم باشد. بنابراین می‌خواستیم خط تولیدی داشته باشیم تا سرعت تولید بالا برود و به سرعت‌های استاندارد جهانی در دنیا برسد.

اگر قصه ایرانی انتخاب می‌کنیم، اگر مزه‌ها ایرانی است، باید حداقل استاندارد در شبکه‌های جهانی را هم داشته باشیم. *سخت‌ترین کار ماجرا همین جاست. چطور به این تعادل ‌رسیدید، اصلا به نظر خودتان تعادل برقرار شد؟   -این خیلی سخت بود، چون پازلی بود که قبلاً برش نداده بودند تا آن را جورچین کنند و جلوی ما بریزند، یک پازلی بود که باید از اول آن را می‌ساختیم. خیلی کار پیچیده‌ای بود شما می‌خواستید انیمیشنتان  ایرانی باشد، باید از تئاتر ایرانی استفاده کنید جمله بندی، رنگ، حرکت لباس و ... استفاده کنیم.

"مرکز نمی‌تواند در مدت پنج یا شش سال هیچ محصولی نداشته باشد و بعد بخواهد با یک انیمیشن  سینمایی خودش را نشان بدهد"  *منظورتان این است که نمونه‌ این نوع انیمیشن تا به حال ساخته نشده بود؟   -دقیقا. هیچ وقت نمی‌توانید با بخشنامه انیمیشن ملی درست کنید با بخشنامه سینمای ملی بسازید. اینقدر باید در درون گروه مضامین ایرانی باشد، درون هنرمندان، دوران زندگی‌شان یا کارشان انقدر باید ویژگی‌های ایرانی هضم شده باشد که نماد ایرانی قابل مشاهده باشد.   *پس شما تلاش کردید این انیمیشن به نحوی نماینده ایرانی و فرهنگ ایرانی باشد؟   -دقیقا همین طور است.  برای همین بهترین جایزه فیلم کوتاه به عنوان نمایش دهنده فرهنگ ایرانی در جشنواره انیمیشن تهران به "شکرستان" رسید.

این اتفاق باید می‌افتاد و نمایش فرهنگ ایرانی کار سختی بود. انیمیشن در ایران تولیدات جانبی ندارد ما این همه محصول انیمیشن در ایران داریم اما هرگز به تولیدات جانبی حتی کتاب آن هم فکر نکردیم.   *مثلا لوازم التحریر و اسباب بازی؟ "شکرستان" این لوازم را تدارک دیده؟   - در انیمیشن "شکرستان" عروسک‌ها، لوازم التحریر و ... دارد ساخته می‌شود. شهربازی‌هایی هم قرار است طراحی شود.

"بدنه صنف انیمیشن باید  باید تولید داشته باشد و همه تولیداتش را ببینند و  نمی‌شود  ده سال منتظر ماند تا یک فیلم سینمایی از آن موسسه خارج شود"این شهربازی کاراکتر و قصه می‌خواهند. باید از یک سریال و مجموعه‌ای شروع می‌شد و این اهداف از ابتدا در "شکرستان" طراحی شده بود.   *شکرستان از ابتدا قرار بود چند قسمتی باشد؟   - نیت اول ۹۰ قسمت بود سه تا سیزن ۳۰ قسمتی ساخته شود. *الان ادامه پیدا کرده؟   - بله. *از شما خواستند ادامه بدهید؟   -بله از ما خواستند چون خواست مردم بود و استقبالی که شده بود ما را ترغیب کرد دوباره بسازیم.

مجموعه‌های اول ۱۵ دقیقه بود الان ۲۵ دقیقه شده است.   *شما قبل از اینکه شروع به ساخت کنید گروه سنی این مجموعه را مشخص کرده بودید؟   - بله نوجوان را در نظر گرفته بودیم اما همه دیدند. ما تجربه ساخت انیمیشن برای پیش دبستان و اول دبستان را داشتیم و قرار بود روی نوجوانان کار کنیم. بعد به این فکر کردیم بزرگتر از نوجوان‌ها هم می‌توانند آن را ببینند. "شکرستان" برای گروه نوجوان به بالا طراحی شده فضا و ...

"سینما مشکلاتی دارد و تکنیک‌هایی می‌خواهد که هنوز صنف انیمیشن ما با این فاصله دارند"به این شکل طراحی شده  که حتی برخی موارد را بچه‌ها نمی‌فهمند، اما خودمان هم شوکه شدیم که کودک چهار ساله هم پای شکرستان می‌نشیند. گرچه ممکن است قصه را متوجه نشود اما آب و رنگ و لعاب را می‌بیند. الان طوری شده که "شکرستان" را همه خانواده‌ها می‌بینند.   *جالب است ما انیمیشن برای نوجوان نداریم شما از اول چه نمونه داخلی و خارجی در نظر داشتید؟   ما "سیمسون‌ها" مد نظر مان بود. البته "سیمسون‌ها" خیلی متفاوت بود فرض را بر آن گذاشتیم که شبکه دو برای کودکان شده است در این شبکه کارهایی برای کودکان شده اما برای نوجوانان به ویژه دختران انیمیشن تولید نشده است که دست گذاشته باشد روی چنین سنی.

برنامه‌ای هم برای این گروه ندیدم.   --------------------   گفتگو: الهام نداف